بورنيو جي باھھ مينھن ئي وسائي
بورنيو ٻيٽ جي پکيڙ سوا ست لک چورس ڪلوميٽر آھي. بورنيو ٻيٽ تي ڪـَـئين مڪاني حاڪمن ۽ راجائن جي حڪومت رھي جن مان ھڪ انگريز بھ ھو جيڪو سفيد راجا (White Raja) سڏبو ھو. ٻيٽ جو وڏو اڌ انڊونيشيا جو حصو آھي ۽ ڪالمينتان (Kalimantan) سڏجي ٿو. اتر ۾ رياستون سباح ۽ سراواڪ ملائيشيا جي تيرھن رياستن مان ٻھ آھن ۽ اھي ٻھ رياستون مشرقي (East) ملائيشيا سڏجي ٿو باقي مغربي ملائيشيا ٿائيلينڊ ۽ سنگاپور جي وچ ۾ آھي. جنھن ۾ باقي يارھن رياستون: پينانگ، ملاڪا، جوھور، پيراق، ترنگانو وغيره آھن. ملاڪا جي مئرين اڪيڊمي ۾ مونکي اٺ نو سال پڙھائڻ جو موقعو مليو ھو ۽ پينانگ ۽ پورٽ ڪلانگ (سيلنگور رياست) ۾ سامونڊي زندگي وارن ڏينھن ۾ جھاز وٺي اچڻو پوندو ھو.
بورنيو ٻيٽ تي مشرقي ملائيشيا جي ٻن رياستن: سباح ۽ سراواڪ جي وچ ۾ ھڪ ٻي آزاد رياست برونائي آھي جيڪو ملڪ پيٽرول ۽ گئس جي ڪري دنيا جو امير ترين ملڪ مڃيو وڃي ٿو. برونائي تي سڌي يا اڻ سڌي طرح انگريزن جي حڪومت ھئي. 1984 ۾ برونائيءَ کي خودمختياري ملي.
ھن پاسي مينھن تمام گھڻو پوي ٿو. سڄو بورنيو ٻيٽ جنگل ۽ گھاٽن ٻيلن سان ڀريو پيو آھي ۽ وڻ، گاھھ ۽ وليون ايڏيون پراڻيون، وڏيون ۽ گھاٽيون آھن جو ماڻھوءَ جو ڪن ڪن ھنڌن تان لنگھڻ ناممڪن آھي. وڻن جون چوٽيون ھڪ ٻئي سان ائين مليون پيون آھن جو منجھند مھل بھ ھنن ٻيلن مان لنگھندي اونداھھ رھي ٿي. ٽنڊو قيصر ۾ تھ فقط ھڪ وڻ (نم جو) سؤ سال پراڻو آھي پر بورنيو ٻيٽ تي تھ لکين وڻ پراڻا آھن جيڪي لڳاتار مينھن ڪري وڌندا وڃن ٿا. ھتي جا ٻيلا (بارشي ٻيلا) Rain Forests سڏجن ٿا. اھڙي گھاٽي ساوڪ ۾ ڪيترن ئي قسمن جا جيت جڙا، جـَـڙيون ٻوٽيون، پکي پکڻ ۽ مرون جانور رھن ٿا. مختلف شين جو علم حاصل ڪرڻ يا ھتي جي ٻوٽن مان دوائن لاءِ تت ڪڍڻ لاءِ يورپ ۽ آمريڪا جي يونيورسٽين جا شاگرد Ph.D لاءِ کوجنائون ڪرڻ اچن ٿا. پکين ۾ ھڪ پکي جيڪو تمام وڏي قدبت جو ۽ سھڻو ٿئي ٿو جنتي پکي (Brid of Paradise) سڏجي ٿو. ان کان علاوه ھارن بل (Horn Bills) وڏا واڏ طوطا جن کي ملئي زبان ۾ ڪاڪا توئا ۽ انگريزي ۾ ڪاڪئٽو سڏجي ٿو ڌارين ماڻھن لاءِ ڪشش جو باعث آھن. جانورن ۾ ھڪ خاص قسم جو ڀولڙو اورانگ اتان (Orang Utan) جنھن لاءِ چيو وڃي ٿو تھ انسان ذات سان تمام گھڻو ملي ٿو، ھن ٻيٽ بورنيو تي ئي نظر اچي ٿو.
ڪڏھن ڪڏھن بارش نھ پوڻ ۽ سخت گرمي ڪري ھتي جي ٻيلن ۾ باھھ بھ لڳيو وڃي ۽ پوءِ اھا باھھ وسائڻ انسان ۽ ھيليڪاپٽر جي وس جي ڳالھھ نھ آھي. ان باھھ کي قدرت ئي مينھن وسائي ختم ڪري سگھي ٿي. ملائيشيا ۾ جن ڏينھن ۾ آئون ھوس تھ مشرقي ملائيشيا جي بورنيو واري رياست سراواڪ جي جنگل کي ھڪ دفعي اچي باھھ لڳي. يارھن ڏينھن ٻيلا سڙندا رھيا پوءِ ٻارھين ڏينھن مينھن وسڻ تي باھھ وسامي. ان بعد اندازو ڪيو ويو تھ سنگاپور ٻيٽ جيڏو علائقو سڙي رک ٿي ويو. پر اھو آھي تھ مينھن جي لڳاتار وسڻ ڪري اھي علائقا وري سر سبز ٿيو وڃن.