ابن بطوطھ کي لاھري بندر ۽ بکر وڻيو پر سيوھڻ جي گرميءَ ضرور ستايس
لاھري بندر کان پوءِ ابن بطوطھ بکر آيو. روھڙي ۽ سکر جي ڀرسان ھن ٻيٽ نما بکر بابت ابن بطوطھ لکي ٿو تھ: " ھي ڏاڍو خوبصورت شھر آھي. سنڌو درياءَ جي ھڪ شاخ ھن جي وچان لنگھي ٿي. شاخ جي وچ ۾ ھڪ خوبصورت درگاھھ آھي، جتي ھر مسافر کي کاڌو ملي ٿو. اھا ڪشلو خان تيار ڪرائي ھئي. ھتي منھنجي ملاقات امام عبدالله حنفي ۽ شھر جي قاضي ابو حنيفھ شمس الدين شيرازيءَ سان ٿي. شمس الدين جي عمر ھن جي چوڻ موجب 120 سال ھئي،"
بکر کان پوءِ ابن بطوطھ سنڌ ڇڏي ڏکڻ ڏي اچ ويو. ضرور روھڙيءَ مان ٻيڙيءَ يا جھاز ذريعي سنڌوندي مان سامونڊي ڪناري واري بندر لاھري آيو ھوندو جتان ساڳي جھاز يا ڪنھن ٻئي ملڪ جي ٻئي جھاز ذريعي اچ (گجرات) ڏي ويو ھوندو. اڃان ھيٺ وڌيڪ ڏکڻ ۾ بمبئي، دوارڪا، ڪاليڪٽ ۽ گوا جھڙا مشھور بندرگاھھ آھن جتان ڪيترائي ٻيڙا لنڪا ۽ مالديپ ويا ٿي. ابن بطوطھ سن 1369ع ۾ پنھنجي ڳوٺ طنج (مراڪش) ۾ گذاري ويو.
ابن بطوطھ وانگر ھڪ ٻيو جھونو سياح مارڪو پولو نالي تمام مشھور ٿي گذريو آھي جنھن پڻ پنھنجي سفر جو ڪتاب لکيو جيڪو اڄ ڏينھن تائين وڏي حيراني ۽ دلچسپيءَ سان پڙھيو وڃي ٿو.
ڳالھھ ھيءَ آھي تھ سياح، گھمڻ ڦرڻ وارا، ٽوئرسٽ، رول، Travellers تھ ھنن کان اڳ ۽ پوءِ بھ ڪيترائي ٿيا- عرب، چيني، انڊين، انگريز، يورپي وغيره ۽ سفرناما بھ ڪيترن ئي لکيا پر ابن بطوطھ ۽ مارڪوپولو ٻنھي ڄڻن زندگيءَ جو وڏو حصو سفر ڪيو، مختلف ملڪن ۾ رھي اتي جي زبانن، ريتن رسمن ۽ ڪلچر کي چڱي طرح سمجھيو ۽ پنھنجي اھميت ٻين ملڪن ۾ ايڏي مڃرائي جو کين وڏا وڏا عھدا ۽ انعام اڪرام ملندا رھيا پوءِ پنھنجي وطن اچي انھن ڏورانھن ڏيھن جون ڳالھيون ۽ تجربا پنھنجي ھم وطنين کي ٻڌايائون. ابن بطوطھ دنيا جي ھڪ ڪنڊ مراڪش (المغرب) کان نڪتو (انھن ڏينھن ۾ دنيا ايشيا يورپ ۽ آفريڪا تائين محدود ھئي. آمريڪا جو تھ نالو نشان بھ ماڻھن جي دماغ ۾ نھ ھو) تھ ٻي ڪنڊ ملايا، چين، انڊيا وچ ايشيا کان وڃي نڪتو. 21 سالن جو ھو تھ گھر ڇڏيائين ۽ ٽيھھ پنجٽيھھ سالن بعد گھر موٽيو. ھن اسلامي دنيا جو ھڪ ھڪ ھنڌ ڪري گھميو ۽ ٻين لاءِ معلومات مھيا ڪئي. پاڻ پڙھيل ڳڙھيل ۽ قابل ماڻھو ھو ۽ انڊيا توڙي مالديپ ۽ ٻين ھنڌن تي قاضيءَ جي عھدي تي رھيو ۽ اھو عھدو مالديپ جھڙن ھنڌن تي تمام وڏو عھدو سمجھيو ويو ٿي جو ملڪ جي حاڪم کان وڌيڪ قاضيءَ جو حڪم ھليو ٿي.
ساڳي وقت مارڪو پولو جو سفر بھ اڄ تائين اھم مڃيو وڃي ٿو. يورپ جي ماڻھن کي چين ۽ ڏور اوڀر جون تفصيلي خبرون ھن شخص ٻڌايون نھ تھ يورپ وارن کي تھ اھا بھ ڄاڻ نھ ھئي تھ جپان جھڙي ملڪ ۾ شھنشاھي راڄ آھي ۽ اتي جو نرالو ڪلچر آھي، چين يورپ کان گھڻو سـُـکيو ۽ ماڊرن آھي. ڀلا انھن ڳالھين جي معلومات ماڻھن کي پوي تھ ڪيئن پوي؟ نھ ريڊيو نھ ٽيليفون، نھ انجڻ نھ گاڏي. سالن کان پوءِ تھ اليڪٽرسٽي ايجاد ٿي بلڪ صدين کانپوءِ. سفر ڪرڻ جو آسان طريقو ڪاٺ جا ٺھيل ڪپڙي جي سڙھھ تي ھلندڙ جھاز ھئا جيڪي ھوا جي زور تي ھليا ٿي يا وري خشڪيءَ تي گڏھھ، گھوڙي، اٺ ذريعي سفر ٿيو ٿي. ڦيٿو گھڻو اڳ ايجاد ٿي چڪو ھو ان ڪري گڏھھ گاڏيون خاص ڪري ڍڳي گاڏيون ضرور ھيون جن مسافرن سان گڏ سندن سامان بھ ڍوئيو ٿي. باقي نھ ھئي ريل نھ ڪار، نھ ھوائي جھاز نھ سائيڪل. اھڙي حالت ۾ جڏھن اخبار بھ نھ ھجي ھڪ ھنڌ کان ٻي ھنڌان ٿي آيل مسافر علم جو خزانو ھوندا ھئا ۽ ھي ٻئي سياح ٻين کان ڪجھھ وڌيڪ ئي ڄاڻو، ذھين ۽ ڊگھو سفر ڪرڻ وارا ھئا. مارڪو پولو ابن بطوطھ کان بھ پراڻو سياح ٿي گذريو آھي. ابن بطوطھ سن 1304 ع ۾ ڄائو ۽ مارڪو پولو ھن کان سٺ سال اڳ سن 1254 ع ۾ وينس (Veince) ۾ ڄائو. سترھن سالن جي ڄمار ۾ وطن ڇڏيائين تھ 1295ع ۾ جڏھن ھنجي عمر 41 سال ٿي پنھنجي ڳوٺ (وينس) موٽيو. وڏو ھوشيار ۽ محنتي ھو ۽ چين ۾ قبلائي خان جھڙن ڏنگن حاڪمن جي درٻار ۾ اعليٰ عھدا ماڻيندو رھيو.