(ب)- ٻارڙن جي تربيت:
عورتن جي هڪ ٻي اهم ذميداري ٻارڙن جي تعليم ۽ تربيت پڻ آهي. ان ڏس ۾ ماءُ ۽ پيءُ ٻنهي تي ذميداري لاڳو ٿيندي آهي پر گهڻو بار عورت تي ئي هوندو آهي ڇو جو هوءَ ئي گهڻو وقت ٻارڙن سان گڏ هوندي آهي ۽ اهڙيءَ طرح هوءَ ئي ٻارڙن جي چڱيءَ طرح پرگهور لهي سگهي ٿي. جيڪڏهن مائرون انهن ذميدارين کان چڱيءَ طرح واقف آهن ته پوءِ ٻارڙن جي سٺي نموني پالنا، تعليم ۽ تربيت ٿي سگهي ٿي. تنهن ڪري بنا ڪنهن هٻڪ جي چئي سگهجي ٿو ته معاشري جي ترقي ۽ پٺتي پوڻ جو سمورو دارو مدار عورتن تي آهي. اهو ئي سبب آهي جو پاڻ ﷺ جن جو فرمان آهي ته، ”بهشت ماءُ جي پيرن هيٺان آهي.“
اهي ٻارڙا جيڪي اڄ گهر جي ننڍڙي ماحول ۾ تعليم ۽ تربيت وٺن ٿا سڀاڻي معاشري جا ذميدار فرد ٿيندا هر اهو سبق جيڪو اڄ کين ماءُ پيءُ پاران ملي ٿو سڀاڻي تنهن تي ئي عمل ڪندا.تنهن ڪري جڏهن ڪٽنبن جو سڌارو ٿيندو ته معاشرو به سُڌري پوندو. معاشرو ڪٽنبن مان ئي جُڙندو آهي. جيڪڏهن اڄوڪا ٻارڙا ويڙهاڪ، بداخلاق، ظالم، چاپلوس، مورک، ڊڄندڙ، خود غرض ۽ پئسي پرست ماحول ۾ پلجندا ته پوءِ سڀاڻي وري انهن ئي بُراين جي واٽ تي هلندي بُري معاشري جي جوڙجڪ ڪندا. جيڪڏهن اڄ اهي توهان جي خوشامد ۽ چاپلوسي ڪري ڪا شيءِ توهان کان وٺن ٿا ته پوءِ اهي سڀاڻي ظالمن جي خوشامد ڪرڻ کان به ڪونه ڪيٻائيندا. ان جي ابتڙ جيڪڏهن اڄوڪا ٻارڙا سچار، بهادر، همت وارا، خوش اخلاق، بردبار، ايماندار، رحمدل ۽ انصاف پسند پيءُ ماءُ جي هٿ هيٺ پلجندا ته پوءِ سڀاڻي اهي ئي مٿانهيون خوبيون منجهن موجود هونديون.
تنهن ڪري والدين خاص ڪري مائرن تي ٻارڙن جي پالنا ۽ تعليم ۽ تربيت جي ڏس ۾ وڏي ذميداري لاڳو ٿئي ٿي. جيڪڏهن توهان ٻارڙن جي تربيت جي ڏس ۾ صحيح تعليم ۽ تربيت جي اصولن تي عمل ڪيو ته پوءِ آئندي جي معاشري تي توهان جو وڏو احسان ٿيندو ۽ جيڪڏهن ان وڏي ذميداريءَ کي پوري ڪرڻ ۾ڪا ڪوتاهي رهجي وئي ته پوءِ والدين کان ئي قيامت ڏينهن ان باري ۾ پڇاڻو ٿيندو.
هتي اها ڳالهه پڻ چئبي ته هر عورت ماءُ جا فرض پورا ڪرڻ ۽ صحيح تعليم ۽ تربيت ڪرڻ جي فن کان سونهين ڪونه هوندي آهي. تنهنڪري کيس اهي گُر ضرور سيکارڻ گهرجن. هتي هنن ٿورڙن صفحن ۾ اولاد جي تربيت جي فن تي بحث نه ٿو ڪري سگهجي ڇوجو اهو موضوع ايترو ته ڊگهو آهي جو ان تي ڪيترائي ڪتاب لکڻ جي ضرورت آهي. ان موضوع تي ڪيترائي ڪتاب لکيا ويا آهن. دلچسپي رکندڙ مائرون اهي ڪتاب پڙهي سگهن ٿيون. انهن ڪتابن ۾ تعليم ۽ تربيت جا اصول تفصيل سان لکيا ويا آهن جن تي عمل ڪرڻ سان سٺا نتيجا حاصل ڪري سگهجن ٿا. گڏو گڏ اهي ڪتاب پڙهڻ سان مائرون ٻارڙن جي تربيت جي فن تي سٺي مهارت پڻ حاصل ڪري سگهن ٿيون.
هتي هڪ ٻيو نڪتو بيان ڪرڻ به ضروري ٿو سُجهي. ڪيترائي ماڻهو ”صحيح تربيت“ جي معنيٰ نه سمجهي سگهنداآهن ۽ تعليم ۽ تربيت ۾ ڪو فرق محسوس نه ڪندا آهن. اهي تربيت کي هڪ قسم جي تعليم ئي سمجهندا آهن. سندن خيال ۾ ڪجهه ڏاهن جون نصيحتون مذهبي ڳالهيون ۽ ڀلارن ماڻهن جون ڪهاڻيون ٻڌائي ٻارن جي تربيت ڪري سگهجي ٿي ۽ پنهنجي مرضي پٽاندڙ ٻار کي سلڇڻو ۽ نيڪ بڻائي سگهجي ٿو. مثال طور: اهي ڪوڙ ڳالهائڻ کي نندڻ واري ڪا روايت يا ڪجهه قرآني آيتون ٻارن کي ٻڌائيندا آهن يا وري سچ جي شان ۾ ڪجهه آيتون يا حديثون کين ياد ڪرائي ڇڏينداآهن. اهڙيءَ طرح کين دلجاءِ ٿي ويندي آهي ته هاڻي سندن ٻار سچار بڻجي ويندو.
پر تربيت جي ڏس ۾ اهو ڪافي ناهي. جيتوڻيڪ ڪجهه آيتون ۽ حديثون يا نصيحت ڀريا قصا ۽ ڪهاڻيون ياد ڪرائڻ اجايو ناهن، پر جنهن قسم جي تربيت جا نشان اسان پنهنجي ٻار ۾ ڏسڻ چاهيون ٿا، تن جي اميد اهڙي قسم جي زباني طريقن سان نه ٿي ڪري سگهجي.
جيڪڏهن اسان ٻار جي صحيح ۽ مڪمل تربيت ڪرڻ گهرون ٿا ته پوءِ ان لاءِ ڪن خاص حالتن ۽ شرطن جو هجڻ نهايت ضروري آهي. ان لاءِ هڪ اهڙو مناسب ۽ وڻندڙ ماحول پيدا ڪجي ته جيئن ٻار پاڻ هُرتو نيڪ ۽ سچار ٿي وڃي. جيڪڏهن ماحول سچائي، ايمانداري، بهادري ، شرافت، خير خواهي، انصاف پروري، آزادي، همت ۽ غيرت وارو هوندو ته پوءِ ٻارڙي منجهه اهي ئي خوبيون پيدا ٿينديون. پر جيڪڏهن ماحول ۾ ڪوڙ، بدتميزي، چاپلوسي، ظلم، ساڙ، ڪينو، ٻيائي، ويڙهه جيهڙ، ضد ۽ منافقي، ٺڳي ۽ دوکو موجود آهن ته پوءِ ٻار ضرور بدڪردار ٿي ويندو.
اهڙي صورت ۾ جيڪڏهن کيس ڪجهه ديني ڳالهيون ۽ بزرگن جون نصيحتون ياد ڪرايون به وڃن تڏهن سندس سڌارو ڪونه ٿي سگهندو ۽ گڏ وگڏ کيس سوين آيتون ۽ حديثون ٻڌائڻ سان به مٿس ڪو اثر ڪونه پوندو. ڇو جو جيستائين سندس آڏو عملي ڪردار پيش نه ڪيو ويندو تيستائين رڳو زباني چوڻ سان ڪو کڙتيل ڪونه نڪرندو. ڪوڙا ماءُ پيءُ آيتن ۽ حديثن وسيلي ٻار کي سچار نه ٿا بنائي سگهن ۽ گندا ۽ اڍنگا ماءُ پيءُ پنهنجي ٻار کي ڪڏهن به سلڇڻو ۽ اخلاق وارو نه ٿا بنائي سگهن.
ٻار جيترو توهان جي عمل ۽ ڪردار ۽ طور طريقن تي ڌيان ڏيندو آهي اوترو ڌيان توهان جي نصيحتن ۽ ڳالهين تي ڪونه ڏيندو آهي. تنهن ڪري جيڪي پيءُ ماءُ پنهنجي ٻارڙن جو سڌارو ۽ تربيت ڪرڻ گهرن ٿا تن کي کپي ته پهرين گهر جي ماحول کي سڌارين ۽ پنهنجي اخلاق ۽ ڪردار وڻندڙ بنائين ته جيئن سندس ٻارڙا پاڻ هُرتو نيڪ ۽ سچار ٿين.