آفريڪا جا شيدي جھاز راني ۽ جھاز سازي کان اڻ واقف ھئا
پر ويھين صدي شروع ٿيڻ کان اڳ تائين، صدين جون صديون، جھازي ھوائن موجب ھلندا رھيا. سڙھ سبي، سکاڻ سڌا ڪري ويٺا ھوندا ھئا. پوءِ جيئن ئي ھنن جي منزل ڏي وٺي ويندڙ ھوائون لڳڻ شروع ٿينديون ھيون تھ مائٽن مٽن، دوستن يارن کان موڪلائي ٻيڙا ٻاھر ڪڍڻ شروع ڪندا ھئا. پوءِ ترسندا نھ ھئا. بقول شاھھ لطيف جي: رئان رھن نھ سپرين، آيل، ڪريان ڪيئن؟ ۽ پوءِ ھنن لاءِ ترسڻ معنيٰ سڄو سال ضايع ڪرڻ، ڇو جو ھڪ دفعو اھا موسم، صحيح رخ واري لڳندڙ ھوا نڪري وئي معنيٰ Sail ڪرڻ جي چانس نڪري وئي تھ پوءِ ڪجھھ نٿي ڪري سگھيا. ان ڪري سٺا جھازي وقت نھ وڃائيندا ھئا ۽ پوءِ ظاھر آھي تھ پٺيان "بندر ۽ بازاريون انھن سامونڊين بنا سڃا ٿي ويندا ھئا. " ڏياريون، عيدون وغيره چنڊ جي تاريخن تي اچن ٿيون پر ھوائن جا رخ انگريزي مھنن مطابق Fixed رھن ٿا جيئن سياري جون ھوائون ھر سال ڊسمبر جنوري ڌاري لڳن ٿيون ۽ سانوڻي ھر سال جولاءِ آگسٽ وارن مھنن ۾ ٿئي ٿي. پوءِ ڏياري يا عيد ڪڏھن سياري تھ ڪڏھن اونھاري ۾ بھ ٿيو وڃي ۽ جيئن تھ ٻيڙي ھلائڻ وارن کي ھوا جي رخ مطابق ھلڻو آھي ان ڪري ڪڏھن ڪڏھن ھو ڏياريون ۽ عيدون بھ ڇڏيو ڏين:
ڏٺي ڏياري، سامونڊين سڙھھ سنباھيا
ان کي مند اتر جي، اوچتي آئي
وڻجارن وائي، آھي پرئين پار جي.
بھرحال انھن ڏينھن ۾ گھڻا Navigational Aids (سمنڊ تي رستو ٻڌائڻ جا آلا) نھ ھئا. بس ھوائن جي رخ تي ٻيڙا ڇڏي پوءِ چنڊ، سج ۽ تارن ڪتين ذريعي پڪ پئي ڪبي ھئي تھ جھاز صحيح رخ ڏيو وڃي پيو يا نھ. وري آفريڪا يا عرب ملڪن کان موٽڻ مھل بھ صحيح ھوائن جي رخ جو انتظار ڪرڻو پيو ٿي. ڪنھن کان مھنو ٻھ دير ٿي وئي، سڙھھ سڌا ڪري بندرگاھھ مان نھ نڪتو، تھ ظاھر آھي پنھنجي ماڳ پھچي نھ سگھندو ۽ پوءِ وري ٻئي سال جي ھوائن جو انتظار ڪرڻو پوندو ھوس. پوءِ ڀلي انھن جھازين جون ونيون سندن انتظار ۾ پنھنجي ديس جي بندرگاھن تي انتظار ڪن ۽ پـَـڙ باسين.
"سـَـر نـِـسريا پانڌ، اتر لڳا آءُ پرين!
مون تو ڪارڻ، ڪانڌا! سھسين سکائون ڪيون."
يا
"سـَـر، لوھيڙا ڳڀيا، ڪـُـسـر نــِـسريا،
تو ڪئن وسـِـريا، ڍوليا ڏينھن اچڻ جا؟ “
تن ڏينھن ۾ جھازين جي موٽي اچڻ جي مند سڀني کي خبر ھوندي ھئي. يعني فلاڻي موسم ۾ جڏھن ھيءَ پوک ٿي ٿي ۽ فلاڻي رخ جي ھوا لڳي ٿي تھ عربستان کان نڪتل جھازن سنڌ ڏي اچڻ شروع ڪيو ٿي ۽ سنڌ وارن جھازن بمبئي ۽ لنڪا ڏي وڃڻ شروع ڪيو ٿي، وغيره. بھر حال ھندي سمنڊ ۾ ھوائن ۽ سامونڊي لھرن جي خيال کان ھڪ ٽڪنڊو ٺھيل ھو جنھن جي ھڪ ڪنڊ بمبئي، ڀوڄ، دوارڪا، ٺٽو ھئا تھ ٻي آفريڪا جو ڪنارو تھ ٽي ايران ۽ عرب رياستون. ھوائن جي رخ موجب سڙھن وارا جھاز ھڪ ھنڌ کان ٻئي ھنڌ سولائيءَ سان پئي آيا ويا. آفريڪا کنڊ جا شيدي نھ جھاز راني کان واقف ھئا نھ جھاز سازي کان سو اھي اسان ڏي اچي اسانجي ملڪن تي قبضو نھ ڪري سگھيا. باقي عرب ۽ اسانجي کنڊ جا ماڻھو آفريڪا کان وڃي نڪتا ۽ نھ فقط وڃي نڪتا پر زئنزيبار جھڙن ٻيٽن جا سلطان ٿيا، واپار جي منڊين ۽ دڪانن جا مالڪ ٿيا.