ٻي وڏي لڙائيءَ ۾ منھنجي گھر ۾ ھڪ جپاني جرنيل رھيو
جنگ ختم ٿيڻ بعد، امدادي ڪمن جي پوئواريءَ لاءِ آئون پئرس ۽ ھيگ روانو ٿيس. 14 آگسٽ 1945ع واري ڏينھن تي آئون ڊائننگ روم ۾ لنچ ڪري رھيو ھوس تھ ھيڊ ويٽر اچي مونکي ھا خوشخبري ٻڌائي تھ اتحادي فوجون (Alliance) کٽي ويون آھن. مون يڪدم سر ايڊورڊ جينٽ کي فون ڪيو تھ آئون سنگاپور وڃڻ چاھيان ٿو. پھرين آڪٽوبر تي، ھن مونکي ٻڌايو تھ ھو ٻن ڏينھن بعد ھوائي جھاز ۾ سنگاپور وڃي رھيو آھي ۽ ان ۾ ھڪ سيٽ مون لاءِ پڻ خالي آھي. ان ڏينھن شام جو مون ڪيترن ئي اھم شخصيتن کي ڊنر تي گھرايو- خاص ڪري انھن کي جن مونکي لنڊن ۾ رھڻ دوران مدد ڪئي. ان دعوت ۾ اسان خوب شئمپئن (شراب) پيتو ۽ ڊانس ڪئي. اسان جي ڀرواري ٽيبل تي لارڊ مائونٽ بئٽن ويٺل ھو.
آئون BOAC ڪمپنيءَ جي ھوائي جھاز رستي سنگاپور روانو ٿيس. واٽ تي رات ڪولمبو ۾ گذري. ٻئي ڏينھن سيليتار ايئربيس تي ڪيترن وڏن آفيسرن ۽ چائنيز چئمبر آف ڪامرس جي ميمبرن منھنجو آڌر ڀاءُ ڪيو. خوشيءَ وچان منھنجي اکين ۾ ڳوڙھا تري آيا.
جيسين چين کان نئون قونصلر جنرل پھتو تيسين سنگاپور ۾ چين جي نمائندگي آئون ڪندو رھيس. مون سرڪاري پاسپورٽ استعمال ڪيو ٿي ۽ منھنجي ڪار تي چيني جھنڊو ڦڙڪيو ٿي.
سنگاپور جي اخبار ‘The Malayan Tribune’ منھنجي تصوير ڏئي مٿان سرخي ڏني:’The First Chinese Envoy’ آئون اڃان بھ چئمبر آف ڪامرس جو صدر ھوس.
جنگ جو اثر ھر ھڪ تي پيو ھو. مون کي خبر پئي تھ 1942ع ۾ جپانين جو جيئن ئي سنگاپور تي قبضو ٿيو تھ ھو يڪدم منھنجي ننڍي ڀاءُ جي گھر اچي ھن کان منھنجي پڇا ڪرڻ لڳا. جڏھن ھن مون بابت نھ ٻڌايو تھ جپاني ڪاوڙجي پيا ۽ منھنجي ڀاءُ کي جھلي ويا. دراصل ھن کي منھنجي سنگاپور ڇڏڻ جي واقعي خبر نھ ھئي. مون پنھنجي ڊرائيور عليءَ کان پڇيو تھ تو منھنجي غير حاضريءَ ۾ منھنجي ڪار Chrysler ٽئڪسيءَ طور ھلائي روزگار ڇو نٿي ڪمايو جڏھن تھ جپانين سڀني ڊرائيورن تي زور پئي آندو. "مون ڪنھن بھ صورت ۾ جپانين سان ساٿ نٿي ڏيڻ چاھيو." ھن جواب ڏنو ۽ آئون ھن جي وفاداريءَ مان ڏاڍو متاثر ٿيس.
اسان جي گھر ۾ ڪم ڪندڙ نوڪرياڻيون غائب ھيون. ھو اسانکي وري نھ مليون پوءِ خبر پيئي تھ جپاني منھنجي ڳولا ۾ اسان جي گھران اچي نڪتا. ھنن شراب ۽ وائين جون سڀ بوتلون، ويندي 250 ننڍڙيون بوتلون، جيڪي مون ھابيءَ طور گڏ ڪيو ھيون، اھي بھ کڻي ويا. انھن مان ڪجھھ اتي ئي پيتائون. نشي ۾ ڌت ٿي ھنن غريب نوڪرياڻين تي حملو ڪيو. منھنجا گڏ ڪيل بي بھا تحفا ۽ پينٽنگلون وغيره سڀ کڻي ويا. بھر حال باقي گھر سٺي حالت ۾ ھو جو ان ۾ ھڪ جپاني جنرل رھيو ٿي. مون پنھنجي زندگيءَ جي شروعات وري نئين سنئينءَ شروع ڪئي.
نومبر جي شروع وارن ڏينھن ۾، لارا لوئيس مائونٽ بئٽن "برٽش مليٽري ائڊمنسٽريشن ڪائونسل" جو پھريون ائڊوائزري ڪائونسل مقرر ٿيو. مونکي سڄي ملايا جي ايڪانامي ۽ ڪامرس تي نظر رکڻ لاءِ مقرر ڪيو ويو. سنگاپور توڙي ملايا ۾ انھن ڏينھن ۾ کاڌي خوراڪ جي سخت کوٽ ٿي پيئي. لنڊن ۾ رھائش دوران مون اتي جي واسطيدار کاتن کي چوڻ چاڻ ڪرايو تھ ھو اسان ڏي دٻي ۾ بند گوشت (Beef) ۽ دوائون موڪلين. ۽ ھاڻ اڇن چانورن جي سخت ضرروت ھئي. ھتي ڊالر جو اڌ ڪلو مس ٿي مليو، ۽ اھي چانور بھ ھتي جا مڪاني ديسي ٽائيپ ھئا. سو چئمبر چانور ۽ چوپائي مال گھرائڻ جو بندوبست ڪيو. ان سلسلي ۾ مونکي ھانگ ڪانگ وڃي برطانيا جي ملٽري ائڊمنسٽريشن سان ڳالھائڻو پيو.
ھانگ ڪانگ ۾ مون کي وڏي عزت ڏني وئي. منھنجو شايان شان آڌر ڀاءُ ڪيو ويو. آئون سر آرٿر موس سان پڻ مليس. ھانگ ڪانـَـگ ۾ ھيڏانھن ھوڏانھن وڃڻ لاءِ ڪائونسل مونکي ھڪ وڏي ڪار مھيا ڪئي، جيتوڻيڪ انھن ڏينھن ۾ ڪارن جي ڏاڍي کوٽ ھئي. جنگ جي ڪري سخت تباھي ٿي وئي ھئي. آئون اتي جي امپورٽرن ۽ ايڪسپورٽرن سان مليس جن سنگاپور سان واپار قائم رکڻ لاءِ جلدي جو وعدو ڪيو. دارصل مال ڍوئڻ لاءِ جھازن جي بھ وڏي کوٽ ھئي. پر منھنجي جھازن جي ايجنٽن سان ڄاڻ سڃاڻ ھجڻ ڪري مون ان مسئلي کي حل ڪري ورتو.
اھي ڪم ڪاريون ڪرڻ بعد مون پنھنجي ذاتي ڌنڌي ڏي ڌيان ڌريو ۽ پنھنجي ڪمپني "واھ ھن ائنڊ ڪمپني" کي منھن ڏيڻ شروع ڪيو. منھنجي دوست مسٽر ھائوءَ ٻڌايو تھ جپانين جي اچڻ کان اڳ جيڪي ھڪ لک ڊالر پاڻ بئنڪ مان ڪڍايا ھئا انھن مان باقي 20,000 ڊالر ڪئش جي صورت ۾ بچن ٿا. مون ڪرنل ڊئويز کي خط لکيو تھ اسان جي ڪمپنيءَ طرفان توھان ڏي پئسا رھن ٿا جيڪي آرميءَ جي کنڌي ۾ کنيل آھن. پاڻ ملٽري اڪائونٽ آفيس جي حيثيت ۾ اسان ڏي ڏيڊ لک ڊالر ڏياري موڪليا جنھن رقم سان اسان جي ڪمپني "واھ ھن ائنڊ ڪمپني" ھڪ دفعو وري زور سان ڪاروبار ڪرڻ لڳي. بعد ۾ ڪرنل ڊئويز برگيڊيئر ٿي وري سنگاپور آيو ھو ۽ مليٽري کي راشن پاڻي سپلاءِ ڪرڻ لاءِ ھن اسان کي ڪيترن ئي ٺيڪن جي آڇ ڏني.