گهر جو خرچ پکو:
زال جون زندگيءَ جون سموريون ضرورتون (نان نفقو) مهيا ڪرڻ مڙس تي واجب آهي يعني قانوني ۽ شرعي طور تي مرد تي ان ڳالهه جو ذميدار آهي ته ڪٽنب جو هڙئي خرچ پکو پورو ڪري يعني لٽي ڪپڙي، کاڌي پيتي ۽ دوا دارونءَ جو بندوبست ڪري ۽ جيڪڏهن هن اها ذميواري پوري نه ڪئي يا ڪا ڪوتاهي ڪئي ته پوءِ شرعي لحاظ کان کانئس پڇاڻو ٿيندو.
زال ۽ ٻارڙن کي سدائين اهو چئي ٽاري نه ٿو سگهجي ته ”مون وٽ ته ڪجهه ئي ڪونهي.“ کين هر حال ۾ سڀ ڪجهه ملڻ گهرجي، سندن خواهشون هونديون آهن جيڪي ضرورت واري حد تائين پوريون ٿيڻ گهرجن.
هڪ سياڻو مرد گهر جي خرچ پکي جو حساب ڪتاب رکندو آهي ۽ زندگيء جي مڙني ضرورتن جي درجي بندي ڪندو آهي. زندگيءَ جي وڌيڪ اهم ضرورتن جهڙوڪ: کاڌي پيتي ۽ لٽي ڪپڙي کي سڀني کان مٿي رکندو آهي، پنهنجي آمدنيِءَ جو ڪجهه حصو اوکيءَ ويل لاءِ لاڙي رکندو آهي ۽ ڪجهه حصو وري مسواڙ، بجلي، پاڻي، ٽيليفون، ٽيڪس ۽ ٻارن جي اسڪول جي فيءَ لاءِ بچائي رکندو آهي، گهر جي ضروري سامان لاءِ به ڪجهه بچائيندو آهي ۽ گڏوگڏ اجاين خرچن کان پڻ پاسو ڪندو آهي.
سياڻو ماڻهو سدائين سَوَڙ آهر پير ڊگهيريندو آهي. جيڪي ڪٽنب، پنهنجي آمدنيءَ ۽ خرچ جي بجيٽ ٺاهيندا آهن ۽سياڻپ سان آمدنيءَ جو لحاظ رکندي پئسو کپائيندا آهن سي قرض جهڙي مرض کان بچيل رهندا آهن ۽ اهڙيءَ طرح خوشحال زندگي گذاريندا آهن.
الله سائينءَ وچٿرائپ کي ايمان جي نشاني ٻڌايو آهي. قرآن پاڪ ۾ فرمايو ويو آهي ته، ”جيڪي ماڻهو اجايا خرچ ڪن ۽ نه ڪنجوسيءَ کان ڪم وٺن، سي ئي وچٿرا ماڻهو هوندا آهن.“
امام جعفر صادق عه هڪ ٻئي موقعي تي فرمايو آهي ته، ”چئن ماڻهن جي دعا قبول ناهي ٿيندي، جن مان هڪڙا اهي آهن جيڪي پنهنجي مال متاءُ فضول وڃائي چوندا آهن ته اي خدا اسان کي رزق عطا ڪر. خداکين فرمائيندو آهي ته ڇا مان توهان کي حڪم نه ڏنو هيو ته پنهنجي خرچن تي ڪنٽرول رکو.“
عبدالله بن ابان چيو آهي ته، ”مان هڪ ڀيري امام موسيٰ ڪاظم عه کان ڪٽنب تي خرچ ڪرڻ جي باري ۾ سوال پڇيو. پاڻ فرمايائون ته، ”فضول خرچي ڪرڻ ۽ ڪنجوسي ڪرڻ ٻئي مڪروهه آهن. وچٿرائپ کان ڪم وٺڻ گهرجي.“
سياڻا ۽ دورانديش ماڻهو قرض وٺڻ ۽ اوڌر تي سودو سامان وٺڻ کان پاسو ڪندا آهن ۽ اهڙيءَ طرح اجاين خرچن لاءِ پنهنجو پاڻ کي قرض جي ڪوڙڪيءَ ۾ ڪو نه ڦاسائيندا آهن. جيڪي پئسا ڏوڪڙ بينڪن ۽ ٻين ادارن پاران وياج تي ڏنا ويندا آهن سي شرعي ۽ عقلي اعتبار کان مناسب نه هوندا آهن. قسطن تي سامان وٺڻ ممڪن ته آهي پر حقيقت ۾ اهو ڪم ڪٽنب جون خوشيون کسڻ جو سبب بنبو آهي. ماڻهو قسطن تي گهر، قسطن تي فرج، قسطن تي ٽي وي، قسطن تي فون، قسطن تي غاليچا ۽ ٻيو الائي ڇا ڇا وٺندا آهن. ڀلا غير ضروري شين کي وڌيڪ قيمت تي وٺڻ ۽ قسطون ڀرڻ لاءِ پنهنجي آمدنيءَ جو ڳچ حصو هر مهيني ادا ڪرڻ ڪا سٺي ڳالهه ته ڪانهي. ڇا اهو چڱو ناهي ته ٿورڙو صبر ڪجي ۽ جڏهن مالي حالت سٺي ٿي وڃي ته پوءِ اهي شيون گهٽ قيمت تي ۽ روڪ پئسا ڏئي خريد ڪجن.
اهو صحيح آهي ته پئسا ڪمائڻ نهايت ڏکيو ڪم آهي پر ان کان اهم ڳالهه پئسن کي صحيح طريقي سان خرچ ڪرڻ آهي. ڪيترائي اهڙا ڪٽنب اوهان به ضرور ڏٺا هوندا جيڪي پنهنجي چڱي چوکي آمدني هوندي به سدائين قرضي ۽ پريشان هوندا آهن. ان جي ابتڙ ڪي ڪٽنب وري ٿوري آمدنيءَ جي باوجود به نهايت سڪون ۽ عزت سان زندگي گذاريندا آهن. انهن ٻنهي ۾ فرق فقط اهو هوندو آهي ته هو آمدنيءَ کي ڪهڙيءَ طرح خرچ ڪن ٿا. تنهن ڪري ڪٽنب جو ڀلو ان ۾ آهي ته مرد نهايت خبرداريءَ ۽ سياڻپ سان يا ته ذاتي طور تي گهر جو خرچ پکو هلائڻ جي ذميداري کڻي يا جيڪڏهن اهو ڪم ٻئي ڪنهن تي آهي ته پوءِ انجي نگراني ڪري.
هڪ ٻي ڳالهه به اوهان کي ذهن ۾ رکڻ گهرجي ته جيتوڻيڪ خبرداريءَ سان خرچ ڪرڻ سٺي ڳالهه آهي پر اجائي سختي يا ڪنجوسي به ڪٽنب جي ڀلي ۾ ناهي. جيڪڏهن مرد جي مالي حالت چڱي آهي ته پوءِ کيس زال ۽ ٻارڙن تي چڱيءَ ريت خرچ ڪرڻ گهرجي ۽ پنهنجي آمدنيءَ پٽاندڙ سندن کاڌي پيتي، لٽي ڪپڙي ۽ ٻين ضرورتن جو پوراءَ ڪري.
پئسا ڏوڪڙ، خرچ ڪرڻ ۽ زندگيءَ جي ضرورتن کي پوري ڪرڻ لاءِ هوندا آهن نه ڪي گڏ ڪرڻ لاءِ ورثي ۾ ڇڏڻ لاءِ. ڀلا ان ۾ ڪهڙي چڱائي آهي ته ماڻهو ڏينهن رات هڪ ڪري ڪمائي ۽ وري پنهنجي ڪٽنب کي ڏکيو رکي ۽ پئسا ڏوڪڙ گڏ ڪري هن دنيا مان هليو وڃي ۽ مرڻ کان پوءِ ڇڏيل دولت تي ماڻهو ويڙهائي ناس ڪري؟
جيڪڏهن خدا ماڻهوءَ کي دولت ڏني آهي ته پوءِ کيس گهرجي ته پنهنجو آمدنيءَ پٽاندڙ ڪٽنب جي زندگيءَ جو معيار مٿانهون ڪري، کين سٺو گهر ٺاهي ڏي، لٽن ڪپڙن ۽ کاڌي پيتي جو بندوبست ڪري ۽ موسم آهر کين ميوا به کارائي.
پاڻ ﷺ سڳورن فرمايو آهي ته، ”اهو شخص اسان مان ناهي جيڪو آسودو هجي پر زال ۽ ٻارڙن کي ڏکيو رکي.“
حضرت موسيٰ بن جعفر عه فرمايو آهي ته، ”ڪٽنب جا ڀاتي مرد وٽ قيدين وانگر هوندا آهن، تنهن ڪري خدا جيڪي ڪجهه کيس ڏنو آهي سو دل کولي قيدين تي خرچ ڪري نه ته خدا کانئس اهي نعمتون کسي وٺندو.“
امام جعفر عه فرمايو آهي ته، ”سٺو ائين آهي ته مرد پنهنجي گهر ڀاتين تي چڱيءَ ريت خرچ ڪري ته جيئن اهي سندس مرڻ جو انتظار نه ڪن.“
حضرت علي رضه فرمائين ٿا ته، ”هر جمعي تي پنهنجي گهر ڀاتين لاءِ ميوا وٺي اچو ته جيئن اهي جمعي ڏينهن اچڻ تي خوش ٿين.“