آفريڪا ۽ اسانجي بلوچن جي موجودگي ۽ عرب جھازي
بلوچن جي زئنزيبار ۽ آفريڪي ملڪن ۾ موجودگي، بلوچن جو عمان وارن سان واسطو ۽ بلوچن جا، ھڪ بھادر قوم جي حيثيت ۾، پورچوگالين سان مقابلا سمجھڻ لاءِ ڪجھھ ڳالھيون ڌيان ۾ رکڻ ضروري آھن.
عرب جھاز راني (Navigation) ۽ جھاز سازي يعني (Ship Construction) ۾ ھوشيار ھئا. جپاني ۽ نارويجين پڻ (۽ پوءِ يارھين ٻارھين صدي کانپوءِ انگريز، اسپيني، ڊچ ۽ پورچوگالي بھ اڳيان وڌيا) پر ھر ھڪ پنھنجي تر ۾ ڦري ۽ ڦـُـري رھيو ھو. ڪجھھ ڪجھھ سمنڊن جا حصا اھڙا ھئا بلڪ اڃان بھ آھن جن ھنن اوائلي جھازين جي ڪاٺ ۽ سڙھھ تي ھلندڙ جھازن کي پنھنجي پنھنجي حد ۾ محدود رکيو ٿي. اسانجي ريجن (ھندي وڏي سمنڊ) ۾ جھاز راني جي معاملي ۾ عرب سگھارا، بھادر ، سمنڊ ۽ ستارن جا واقفڪار، راھن ۽ رستن جا ڄاڻو ۽ وڏا Adventurous ھئا. يورپي ۽ ٻيا بعد ۾ ھلي سٺا جھازي ٿيا ۽ سمنڊ تي قبضو ڪيائون نھ تھ سمنڊن تي حڪومت عربن جي ھئي. اسلام جي ٽئي خليفي حضرت عثمان جي ڏينھن ۾ پھريون بحري ٻيڙو قائم ٿي چڪو ھو. خليفي جي اجازت سان امير معاويھ ڪيترائي شپ يارڊ قائم ڪيا ۽ سن 649ع ۾ قبرص (Cyprus) ٻيٽ تي حملو ڪرڻ وقت مسلمانن وٽ تن ڏينھن جي معيار جي حساب سان 500 کن وڏا جھاز ھئا. ۽ پوءِ ٻن سالن بعد ھنن ڀؤنچ سمنڊ ۾ اٽليءَ جو ٻيٽ سسلي فتح ڪيو. حضرت عثمان رضھ جي 12 سال حڪومت ۾ سڄي ڀؤنچ (Mediterranean) سمنڊ تي مسلمانن جو قبضو ٿي چڪو ھو. بنواميھ جي دور ۾ تھ مسلمان اڃان بھ اڳتي وڌي ويا. ھنن 746ع ڌاري Rhodes جھڙي ٻِيٽ کي پنھنجي قبضي ۾ آڻي ڇڏيو. سليمان بن عبدالملڪ 800ع جھازن جو فليٽ وٺي قسـطنطنيھ (Constantinipole) فتح ڪيو. بنو عباس جي ڏينھن ۾ ھارون رشيد ۽ مامون رشيد جنگي جھازن سان گڏ مال بردار جھاز (Merchant Navy) ۾ بھ واڌارو ۽ سڌارو آندو. نائين صديءَ ۾ عربن جا جھاز انڊيا، سرانديپ (سلون)، ملاڪا (ملائيشيا) جاوا (انڊونيشيا) ويندي چين تائين وڃڻ لڳا. بنو فاطميھ جي ڏينھن ۾ مسلمانن جي سامونڊي طاقت عروج تي ھئي ۽ انڊيا، يورپ ۽ آفريڪا جي چوڌاري سندن 16 ھزار جھاز ھئا ۽ پوءِ مسلمان جو زور يارھين صدي کانپوءِ اندلس جي ھٿ مان نڪرڻ بعد ٽٽي پيو. مسلمانن جي ڪمزور ٿيڻ تي يورپ جا عيسائي اڳيان وڌيا. ھو سمجھي ويا تھ دنيا ۾ (ان وقت جي دنيا ۾) طاقتور اھو آھي جنھن جو راڄ سمنڊ تي آھي. ھنن جھاز ٺاھڻ ۽ ھلائڻ جي ھنر ۾ دلچسپي ورتي ۽ اڳتي وڌي ٻين ملڪن تي قبضو ڪرڻ شروع ڪيو. ڊچ پورچوگالي، اسپيني، انگريز سڀ ۾ اڳيان اڳيان ھئا. ٻئي نمبر تي فرينچ، جرمن، اطالوي وغيرھ. اھي ڀؤنچ (ميڊيٽرينين) سمنڊ لتاڙي آفريڪا جا ويجھا ۽ سمنڊ جي ڪناري وارا ملڪ پنھنجي قبضي ۾ ڪرڻ لڳا. الجيريا، لبيا، ٽيونيشيا، موراڪو، سينيگال جھڙا مسلمانن جا ملڪ جن جو ڪنھن زماني ۾ مٿاھون مـَان ھو اھي ھاڻ عيسائين جي قبضي ۾ اچڻ لڳا. اھي بھ ڏينھن ھئا جڏھن امير معاويھ ٽيونيشيا جي ھڪ پھاڙي علائقي جا 12 ميل ڪٽائي دنيا جو وڏو شپ يارڊ ٺھرايو جنھن ۾ بعد ۾ ٺھيل جھازن جنگي مقابلا ڪري مسلمانن کي سوڀ ڏياري پر پوءِ مسلمانن جي ڪمزور ٿيڻ تي يورپي سندن ملڪن کي ڪيڪ جي حصن وانگر ورھائڻ لڳا.
ڪـَـل تي ھلندڙ جھاز اڃان نھ نڪتا ھئا. آفريڪا کنڊ جي ھيٺ واري سمنڊ (ڪيپ آف گڊ ھوپ وٽ) جتي دنيا جا ٻھ طاقتور سمنڊ ھندي وڏو سمنڊ ۽ ائٽلانٽڪ اچيو ٿا ٽڪرائجن، ۾ خوفناڪ ڇولين، خطرناڪ ڪـُـنن ۽ طوفان ڪري يوريپن جا جھاز سمنڊ جو اھو حصو لتاڙي آفريڪا جي اوڀر واري ڪناري، انڊيا يا مشرق ۽ ڏور اوڀر جي ملڪن ڏي وڃي نٿي سگھيا. پر پوءِ آھستي آھستي وڏا جھاز ۽ وڏي دل پئدا ڪري پھرين پورچوگالي ۽ پوءِ ٻيا يورپي ڪيپ آف گڊ ھوپ لتاڙي ھندي سمنڊ جي ٻيٽن ۽ ملڪن ۾ ڪاھي پيا. واسڪو ڊيگاما پھريون پورچوگالي ھو جيڪو سن 1498ع ۾ ممباسا پھتو جنھن تي ان وقت زئنزيبار جي عماني سلطان جي حڪومت ھئي . ھن کي مڪاني ماڻھن جي مزاحمت جو مقابلو ڪرڻو پيو. ھڪ ھفتي اندر پورچوگالي سمجھي ويا تھ ھتي ديرو ڄمائڻ ايڏو سولو نھ آھي ۽ ممباسا ڇڏي اڳتي اوڀر آفريڪا جي ڪناري واري ھڪ ٻئي شھر ميلنڊي ۾ وڃي ساھھ پٽيو ۽ اتي ٺام ٺڪاڻو ٺاھي اڳتي جي پروگرام جو سوچيو. ان بعد ھو انڊيا ھليا ويا. چون ٿا تھ واسڪوڊيگاما کي انديا جو رستو ميلنڊي جي ھڪ مڪاني ماڻھوءَ ابن ماجد ٻڌايو.