زال جي ڪوتاهين کي درگذر ڪري ڇڏجي:
انسان جيئن ته خطا جو گهر آهي تنهن ڪري کانئس خطائون ۽ ڪوتاهيون پئي ٿينديون رهنديون آهن. هن دنيا ۾ اهڙو ڪو به نه هوندو جنهن کان زندگيءَ ۾ ڪڏهن ڪا خطا نه ٿي هجي. ڪڏهن ڪڏهن انسان کان اڻڄاڻائيءَ ۽ اياڻپ ڪري اڍنگا ڪم ٿي وينداآهن. ان ڏس ۾ مرد عورت ۾ ڪوبه فرق ڪونهي. مڙس وانگر زال کان به غلطيون ٿينديون آهن. ناداني، لاپرواهي ۽ ڪاوڙ وچان زال کان، مڙس جي بي ادبي ٿي ويندي آهي يا سندس واتان گُٿا لفظ به نڪري ويندا آهن. ائين به ٿيندو آهي جو هوءَ ڪڏهن مڙس جي روڪڻ جي باوجود به ڪو ڪم ڪندي آهي يا وري لاپرواهيءَ ڪري ڪو مالي نقصان به ڪري ويهندي آهي. مطلب ته اهڙي قسم جون ڪيتريون ئي ڳالهيون ٿي سگهن ٿيون. پر پوءِ به ضروري آهي ته زال ۽ مڙس هڪٻئي کي خوش رکڻ جي ڪوشش ڪن ۽ اهڙو ڪو به ڪم نه ڪن جيڪو سندن لاڳاپن خراب ڪرڻ جو سبب بڻجي.
ڪي مرد وري اهو سوچيندا آهن ته زال جي غلطين، پوءِ کڻي اهي ننڍيون ئي ڇو نه هجن، کي ڪڏهن به معاف نه ڪجي، شادي ٿيندي ئي زال کي اکيون ڏيکارڻ شروع ڪجن ۽ کيس مُٺ ۾ ڪري رکجي ته جئين هوءَ ڪا به غلطي نه ڪري سگهي. پرتجربن مان ثابت ٿيو آهي ته اهڙي قسم جي ڳالهين وسيلي گهربل نتيجا ڪونه ملندا آهن، پرگهڻو ڪري معاملو ان جي ابتڙ ٿي ويندو آهي. ڇو جو زال پنهنجي مڙس جي سختي ۽ دٻاءَ ڪجهه وقت ته برداشت ڪري ويندي آهي پر نيٺ کانئس تنگ اچي سندس بي ادبي ڪندي آهي. گڏوگڏ اهو پڻ سوچيندي آهي ته منهنجي مڙس کي ته ٿوري ٿوري ڳالهه تي چڙ ۽ ڪاوڙ ٿي اچي ۽ اڻ ڄاڻائيءَ مان مون کان ڪا غلطي ٿي وڃي ٿي ته پوءِ هو مون سان سخت ورتاءُ ٿو ڪري، تنهن ڪري چڱو آهي ته جيئن پاڻ هلي تئين ئي مان به ساڻس هلان. اهڙيءَ طرح هوءَ مڙس کان لاپرواهه ٿي سندس نافرماني ڪرڻ لڳندي آهي. اهڙيءَ حالت ۾ مختلف نتيجا نڪري سگهن ٿا. مثال طور مڙس، زال تي سختي ڪرڻ کان ڪونه مڙندو آهي ۽ پوءِ ويڙهه جهيڙ ۽ ڇڪتاڻ جو سلسلو سدائين پيو هلندو رهندو آهي ۽ جيڪڏهن معاملو ائين هلندو رهيو ته پوءِ ٻنهي کي زندگيءَ ۾ هڪ ڏينهن لاءِ به سڪون ڪونه ملي سگهندو. ٻيو ته ائين به ٿيندو آهي جو مڙس ماٺ ٿي ويندو آهي ۽ زال کي صفا آزاد ڇڏي ڏيندو آهي. ان جو نتيجو اهو نڪرندو آهي جو زال مڙس کان لاپرواهه ٿي ويندي آهي ۽ سندس نظرن ۾ مڙس جو ڪو مُلهه ئي ڪونه هوندو آهي. يا وري لاڳيتي ڇڪتاڻ ۽ جهيڙي جهٽي جي ڪري مڙس زال کان تنگ ٿي کيس طلاق ڏئي ڇڏيندو آهي. اهڙي صورت ۾ زال ۽ مڙس ٻنهي جو نقصان آهي. زال جي عيبن ۽ غلطين کي ٻُنجو ڏيڻ لاءِ سختيءَ کان ڪم وٺڻ نسوري چريائپ آهي. سختيءَ وسيلي نتيجا خراب ئي نڪرنداآهن. تنهن ڪري مڙس لاءِ سٺو ان ۾ آهي ته هوسهپ ۽صبر کان ڪم وٺي ۽ زال جي ننڍين ننڍين غلطين ۽ ڪوتاهين کي نظر انداز ڪري ڇڏي. ٻيو ته زال جي غلطين ڪري مڙس ساڻس جهيڙو جهٽو بنهه نه ڪري ڇو جو هن اهي غلطيون ڄاڻي واڻي نه ڪيون هونديون آهن، تنهن ڪري مڙس ڪنهن مناسب موقعي تي زال کي سٺن ۽ وڻندڙ لفظن سان سمجهائي ته ”توکان فلاڻي غلطي ٿي هئي، آئندي ٿورڙو خيال ڪجو ته جيئن اهڙي ڪا غلطي نه ٿي سگهي.“ جيڪڏهن مڙس ائين ڪيو ته پوءِ سندس زال هر ڪم ۾ ڌيان ڏيندي ۽ اهڙيءَ طرح کانئس ڪا به غلطي ڪونه ٿيندي. ان جو سٺو نتيجو اهو نڪرندو جو مڙس جي به رهجي ويند ي ۽ زال جو سڌرارو پڻ ٿي ويندو. باقي جيڪڏهن زور زبردستي ۽ سختيءَ کان ڪم ورتو ويو ته پوءِ ته زندگيءَ جو گاڏو ڪونه گهلجي سگهندو.
جيڪڏهن زال پيار ۾ سمجهي وڃي ۽ مڙس جي ڳالهين تي عمل ڪري ته مڙس کي گهرجي ته هو زال جو قدر ڪري ۽ سندس سٺين ڪمن جا ٿورا مڃي ساڻس سٺي نموني پيش اچي. هن کان ڪا غلطي ٿئي ته به ان کي نظر انداز ڪري ڇڏي ۽کيس ڪنهن غلطيءَ تي معافي وٺڻ تي به مجبور نه ڪري ڇو جو اها حقيقت آهي ته عورتون ضدي ۽ خود غرض ٿينديون آهن. (سنڌ ۾ چونداآهن ته عورت جو عقل کڙيءَ ۾ هوندو آهي) تنهن ڪري مرد صبر کان ڪم وٺي معاملي کي ٺاري سگهي ٿو. باقي جيڪڏهن ڇڪتاڻ، ضد ۽ سختي ڪيائين ته پوءِ ان جا اگرا نتيجا نڪري سگهن ٿا. ڳالهه طلاق يا قتل تائين به پهچي سگهي ٿي.
سياڻي ۽ هوشيار مرد جو ڪم آهي ته هو ڪوبه ڪم ڪرڻ کان اڳ ان جي نتيجن تي ضرور ويچاري ۽ سختي ۽ ڏاڍ جي نتيجن کي معافي ۽ درگذر جي نتيجن سان ڀيٽائي ته اهي وڌيڪ سٺا هوندا آهن البت معاف ڪرڻ جوڳين غلطين جي سلسلي ۾ مرد ٻين حڪمت عملين تي عمل ڪري سگهي ٿو.
حضرت علي عه فرمايو آهي ته، ”عورتن سان هر حال ۾ نڀايو. ساڻن سٺي نموني ڳالهايو. ٿي سگهي ٿو ته ان طريقي سان کانئن سٺا عمل ٿي سگهن.“
حضرت امام زين العابدين رحه فرمايو آهي ته، ”توهان تي عورت جو اهو حق آهي ته توهان ساڻس ٻاجهه سان پيش اچو، ڇو جو هوءَ توهان جي محتاج آهي. سندس کاڌي پيتي ۽ لٽي ڪپڙي جو بندوبست ڪريو ۽ سندس ڪوتاهين کي معاف ڪري ڇڏيو.“
امام جعفر صادق عه کان ماڻهن سوال ڪيو ته زال جو پنهنجي مڙس تي ڪهڙو حق آهي؟
جواب مليو ته، ”مڙس کي گهرجي ته هو زال جي انهن غلطين کي معاف ڪري ڇڏي جيڪي کانئس اڻ ڄاڻائيءَ مان ٿينديون آهن.“
امام جعفر صادق عه اهو به فرمايو آهي ته، ”جيڪو ماڻهو پنهنجي زبردستين جي ننڍڙين غلطين تي کين دٻائي تنهن کي پنهنجي بزرگي ۽ عزت قائم رهڻ جي اميد نه رکڻ گهرجي.“