تعليم ۽ تربيت:
هڪ ڇوڪري جڏهن پرڻجي مڙس وٽ ايندي آهي ته مٿس گهر هلائڻ جي ذميداري پوندي آهي. گهر هلائڻ لاءِ ڪيترين ئي ڳالهين جو ڄاڻڻ نهايت ضروري هوندو آهي. جهڙوڪ: رڌو پڪو ڪرڻ، ڪپڙا ۽ ٿانوَ ڌوئڻ، استري ڪرڻ، سلائي ڪرڻ، گهر جي سامان کي ٺاهي رکڻ، مڙس جو خيال رکڻ ۽ ٻارڙن جي پالنا ڪرڻ. مڙس پنهنجي نئين ڪنوار مان اها اميد رکندو آهي ته هوءَ اهي سمورا ڪم ڄاڻيندي هوندي. پر سندس اها اميد ان وقت ڌوڙ ۾ ملي ويندي آهي جڏهن کيس خبر پوندي آهي ته سندس زال ڪجهه ڪين ٿي ڄاڻي.
هاڻي ڏيو منهن! اسان جي معاشري جي اها وڏي خامي آهي جو نه ماءُ پيءُ ڇوڪري کي ڪجهه سيکاريندا آهن ۽ نه ئي وري اسڪول يا ڪاليج جي نصاب ۾ اهڙي قسم جي تعليم ۽ تربيت شامل هوندي آهي. اجاين ڳالهين سيکارڻ کان ڀلو آهي ته ڇوڪرين کي گهر هلائڻ جي سکيا ڏني وڃي جيڪا کين ڪم به ايندي. خير جيڪو ٿيو سو گذريو. هاڻي ان ڳالهه جو ڪو حيلو ٿيڻ کپي. مرد کي جيئن ته سڄي ڄمار زال سان گذارڻي هوندي آهي تنهن ڪري مٿس ضروري آهي ته هو سندس تعليم ۽ تربيت جو بندوبست ڪري. اهو ڪم مڙس ئي ڪري ته هوند چڱو، ڇو جو اهو عام ڪري زال کان وڏو هوندو آهي تنهن ڪري کيس تجربو به گهڻو هوندو آهي ته وٽس ڄاڻ به گهڻي هوندي آهي.
جيڪڏهن مڙس ٿورڙي صبر ۽ همت کان ڪم وٺي ته زال جي خامين کي درست ڪري کيس پنهنجي مرضيءَ پٽاندڙ سندس تربيت ڪري سگهي ٿو. سندس زال کي جيڪي ڪم نه ٿا اچن سي کيس سيکاري. ان ڏس ۾ گهر جي تجربيڪار عورتن جهڙوڪ: ماءُ، ڀينرن، ڀاڄاين، چاچين، ماسين ۽ پڦين کان به مدد وٺي سگهي ٿو. ان کانسواءِ کاڌي رڌڻ، مهمان نوازيءَ ۽ اٿڻ ويهڻ جي طور طريقن تي لکيل ڪتاب به کيس پڙهائڻ گهرجن. جيڪڏهن سندس زال بداخلاق ۽ اڍنگي آهي ته پوءِ کيس نرميءَ ۽ همدرديءَ سان سمجهائڻ گهرجي، ان جي ابتڙ جيڪڏهن مٿس اعتراض ۽ ٽوڪون ٺٺوليون ڪيون ويون ته پوءِ گهربل نتيجا ڪونه نڪري سگهندا.
مرد جيڪڏهن شاديءَ جي مُهڙين سال ٻن ۾ ٿورو صبر ۽ همت کان ڪم وٺي ۽ دانائيءَ سان سندس تربيت ڪندو ته پوءِ هوءَ هڪ سگهڙ زال بڻجي سگهي ٿي. اهو صحيح آهي ته ان ڪم لاءِ وقت، صبر ۽ حوصلو گهرجي پر ان ڏس ۾ هو جيتري محنت ڪندو اوترائي سٺا نتيجا نڪرندا.
هڪ ٻي خاص ڳالهه جنهن تي مرد کي ڌيان ڏيڻ گهرجي سا اها آهي ته زال ماشاءَ الله هڪ مسلمان ڇوڪري آهي، تنهن ڪري کيس پنهنجي دين اسلام جي چڱي ڄاڻ هجڻ گهرجي. شرعي مسئلا ته ٺهيو، پر ڪيتريون ئي ڇوڪريون اسلام جي ابتدائي تعليم جهڙوڪ: نماز، وضو، غسل ۽ تيمم جهڙن حڪمن کان اڻ ڄاڻ هونديون آهن. تنهن ڪري ماءُ پيءُ تي اهو فرض آهي ته اهي پنهنجي نياڻِين کي اسلام جي تعليم ڏيارڻ ۾ ڪابه ڪو تاهي نه ڪن. جيڪڏهن کانئن ائين نه ٿي سگهيو آهي ته پوءِ هاڻي مڙس تي اهو فرض آهي ته هو کيس اسلام جون بنيادي ڳالهيون ۽ ديني مسئلا سمجهائي، جيڪڏهن هو پاڻ پڙهيل آهي ته پوءِ کيس ديني ڪتاب خريد ڪري ڏيو ۽ ضرورت پوي ته هڪ ديندار عورت يا قابل اعتماد مرد کي سندس تعليم ۽ تربيت لاءِ مقرر ڪيو.
زال کي سٺين ڳالهين ڏانهن لاڙڻ، غلط واٽ تي هلڻ کان جهلڻ ۽ سندس رهنمائي ڪرڻ مڙس تي فرض آهي. جيڪڏهن هن پنهنجو اهو فرض پورو ڪيو ته پوءِ هڪ ديندار، مهربان، خوش اخلاق، سٻاجهي ۽ سياڻي عورت سان سندس زندگي گذرندي ۽ آخرت ۾ پڻ ان جو کيس وڏو اجر ملندو. ۽ جيڪڏهن پنهنجي فرض ۾ هن ڪا ڪوتاهي ڪئي ته پوءِ کيس هڪ جاهل ۽ ڪمزور ايمان واري عورت سان جالڻو پوندو جيڪا ديني ۽ اخلاقي اصولن کان اڻ ڄاڻ هوندي ۽قيامت جي ڏينهن به کانئس ان ڏس ۾ پڇا پڪڙ ٿيندي. خدا تعاليٰ قرآن پاڪ ۾ فرمايو آهي ته، ”اي ايمان وارؤ! پنهنجو پاڻ کي ۽ پنهنجي ڪٽنب وارن کي دوزخ جي ان باهه کان بچايو جنهن جو ٻارڻ ماڻهو ۽ پٿر هوندا.“
امام جعفر صادق عه فرمائي ٿو ته، ”جڏهن قرآن پاڪ جي اها آيت نازل ٿي ته ان کي ٻڌي هڪ مسلمان روئڻ لڳو ۽ چيائين ته مان پنهنجي نفس کي باهه کان بچائي نه ٿو سگهان ته گهر وارن کي وري ڪيئن بچائي سگهندس؟“ اهو ٻڌي حضور ﷺ جن فرمايو ته، ”تون جيڪي ڪم ڪرين ٿو، اهڙائي ڪم ڪرڻ جي کين هدايت ڪر ۽ جيڪي ڪم نه ٿو ڪرين تن کي ڪرڻ کان کين به جهل.“
پاڻ سڳورن ﷺ فرمايو آهي ته، ”هر سرپرست تي پنهنجي هٿ هيٺ رهندڙن جي ذميداري هوندي آهي.“
حضور ﷺ جن عورتن کي چيو آهي ته، ”ان کان اڳ جو اهي (مڙس) توهان کي بڇڙا ڪم ڪرڻ تي مجبور ڪن، توهان کين سٺا ڪم ڪرڻ ڏانهن لاڙيو.“