هالي ووڊ (Holly Wood)
پر اهو به نه سمجهڻ گهرجي ته هالي ووڊ ۾ هاڻي ڪا رونق نه رهي آهي. جڏهن مون کي هڪ دوست رات جو 9 وڳي ڌاران هالي ووڊ بوليوارڊ ۾ وٺي ويو ته ڪافي رنگ، رونقون ۽ جلوا نظر آيا. هالي ووڊ جو نالو ايڏو ته وزندار ۽ عام ۽ خاص ماڻهن جي زبانن تي چڙهيل آهي ۽ جڏهن به تماشبين ڪنهن ايڪٽر يا ايڪٽريس جي صداڪاري ۽ اداڪاري کان متاثر ٿي اُنهن جي تعريف ڪرڻ لڳندا آهن ته فورن ائين چوندا آهن ته: ”آخر ته هالي ووڊ جو ايڪٽر يا ائڪٽريس آهي“. ڳالهه آهي به صحيح ڇو ته فلمون ٺهن ڀلي مختلف اسٽوڊيوز ۾ ٿيون پر چوٽيءَ جا ڪيترائي اسٽار اڃا تائين به هالي ووڊ جي علائقي ۾ ئي رهن ٿا. جُوڊي گارلئنڊ ۽ لانا ٽرنر (Judy Garland and Lana Turnor) به هتي رهيا ته مارلن مونرو (Marilyn Monroe) به هتي رهي. برٽ لئنڪاسٽر (Burt Lancaster) به هتي ئي ديرا ڄمايا ته پريسٽن فوسٽر (Preston Foster) به هتي ئي رهيو. ان کان علاوه ڪيترائي ٻيا نمايان فلمي اسٽار به هالي ووڊ جي نسبت سان ئي سڃاپن ٿا. مطلب ته هالي ووڊ جو نالو فلمي دنيا جي حوالي سان سڄي دنيا ۾ مٿانهون هو، آهي ۽ شايد هميشه لاءِ رهندو. جيئن شروع ۾ ٻڌايو اٿم ته توڙي جو هالي ووڊ اڳوڻو طلمسي هالي ووڊ نه رهيو آهي پر پوءِ به فلمي ستارن جي هتي رهائش ۽ اُنهن جي سماجي توڙي ثقافتي سرگرمين سبب هالي ووڊ جو علائقو اڃا تائين ڏورانهن ڏيهن کان آيل سياحن لاءِ وڏي ڪشش رکي ٿو.
جيئن ئي هالي ووڊ جي علائقي ۾ داخل ٿبو ته هالي ووڊ جي پهرين نشاني پري کان ئي نظر ايندي ۽ شايد هرطرف کان نظر ايندي. اُها نشاني آهي لفظ Holly Wood جيڪو پري کان ئي تمام نمايان نموني نظر ايندو آهي. هن لفظ کي هالي ووڊ جي پهاڙين (Hollywood Hills) تي اهڙي ته نشانبر جڳهه تي لڳايو ويو آهي جو هرطرف کان ميل ڏيڍ جي مفاصلي تان ئي نظر اچيو وڃي. Holly Wood جو لفظ 1923ع ۾ هالي ووڊ جي پهاڙين تي لڳايو ويو هو، جيڪو شروع ۾ Holly Wood Land جي نالي سان لڳايو ويو هو، پر پوءِ 1949ع ۾ Land جو لفظ ڪڍيو ويو ۽ فقط هالي ووڊ رهڻ ڏنو ويو.
هتي گهمندي ڦرندي مون کي عجيب ڳالهيون نظر آيون. هتي شام جو پيرين پيادو گهمڻ لاءِ به هڪ عجيب جملو گهڙيو ويو آهي The Holly Wood Walk of Fame يعني (هالي ووڊ ۾ شهرت لاءِ چهل قدمي).
هالي ووڊ جي هاءِ لئنڊ اوينيو يا هالي ووڊ بوليوارڊ جي اردگرد يا هالي ووڊ جي مشهور چوواٽن تي براس جا گول دائرا ٺهيل آهن جن جي وچ ۾ فلمي دنيا جي مشهور معروف شخصيتن جا نالا براس جي پليٽن تي نهايت خوبصورتيءَ سان اُڪريل آهن ۽ وڏي ڳالهه ته هي نالا هيٺ فرش تي گول دائرن ۾ محفوظ ڪيا ويا آهن. ڪجهه مشهور اسٽارز جا نالا جيڪي مون تڙ تڪڙ ۾ نوٽ ڪري ورتا اُهي هي آهن.
اولِيو بورڊن (Olive Borden)، پريسٽن فوسٽر (Preston Foster)، مارلن برئنڊو (Marlon Brando)، چارلي چئپلن (Charlie Chaplin)، مارلن منرو (Marilyn Manroe)، برٽ لئنڪاسٽر (Burt Lanchaster)، ايڊورڊ سيجوِڪ (Edward Sedgwice)، ارنيسٽ ٽارينس (Ernest Torrence) وغيره وغيره. هتي اهو سمجهڻ نه گهرجي ته جيڪو به چاهي سو پنهنجو يا ڪنهن جو نالو گول دائرن اندر لکرائي سگهي ٿو. هالي ووڊ جو جيترو وڏو نالو ته ان جا فلم اسٽار به اوترا وڏا تنهنڪري هر ڪمپني پنهنجي لاءِ اِهو اعزاز سمجهندي آهي ته هو ڪنهن وڏي فلم اسٽار جو نالو هالي ووڊ جي ڪنهن مشهور چئواٽي تي اُڪرائي ڇڏي ۽ ان ڪم لاءِ ان ڪمپنيءَ کي چئن کان پنجن هزار ڊالرن جي في جمع ڪرائڻي پوندي آهي.
هتي هڪ ٻي وضاحت به ضروري آهي ته رڳو فلمي دنيا جون ئي شخصيتون نه پر هن ۾ ريڊيو، ٽيليويزن، موسيقي ۽ ٿئيٽر به شامل آهن ۽ هر شخصيت جي نالي جي ڀرسان اهڙيون نشانيون به لڳايون ويون آهن ته جيئن هر ايندڙ ويندڙ آسانيءَ سان سڃاڻي سگهي ته اها شخصيت فن جي ڪهڙي صنف سان لاڳاپيل رهي آهي. مثال طور: فلمي شخصيت جي نالي سان گڏ موشن پڪچر ڪئميرا جي تصوير آهي، ريڊيو جي شخصيت سان ريڊيو مائڪروفون، ٽيليويزن جي شخصيت سان ٽيليويزن سيٽ، موسيقار سان گراموفون رڪارڊ ۽ ٿئيٽر جي شخصيت سان ٿئيٽر جو لباس آهي.
هتي شام جو هڪ دوست سان گڏجي هڪ ميوزڪ ڪنسرٽ ۾ وياسين جتي جديد موسيقيءَ سان گڏ پراڻي روايتي موسيقي ٻُڌڻ جو به موقعو مليو ۽ بيحد لطف اندوز ٿياسين. ڪنسرٽ هال ۾ ٽي ڪلاڪ ويٺاسين. جئز، پاپ ميوزڪ ۽ سمفني آرڪيسٽرا جا ايترا ته خوبصورت آئٽم پيش ڪيا ويا جو خبر ئي نه پيئي ته سڄا سارا ٽي ڪلاڪ اک ڇنڀ ۾ ڪيئن گذري ويا ۽ لمحن جو روپ وٺي رمندا رهيا.
اهو عجيب اتفاق چئجي جو آمريڪا ۾ منهنجي پهچڻ واري سال يعني 1986ع ۾ هالي ووڊ ۾ فلمن جو ڪاروبار گذريل ستن اٺن سالن جي مقابلي ۾ تمام زوردار نموني هليو ۽ ٻن ڪروڙن کان وڌيڪ ماڻهن 1986ع ۾ پيش ٿيل فلمون ڏٺيون ۽ فلم پروڊيوسرن کي لکين ڊالرن جو نفعو ٿيو. بهرحال ان ۾ منهنجو ڪو قصور ناهي، منهنجو قصور صرف اهو آهي ته مان اُنهيءَ سال آمريڪا ۾ پهتس جڏهن فلمي پروڊيوسرن جو نفعو چوٽ چڙهيل هو. 1986ع ۾ آمريڪا ۾ ڪل 472 فلمون ٺهيون جن مان ڪيتريون ئي فلمون هِٽ ٿيون ۽ اُنهن لکين ڊالرن جو ڪاروبار ڪيو. 472 فلمن مان 96 فلمون هالي ووڊ جي ڇهن وڏن ناميارن اسٽوڊيوز ۾ ٺهيون يعني ڪولمبيا، پئرامائونٽ، ٽئنٽئيٿ سينچري فاڪس، يونيورسل، وارنر برادرس ۽ ايم جي ايم. 1986ع ۾ ڪجهه بهترين ٺهندڙ فلمون جيڪي نه رڳو هالي ووڊ ۾ هِٽ ويون پر سڄي دنيا ۾ جن جو چئوٻول ٿي ويو هو، سي هي آهن: ٽاپ گن (Top Gun)، دي ڪراٽي ڪِڊ (The Karate Kid)، ڪروڪو ڊائل ڊنڊي (Crocodile Dundee)، اسٽار ٽريڪ (Star Trek)، اَلينس (Aliens)، گولڊن چائلڊ (Golden Child) وغيره وغيره.
هالي ووڊ ۾ فلمي ڪاروبار تي پراڻا اسٽوڊيوز اڃا تائين ڇانيل آهن، ۽ ڪجهه نوان اسٽوڊيوز به هاڻي ماڊرن طريقي سان فلمن ٺاهڻ ۾ مصروف ٿي ويا آهن. پر پراڻي سنڌي چوڻيءَ موجب ته: ”جُهونو اُٺ اَٺَ ڪنواٽ لهي“ وانگر اڳيان ناميارا اسٽوڊيوز اڃا تائين نون اسٽوڊيوز جي مقابلي ۾ زياده مقبول آهن ۽ بزنس به انهن جو ئي چوٽ چڙهيل آهي، جن ۾ وارنر برادرس (Warner Brothers)، ٽئنٽئيٿ سينچري فاڪس (20th Centry Fox)، ڪولمبيا پڪچرس (Columbia Pictures)، پئرا مائونٽ (Paramount)، يونيورسل پڪچرس (Universal Pictures) وغيره وغيره اچي وڃن ٿا. نوان اسٽوڊيوز جيئن ڪئنن فلمز (Cannon Films)، ٽراءِ-اسٽار پڪچرس (Tri-Star Pictures)، نيو ورلڊ پڪچرس (New World Pictures) ۽ اورين (Orion) به چڱو خاصو ڌنڌو ڪن ٿا، پر جيئن مون مٿي ٻڌايو آهي ته پراڻن اسٽوڊيوز جي ساک ۽ ڌاڪو وڌيڪ ڄميل آهي، تنهنڪري هالي ووڊ جا نوان اسٽوڊيوز اڃا ڪافي پوئتي آهن.
تازي ٿيل سروي مطابق هالي ووڊ ۾ ٺهيل فلمن جي ڏسندڙن جي اڪثريت هاءِ اسڪولن جي شاگردن يا ڪاليج ويندڙ نوجوانن جي آهي، جيڪي اڃا تائين فلمن ڏسڻ لاءِ ديوانا رهن ٿا. بس هوڏانهن ڪا نئين فلم رليز ٿي ناهي ۽ اسڪولي شاگردن يا ڪاليجي ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين جي رشَ سبب اُها هِٽ ٿي ناهي. باقي ڪرڙوڍَ ۽ جهونا جهاز هاڻي فلمون سئنيما هالن جي بجاءِ ٽيليويزن يا ڊش تي ڏسڻ پسند ڪن ٿا.
اڄڪلهه ته آمريڪا ۾ ڪيتريون ئي فلمون فقط ٽيليويزن تي ڏيکارڻ لاءِ ئي ٺهن ٿيون جيڪي چئن ڪلاڪن کان وٺي ٻارهن ڪلاڪن جون به ٿين ته وري ٻيون فلمون ايتريون ته ڊگهيون ٿين ٿيون جو قسطوار هفتي يا ٻن هفتن تائين به ڏسي سگهجن ٿيون.
سوال اهو آهي ته هالي ووڊ ۾ ايتري تعداد ۾ فلمون ڪيئن ٿيون ٺهن، وري اُنهن جو ڪاروبار ايترو ڪامياب ڇو آهي؟
ان جو جواب هي آهي ته هالي ووڊ وارن فلم پروڊڪشن کي باقاعدگيءَ سان فلم ايجوڪيشن ذريعي ڪاليجن ۽ يونيورسٽين ۾ به متعارف ڪرايو آهي. هنن دنيا وارن کي آگاهه ڪيو ته فلم پروڊڪشن بذاتِ خود جتي هڪ آرٽ جي وڏي ۽ وسيع دنيا آهي اُها هڪ جديد سائنس به آهي ته ٽيڪنيڪي مهارت جو درجو به رکي ٿي. مطلب اهو ته فلمي ڪاروبار هروڀرو ائين ڪونهي ته هر ائرو غيرو ان تائين آسانيءَ سان پهچي وڃي ۽ ڪاميابيون حاصل ڪري. فلمي تعليم تي ان حد تائين توجهه ڏنو ويو ته اڄڪلهه آمريڪا جون ڪيتريون ئي يونيورسٽيون فلم پروڊڪشن ۾ اعليٰ ڊگريون ڏيئي رهيون آهن. فلم ايجوڪيشن جي حوالي سان هيٺيون ٽي يونيورسٽيون تمام نمايان آهن: (1) نيويارڪ يونيورسٽي (New York University-NYU)، (2) يونيورسٽي آف سدرن ڪئليفورنيا(University of Southern California-USC)، ۽ (3) يونيورسٽي آف ڪئليفورنيا ائٽ لاس اينجلس University of California at Los Angles-UCLA)). انهن يونيورسٽين ۾ فلم ٺاهڻ جي هر زاويي کان تعليم ڏني وڃي ٿي. يعني تخليقي اعتبار کان، فني ۽ ٽيڪنيڪي لحاظ کان ۽ اقتصادي ۽ ڪاروباري نقطئه نظر کان. مهربان پڙهندڙ ٿورو سوچي ڏسن ته جنهن ملڪ ۾ يونيورسٽين جي حد تائين فلم ٺاهڻ لاءِ باقاعدي نصابي تعليم ڏني وڃي ته اُتي يقين سان چئي سگهجي ٿو ته جيڪي فلمون ٺهنديون هونديون ته اُهي پڪ سان معياري هونديون ۽ اُنهن فلمن کي پڙهيل لکيل طبقو به ڏسڻ پسند ڪندو ته عام ماڻهن جي پسند جو خيال به اهڙين فلمن ۾ رکيو وڃي ٿو. هالي ووڊ جي مٿئين بيان ڪيل معيار کي ذهن ۾ رکي هاڻي پنهنجي ملڪ ۾ ٺهندڙ فلمن جي حالت کي ڏسو ته اوهان کي نه رڳو کِل ايندي پر چِڙ به ايندي. پر سچي ڳالهه پُڇو ته اڄڪلهه جيڪي پاڪستان ۾ فلمون ٺهن ٿيون ته اُنهن کي ڏسي هاڻي نه ته کِل ٿي اچي نه چِڙ، ڇو ته ڪاوڙ فقط تڏهن ايندي جڏهن معيار جي ڀيٽ جو معاملو هوندو.
ٺهندڙ فلمن جي ابتري جو ڪارڻ به اهو ئي آهي ته اسان فلم ايجوڪيشن تي ته توجهه نه ڏنو پر جيڪي ماڻهو صفا اڻ ڄاڻ ۽ جاهل هئا اُنهن به رڳو ڏوڪڙ ڪمائڻ جي لالچ ۾ فلمون پروڊيوس ڪرڻ شروع ڪيون. اهڙيءَ صورتحال ۾ ابتري جي اميد ته ڪري سگهجي ٿي، پر بهتريءَ جي هرگز نه.
وري موٽي اچون ٿا هالي ووڊ ۾ ٺهندڙ فلمن جي موضوع تي. آمريڪا جي ڪاليجن ۽ يونيورسٽين ۾ فلمي تعليم ڏيڻ کان علاوه 1965ع ۾ آمريڪي ڪانگريس، آمريڪن فلم انسٽيٽيوٽ (American Film Institute) ٺاهڻ جي منظوري ڏني هئي جنهن ذريعي فلمي دنيا کي وڌيڪ وسيع بنائڻ لاءِ ڪيترائي ٻيا ادارا به قائم ٿي چُڪا آهن. لاس ائنجلس جي مشهور ۽ معروف علائقي بيوَرلي هَلس (Beverly Hills) ۾ هڪ عاليشان سينٽر کوليو ويو آهي جيڪو ائڊوانسڊ فلم اسٽڊيز (Advanced Film Studies) جي نالي سان مشهور آهي. هن انسٽيٽيوٽ ۾ فلمي دنيا جي شاگردن کي نه پر فلمن جي پروڊيوسرن ۽ ڊائريڪٽرن کي ٽريننگ ڏني وڃي ٿي ته هڪ معياري فلم ٺاهڻ لاءِ ڪهڙا فني ۽ ٽيڪنيڪي نُڪتا ۽ نسخا فلم ٺاهڻ کان اڳ ذهن نشين ڪرڻ گهرجن. ڪاليجن ۽ يونيورسٽين ۾ فلمي تعليم، ان کان سواءِ آمريڪن فلم انسٽيٽيوٽ جو قيام ۽ ان جي ٻين ننڍن ننڍن ادارن طرفان فلم پروڊڪشن کي معياري ۽ مانائتو بنائڻ لاءِ جيڪي جتن ڪيا ويا آهن انهن ذريعي ئي هالي ووڊ فلمي دنيا جي آسمان تي اڃا تائين چنڊ جيان چمڪي رهيو آهي ۽ هميشه واسطي فلمي دنيا جي پرستارن ۾ اُن جو نالو روشن رهندو.