ووٽُ قوم کي ٻوڙي به سگهي ٿو تاري به!
داخلا بابت ڪوٽا سسٽم ۽ ان ڪوٽا سسٽم ۾ به ضياءَ الحق جي زماني کان وٺي هاڻ تائين سيٽن جي ڪٽوتي پئي ٿئي. هر سال سيٽون گهٽايون پيون وڃن. ان لاءِ ڪو به ماڻهو وڏي واڪ ڪجهه به چوڻ لاءِ تيار نه آهي. اسان جا اسيمبلي جا ميمبر وات بند ڪيو ويٺا هوندا آهن. قومن جي بقاءَ لاءِ تعليم سان شعور ۽ سجاڳي حاصل ٿئي ٿي. انهيءَ تعليم جي ڳالهه ڪندي هدايت بلوچ چيو ته هيڏن سنڌين کي جيڪي مستقبل جا ڊاڪٽر آهن حيراني به ٿئي ٿي ته خوشي به. جڏهن مايوسيون وڪوڙي وينديون آهن ۽ سنڌي ۽ سنڌي ماڻهن جون حالتون ڏسي اندر ڏکائتو ٿي ويندو آهي.، تڏهن اهڙا ميڙ ڏسي دل خوش ويندي آهي. توهان سڀ جيڪي مختلف ڪاليجن مان هت اچي گڏ ٿيا آهيو، توهان سڀني کي گڏ ڏسي هڪ نئون جذبو پيدا ٿيو آهي. لڳي ته ائين ٿو ته “يار اسين ڪو نه مرنداسين”(هدايت بلوچ) ورلڊ ڪانگريس جي جنرل سيڪريٽري ڊاڪٽر منور عالم هاليپوٽو جي تقرير به هڪ اهم تقرير هئي. ان چيو ته سنڌ جا نوجوان تيستائين پنهنجا قومي حق حاصل نه ڪري سگهندا، جيستائين پاڻ ۾ صلاحيتون پيدا نه ڪندا. اُن چيو ته سنڌ جو تعليمي معيار ايترو ته ڪري چڪو آهي، جو پرائمري جا شاگرد به ڪاپي ڪري پاس ٿا ٿين. اها صورتحال سنڌي نوجوانن کي اعليٰ عهدن ماڻڻ کان هميشه لاءِ محروم ڪري ڇڏيندي ۽ سنڌ جي اعليٰ عهدن جا مالڪ ڌاريا ٿي ويندا ۽ سنڌين کي محڪوم ٿي رهڻ تي مجبور ڪيو ويندو. سنڌين جي حقن جي تحفظ لاءِ ورلڊ سنڌي ڪانگريس، جيڪو ڪجهه ڪيو آهي يا ڪري رهي آهي، ان جا تفصيل ان ٻڌيا . سنڌ جي حقن جو ڪيس هُن دنيا آڏو پيش ڪيو آهي، سنڌ ۾ جيڪا صحافتي بدديانتي آهي، جنهن ۾ ظالم مظلوم ۽ مظلوم ظلم ڪري پيش ڪيو پيو وڃي. انهن حقيقتن کي به ورلڊ ڪانگريس وارن چڱي طرح واضح ڪيو آهي. هي هڪ وڏو ڪم آهي، جيڪو اُهي ڪن پيا. سڀ سنڌي آهن، اعليٰ تعليم حاصل ڪيل اٿن، سڀ ڪنهن کي احساس آهي سنڌ جو ۽ سنڌي ماڻهن جي لاءِ هو گهڻو ڪم ڪن به پيا افسوس ته صرف اهو آهي ته اجتماعي انداز ۾ ڪيل ڪم هميشه انتشار جهيڙي جي نظر ٿيو وڃي. جڏهن به ڪي تنظيمون وڏي پيماني تي ڪم ڪنديون آهن ۽ انهن جا پير پختا ٿي ويندا آهن ته پوءِ هو ذاتي انا ۽ خود غرضين جو شڪار ٿي وينديون آهن. آخر ائين ڇو ٿيندو آهي؟ جڏهن ته جدوجهد ۽ مقصد هڪ آهي. اخبارن ۾ ڏنل بيان بازيون ڏاڍو ڏکوئينديون آهن. جت اختلافي مسئلا هجن اُت پاڻ ۾ ويهي انهن کي نبيريو وڃي. جيڪڏهن اهي مسئلا نه ٿا حل ٿي سگهن ته اتان چپ چاپ هٽي وڃجي ٻين لاءِ جاءِ خالي ڪري ڇڏجي. ان تحريڪ يا ايسوسيئيشن کي هلڻ ڏنو وڃي. ڪجهه نه ٿيڻ کان بهتر آهي ته ڪجهه نه ڪجهه ٿيندو رهي. ان فنڪشن ۾ مونکي موقعو نه مليو پر دل ۾ اها خواهش ضرور هيم ته ڊاڪٽر هاليپوٽي کان انهن ڳالهين جي وضاحت گهران. کيس سنڌ ۾ گهڻو مان ۽ عزت ملي آهي. اهو ان ڪري مليو آهي جو هنن ڪجهه نه ڪجهه سنڌ لاءِ ڪيو ضرور آهي. انفرادي طرح اسان ڪنهن تي به الزام نه ٿا هڻي سگهون. هر ڪو پنهنجي جاءِ تي سچو،، همدرد ۽ هڏووکي آهي، پر اسان سنڌي اجتماعي طور هڪ هنڌ گڏ ٿي متفق فيصلا ڇو نه ٿا ڪري سگهون؟...... اسان هڪ ٻئي کي برداشت ڇو نه ٿا ڪيون؟ ٻڌي ۽ درگذر ڪرڻ اسان مان ڇو ختم ٿيندو ٿو وڃي. انا ۽ ليڊرشپ جو مسئلو هڪ ڪاريهر مثل آهي. ورلڊ سنڌي ڪانگريس جي اختلافي مسئلن جي باري ۾ مون کي ڪا به ڄاڻ نه آهي. ان ڪري مان لکڻ ۾ محتاط ٿي وڃان. پر اها خواهش ضرور اٿم ته آخر اسان ڪهڙي جاءِ ڪهڙي هنڌ متفق ٿينداسين؟ اسان پاڻ هڪ ٻئي کي سهي هڪ ٻئي جون ڪوتاهيون درگذر ڪري گڏ ڇو نه ٿا ٿي سگهون.....؟
ياد اٿم هڪ دفعي طارق اشرف مون کي ٻڌايو هو ته حيدرآباد جي مايوس ۽ دهشت واري ماحول کان بيزار ٿي، اميد جو هڪ ڪرڻو روشن ڪرڻ لاءِ اديبن ۽ دانشورن جو هڪ وفد مختلف سنڌي سياستدانن سان ملڻ ويو. ملڻ جو مقصد صرف اهو هو ته سڀ سنڌي سياستدان گڏجي هڪ پليٽ فارم تي جمع ٿين ۽ سنڌين جي حقن ۽ تحفظ لاءِ گڏجي جدوجهد ڪن. سڀني سياستدانن ڏاڍي سٺي موٽ ڏني. سنڌ جي مٿان جان قربان ڪرڻ جي دعويٰ ڪيائون. وڏيون وڏيون ڳالهيون ۽ وڏا واعدا ڪيائون. جڏهن انهن کان پاڻ ۾ گڏجڻ جي ڳالهه ڪئي ويئي ته ان ڳالهه تي به متفق ٿي ويا، پر گڏوگڏ اهو به شرط رکيائون مان ته هن وٽ ڪونه ويندس، باقي هو ڀلي مون وٽ اچن”. اها ڳالهه ته سياستدانن جي ڪيتري نه ڏکوئيندڙ آهي جو سنڌ لاءِ ۽ سنڌي ماڻهو لاءِ ته ساهه نڪري ٿو جان قربان ڪجي ٿي، پر سنڌ ڪارڻ ڪنهن وٽ هلي وڃڻ عيب ٿا سمجهن، هو سمجهن ٿا ته ان ۾ انهن جي گهٽتائي ٿي ويندي يا وري انهن جي ليڊري خطري ۾ پئجي ويندي. عجيب ڏکوئيندڙ ۽ پريشان ڪندڙ آهن سنڌ جون حالتون ۽ انهن سياسي ليڊرن جو ڪردار.
مان سياسي ليڊرن جي ڪردار تي زور ان ڪري پئي ڏيان ته اسان جي ماحول ۾ اديب ۽ شاگرد پنهنجي ليکي جدوجهد ڪن پيا، قربانيون ڏين پيا. واٽون ٻڌائين پيا، رستا کولين پيا پر قوم جي قسمت جو گهڻو مدار وري به سياستدانن تي اچي ٿو. هو ووٽ وٺي، اسيمبلين ۾ وڃي قومن جي سڃاڻپ ٿي ٿا وڃن ٿا. انهن علائقن مان جتان انهن اليڪشن کٽي آهي ان جا مهندار ٿي وڃن. سنڌ جو سياستدان، جيڪو گهڻو ڪري وڏيرو يا رئيس هوندو آهي. هو اليڪشن ۾ پئسا سيڙائيندو آهي. جيئن اُن مان ٻيڻا چؤڻا ڪمائي سگهي. ووٽ وٺڻ مهل اليڪشن جي ورڪ ۾ انهن جون ڳالهيون آسمان کي هونديون آهن. ووٽ وٺن کانپوءِ انهن کان سڀ ڪجهه وسريو وڃي. هوندو جيڪڏهن صوبائي اسيمبلي جو ميمبر ته ڪراچيءَ مان نه نڪرندو. هوندو جيڪڌهن قومي اسيمبلي جو ميمبر ته ويٺو هوندو اسلام آباد ۾...... مان سمجهان ٿي ته اسان جي عوام کان وڌيڪ انهن سياستدانن جي ذهني تربيت هئڻ گهرجي. ڪاش اسان جي صحافت کي ايڏي آزادي هجي، جو انهن سڀني سياسي ليڊرن جا ڪچا چٺا اخبارن ۾ شايع ڪجن. انهن جا ڪر توت ظاهر ڪري انهن کي عوام اڳيان وائکو ڪجي. مان سمجهان ٿي ته اسان کي شعوري توڙي لاشعوري طور اهو ضرور سوچڻو ۽ ڪرڻو پوندو ۽ اها ڳالهه وسارڻي پوندي ته جيڪڏهن ڪو سنڌي آهي يا ڪنهن اهڙي خاندان يا پارٽي سان واسطيداري اٿس، اُن ڪري اُن کي ووٽ ڏيڻ ضروري آهي، ڏسڻو اهو آهي ته اسان جنهن کي ووٽ ڏيون پيا، ان جو ماضي ڇا رهيو آهي؟ هاڻ سنڌي وٽ غلطين ۽ ڪوتاهين کي برداشت ڪرڻ جي قوت نه آهي. سياستدانن جو ايڪو ۽ هن قوم جو ووٽ ئي هاڻ اصل فيصلو ڪري سگهي ٿو. اهو فيصلو ئي هوندو جيڪو هن ڌرتي واسين کي ٻوڙي به سگهي ٿو ته پار به ڪري سگهي ٿو.
آچر 14 آڪٽوبر 1990ع