لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

سنڌي نثر جي ڪن صنفن جو اڀياس

ھي ڪتاب مضمون، مقالن، سفرنامن، ناول، افساني ۽ ڊرامي جو اڀياس آھي. ھي ڪتاب سي.ايس.ايس، پي.سي.ايس ۽ ڊگري حاصل ڪندڙن لاءِ ڪارائتو آھي. پروفيسر پروين موسى جو هيءُ ڪتاب، سنڌي ادب ۾ تنقيدي ادب جي تاريخ ۾ هڪ بهترين اضافو آهي. محترمہ جي لکڻ موجب، پاڻ هيءَ محنت C.S.S, P.C.S جهڙن چٽا ڀيٽيءَ وارن امتحانن کان سواءِ گرئجويٽ ۽ ايم. اي جي امتحانن جي نصابي ضرورتن کي سامھون رکي لکيو اٿس، پر منھنجي خيال ۾، هن ڪتاب ۾ شامل ڪيل مواد جو معيار، گھڻو مٿانھون آهي، هي ڪتاب سچ، پچ تہ شاگردن کان سواءِ سنڌي علم ادب جي عام مطالعي۾ دلچسپي رکندڙ هر ماڻهو ۽ محقق جي خواهش پوري ڪرڻ جي سلسلي ۾ معلومات ۽ اُن لاءِ گھربل مواد جون گهرجون پوريون ڪري ٿو.

Title Cover of book سنڌي نثر جي ڪن صنفن جو اڀياس

سنڌي مضمون نويسيءَ جي اوسر ۽ سنڌي صحافت جو ساٿ:

انگريزن جي دؤر ۾ جيئن ئي سنڌي ادب ڇپيل صورت ۾ آيو ته مضمون جي صنف کي صحافت جي ساٿ سان گھڻي ترقي ملي. انگريز عملدارن، سنڌي ۽ ھندو اديبن۽ عالمن جي گڏيل ڪوششن سان ڪيترائي علمي ۽ ادبي فن پارا نه فقط ترجمو ٿيا بلڪ تخليق پڻ ٿيا. اھم ڪتابن جي ترجمن تي انعام پڻ آڇيا ويا. حڪومتي سرپرستيءَ جي ڪري ليکڪن کي لکڻ جو اُتساھ مليو. شروعاتي دؤر جي سنڌي اخبارن ۽ رسالن ”معين السلام“ 1880ع، ”سنڌ سڌار“ 1866ع، ”پرڀات“ 1896ع، ”جوت“ 1896ع ۽ ”سرسوتي“ 1890ع ”اخبار تعليم“ 1902ع، ”ڀارت واسي“ 1905ع، ”روح رھاڻ“ 1921ع، ”ھيت الامين“ 1918ع، ”الوحيد“ 1920ع ۽ ”توحيد“ 1923ع، ”الجامع“ 1923ع، ”بهار اخلاق“ ۽ ”مسلمان“ رسالن ۽ اخبارن سنڌي مضمون نويسيءَ کي اثرائتي نموني سان مٿي آندو. انهن اخبارن جا ايڊيٽر ۽ منتظم به ليکڪ ھئا تن ڪيترن ئي مضمونن کي مجموعن جي شڪل ۾ پڻ آندو جيئن سرسوتيءَ جا مضمون ”ھيري جون ڪڻيون“ ۽ جوت اخبار جا مضمون ”گل ڦل“ (ٻه حصا) ۾ شايع ٿيا. انهي کان سواءِ تحفئه احباب، مسافر، معاون، آفتاب، نورالسلام، توحيد، الڪاشف، مسلمان اخبارن کانسواءِ بولچند راجپال جي ”سنڌو“ مخزن به مضمونن ۽ مقالن کي گھڻي ترقي ڏياري. ڊي جي ڪاليج جي ”مسلني“ مخزن جا ليکڪ چيتن ماڙيوالا، ڀمڀاڻي ۽ رام پنجواڻي ھئا ته ٻين اخبارن ۽ رسالن ۾ لکندڙ اھم ليکڪ ساڌو ھيرانند، پرمانند ميوارام، نارائڻ داس ملڪاڻي، ڪشچند عزيز، لالچند امر ڏنو مل، منوتولارام، ڄيٺمل پرسرام، منگھا رام ملڪاڻي، ديوان ڏيارام، ڊاڪٽر گربخشاڻي، مرزا قليچ بيگ، عثمان علي انصاري، خانبهادر محمد صديق ميمڻ، محمد ھاشم مخلص، عثمان ڏيپلائي، مولوي دين محمد وفائي، شمس الدين بلبل، حڪيم فتح محمد سيوھاڻي، علي خان ابڙو، شيخ عبدلله ”عبد“ ڊاڪٽر عمر دائود پوٽو، پير علي محمد راشدي، محمد صديق ”مسافر“، مير محمد نظاماڻي، مرزا صادق علي بيگ، الھبچايو يار محمد سمون، عطا حسين شاھ موسوي ۽ ڪيترن جا نالا اچي وڃن ٿا. شروع دؤر ۾ جيڪي مضمونن جا مجموعا ڇپيا انهن ۾ ”گل ڦل“، ”ادبي ائينو“، ”ادبي غنچو“، ”ڳوٺاڻي چھر“، ”سدا گلاب“، ”ادبي گلشن“ (ٽي ڀاڱا)، ”ورق“، ”درس عمل“، ”ادبي انتخاب“، چڻنگون“، ”ڦلن مٺ“، ”ويچار“، اناردانه“، ”چونڊ سنڌي نثر، نظم“ ۽ ”ڪچ ڪوڏيون“، شامل آھن.