منھوڙو ۽ ڪراچي
اسانجي پاڪستان بارڊر جي ويجھو جيڪو مشھور ٻيٽ آھي اھو منھوڙو آھي. ھي ھڪ تمام ننڍڙو ٻيٽ آھي. اڄ جي دور ۾ منجھس ڪو جديدپڻو نھ آھي پر ھن جي وڏي تاريخي اھميت آھي. ڪراچي جي ويجھو ھجڻ ڪري ۽ پنھنجي نموني اڪيلو ٻيٽ ھجڻ ڪري روزانو ھزارين ماڻھو لانچن (موٽر بوٽن) ذريعي تفريح لاءِ منھوڙي وڃن ٿا. منھوڙي ٻيٽ تي ٽالپرن جڏھن قلعو ٺھرايو ھو تھ اھو سال 1797ع ھو. ھوڏانھن ان کان 22 سال پوءِ 1819ع ۾ انگريزن پھريون دفعو سنگاپور جي ٻيٽ تي قدم رکيو ۽ ان ويران ٻيٽ کي ملئي حاڪم کان وٺڻ جو ارادو ڪيو جيڪو حاڪم جوھور رياست جي ڀر سان ھڪ ٻئي ٻيٽ ريائو تي رھيو ٿي. سنگاپور جو سڄو ٻيٽ گھاٽن ٻيلن (Rain Forests) ۽ جيتن جانورن سان ڀريو پيو ھو. ڪوئا، سؤ پيريون ۽ وڇون تھ ايترا ھئا جو درياءَ جي منھن وٽ رھندڙ ڪجھھ سامونڊي ڌاڙيل بھ مجبور ٿي عارضي طور ڪڏھن ڪڏھن اچي رھندا ھئا.
بئنڪاڪ ۾ ھڪ ھوٽل جو نالو منھوڙا ريسٽورنٽ آھي. مون سمجھيو پڪ ڪنھن سنڌي ھندوءَ جي ھوندي پر پوءِ اھو ٻڌي تعجب لڳو تھ ان جو مالڪ ھڪ سک (سردار جي) آھي. ۽ اھا بھ حيرت جي ڳالھھ آھي تھ منھوڙي ٻيٽ تي ڪيترائي سک رھندا ھئا جن جا ٻھ ٽڪاڻا (گوردوارا) ھئا ۽ ھينئر بھ پنجاھھ کن ڏاڙھي ڪوڙ سک منھوڙي ٻيٽ تي رھن ٿا. سکن جي ڌرم موجب واري ڪوڙائڻ گناھھ جو ڪم آھي پر اڄ ڪلھھ ڪيترائي سک ڏاڙھي مڇون ڪوڙيل نظر اچن ٿا.
ڪراچي جي سٽي اسٽيشن کان آءِ آءِ چندريگر روڊ (اڳيون ميڪلوڊ روڊ) ڏئي ۽ صدر کان جناح روڊ (بندر روڊ) وٺي اڳتي ھلڻ تي ميري ويدر ٽاور تي پھچجي ٿو. ان کانپوءِ جناح پل ٽپي چار پنج ميل ھلڻ بعد ڪيا ماڙي اچي ٿي. ڪيا ماڙي ڪراچي بلڪ پاڪستان جي سرزمين جو دنگ آھي ان بعد سمنڊ ئي سمنڊ آھي. اتي ڌارين ملڪن کان آيل يا ٻاھرين ملڪن ڏي وڃڻ لاءِ تيار جھاز ۽ مڇيون مارڻ ۽ مسافرن کڻڻ جون ٻيڙيون نظر اينديون. مسافر کڻڻ وارين ٻيڙين (جيڪي اڄڪلھھ انجڻ تي ھلڻ ڪري motor-boats يا لانچون سڏجن ٿيون) تي پنجاب، سنڌ وغيره کان ڪراچي گھمڻ لاءِ آيل ماڻھو يا ڪراچي جي اسڪولن ۽ ڪاليجن جي ٻارن جي ڌم ھوندي آھي. اھي سڀ ھڪ ئي وقت ٽن شين مان لطف وٺن ٿا: سمنڊ جو نظارو، ٻيڙيءَ جو سير ۽ منھوڙي ٻيٽ تي گھمڻ ڦرڻ. ڪياماڙيءَ کان پنج ڇھھ ميل پري سمنڊ ۾ ھي ھڪ ننڍڙو ٻيٽ آھي جتي نيويءَ جا تعليمي ادارا پڻ آھن، جھازن جي رھنمائي ڪرڻ لاءِ لائيٽ ھائوس آھي (جنھن جي رات جي وقت ٽيھھ چاليھھ ميل پري تائين ويندڙ روشني راھھ ڀليل جھازن کي آگاھھ ڪري ٿي تھ ڪراچي بندرگاھھ ۾ گھڙڻ لاءِ جھازن جو رخ ھن طرف موڙيو)، گھر ۽ آفيسون آھن، بازاريون ۽ بيچون (سامونڊي ڪنارا) آھن. سمنڊ جي (خاص ڪري عربي سمنڊ جي) مستي ڏسڻي ھجي تھ منھوڙي تي سامونڊي ڪناري وٽ بيھي ڏسجي. خاص ڪري اونھاري جي مينھن ۾ ڪراچي واري سمنڊ ۾ اھي ناکئا (جھاز ھلائيندڙ وڏا (navigators بھ توائي ٿي وڃن ٿا. " ڪو جو قھر علاچ ۾، گھڙي سونئي". (ڪلاچيءَ جي ڪن ۾ اھڙو ڪو قھر پيو وسي، جو جيڪو ٿو اندر گـَـھڙي تنھنکي ٿو کڻي)- ھي شاھھ لطيف 1690)ع- 1752ع( ۾ چيو جنھن ھن سمنڊ ۽ ھتي جي ڪنن کان جھازين کي ٽي صديون کن اڳ آگاھھ ڪيو ھو تھ " جنين نھ ڀـَـو ڀانيو، ڪري توائي تن کي" ۽ ناکئي کي خبردار ڪيو تھ:
" سامونڊي ٿو سنبھين، ساڄو جھل سکان
لڳي واءَ وڏاندرو منجھائي مھراڻ."