18 صديءَ جي آخر ۾ سڀ کان گھڻا شيدي (آفريڪي ڪارا) غلام سنڌ ۾ وڪرو ٿيا
تاريخ موجب 18 صدي جي آخر ۽19صدي جي شروعات وارا سال اھو دور ھو جنھن ۾ سڀ کان گھڻا آفريڪي غلام (شيدي) سنڌ ۾ وڪرو ٿيا. ھي جھازن ذريعي ممباسا ۽ زئنزيبار کان سڌو ڪراچي ۽ ٺٽي ايندا ھئا يا عمان جي بندرگاھھ مسقط مان ٿيندا بلوچستان ۽ سنڌ ۾ ايندا ھئا. انگريزن جڏھن 1839 ۾ ڪراچي فتح ڪئي ( 1843ع ۾ سنڌ فتح ڪرڻ کان چار سال اڳ) تھ ان وقت جي ھڪ انگريز (Alexander Baillie) ڪراچيءَ ۾ ھلندڙ غلامن جي واپار بابت لکيو آھي تھ:
“Slavery was an institution, as was the salve trade. Not only were many slaves kept in the town, but Kurrachee was a great depot for supplying the up-country districts. From 600 to 700 were annually imported, of whom about three- forths were females…”
ڪمانڊر ڪارليس جي دستاويزن مطابق:
“About 1500 slaves arrived at Kurrachee from Omani port muscat and the African Coast in the year 1837”.
انھن ڏينھن ۾- يعني اوڻھين صديءَ جي اڌ ڌاري زئنزيبار ٻيٽ جي مارڪيٽ ۾ ھر سال ڏھھ ھزار کان ويھھ ھزار غلامن جو وڪرو ٿيو ٿي. رچرڊ برٽن جي لکڻين مطابق سنڌ ۾ جيڪي شيدي غلام وڪرو لاءِ آيا ٿي تن سواحلي (Swahilis) زبان ڳالھائي ٿي ۽ اڄ واري ڪينيا ۽ تنزانيا (تانگانيڪا ۽ زئنزيبار) کان آيا ٿي. جن ڏينھن ۾ ٽالپرن بلوچ سپاھين ۽ جنگجو ماڻھن جا پگھار وڌايا ۽ زمينون ڏنيون انھن ڏينھن ۾ غلامن جي وڌيڪ Demand ٿي. آرام واري زندگي گذارڻ لاءِ ھنن کي شيدي غلامن جي ضرورت پيئي.
آفريڪا کان آيل شيدي غلامن کان سنڌ ۾ ڪو پوک جھڙو ڪم نٿي ورتو ويو جنھن مان اپت ٿئي. محلاتن جي چوڪيداري ۽ گھر جي ڪم ڪارين لاءِ ٽالپرن شيدي مرد ۽ عورتون رکيون ٿي. ڪيترا سنڌي جاگيردار غلام رکندا ھئا. گھر جي ڪم لاءِ آفريڪي ڇوڪرين جي وڌيڪ ضرورت پيئي ٿي. بالغ ۽ سھڻين ڇوڪرين کي سريت (Concubine) طور بھ رکيو ويو ٿي. رچرڊ برٽن جي لکڻين مطابق ھي غلام (شيدي) گھوڙن جي خذمت چاڪري، گاھھ ڪٽڻ، ڏھاڙي جي مزدوري کان علاوھ مختلف ھنرمندن (واڍن، لوھارن، ٻيڙيون ٺاھيندڙن) وٽ پورھئي خاطر رکيا ويا ٿي.