بهاري، بهاري ۽ بهاري .....؟
هيءَ هڙتال يا ان کان اڳ ۾ بهارين جي خلاف ٿيندڙ هڙتالون هميشه ڪامياب رهيون آهن. سنڌ جي عوام مڪمل تائيد سان ساٿ ڏنو. پر اهي هڙتالون ان وقت اهميت وڃائي ويهن ٿيون جڏهن اسان جا وڏا وڏا ليڊر ماٺ ڪري ڪنڊ ٿا وڃي وسائين. عوام ته متحد پر ليڊر ڇڙوڇڙ . . . چون اسان جو ڇا منهنجي پارٽي ٿورئي هڙتال جو سڏ ڏنو آهي . . . اسان وري الڳ هڙتال ڪرائينداسين. حالانڪه عوام جو فيصلو اصل طاقت هوندي آهي. جيڪا ڪوٽن جا ڪنگرا به لوڏي ڇڏيندي آهن. پر اسان جي ملڪ جي سياست ابتڙ آهي. هن سياسي ليڊرن جي بيانن کي وڌيڪ اهميت آهي. هيءَ خواهش هر سنڌي ۾ موجود رهي آهي ته ڪاش هي سڀ سنڌي هڪ دفعو پاڻ ۾ متحد ٿي گڏ ٿي سنڌ جي ماڻهو ۽ سنڌ جي بقا لاءِ ڪجهه فيصلا ڪن. هن هڙتال جي موقعي تي وڏن وڏن نالي وارن ليڊرن جا پختا ۽ مضبوط حمائتي بيان اچن ها ته شايد هن هڙتال جو نتيجو اڃا به وڌيڪ ڪارگر ظاهر ٿئي ها. بهارين جو مسئلو، ڪالاباغ ڊيم جو مسئلو، پاڻي جو مسئلو، دهشتگرديءَ کان بچائڻ ۽ سنڌ کي ورهائڻ وارا منصوبا اهي ڪي معمولي منصوبا نه آهن . . . عوام ته باشعور آهي، عوام متحد آهي، عوام هر قرباني ڏيڻ لاءِ تيار آهي پر ڇا ڪجي هنن ليڊرن کي جيڪي ناني ڳوٺڙو ٺاهيو ويٺا آهن. پنهنجي خول مان پنهنجي ٻرن مان باهر ئي ڪو نه ٿا نڪرن. اليڪشن جي ڏينهن ۾ سنڌ جي حقن جي ڳالهه ڪري ووٽ وٺندڙ، اسيمبلين ۾ ويهندڙ هنن سڀني سياسي ليڊرن جي وٺ ڪرڻ گهرجي . . . . . هاڻ هڪ آخري ۽ مضبوط قدم کڻڻ جي ضرورت آهي. هاڻ ڪرڻ ائين گهرجي ته اسان جي ليڊرن وٽ اسان جا هڏ ڏوکي باشعور سنڌي پهريون ۽ آخري دفعو وڃن. انهن کي فردن فردن ان ڳالهه تي آماده ڪن ته هو سنڌ جي اهم مسئلن تي هڪ هنڌ گڏ ٿين، هڪ هنڌ ويهي پاڻ ۾ ملي هو فيصلا ڪن. ڏٺو ائين ويو آهي ته اهي ليڊر هڪ ٻئي وٽ ويندي ڪيٻائيندا آهن. انهن کي اهو خطرو هوندو آهي ته متان انهن جي ليڊري ۾ ڪا ڪمي اچي وڃي يا انهن جي عزت ۾ ڪو خطرو ٿو اچي. انهن کي اهڙي هنڌ گڏ ڪجي جت اچڻ ۾ انهن کي ڪو اعتراض نه ٿئي. اخبارن جي تعاون سان عوام کي پنهنجو شاهد بڻائي انهن سان ڳالهائجي، ڪي ليڊر اگر گڏ نه ٿا ٿيڻ چاهين ته انهن جا نالا ۽ ڪردار وضاحت سان عوام جي آڏو پيش ڪيا وڃن. انهن ليڊرن کي گڏ ڪري هڪ هنڌ ويهاري هڪ منظم تحريڪ هلائجي. توهان ان ڳالهه جو يقين ڪريو ته سنڌي ليڊر صرف هڪ جاءِ تي گڏ ٿيندا ته به هاءِ گهوڙا مچي ويندي ۽ زلزلو اچي ويندو. اندر ڪمري ۾ ويهي چاهي هو پاڻ سان ويهي ڪهڙيون به شڪايتون ڪن ميارون ڏين پر سنڌ جي مسئلي تي پاڻ ۾ گڏ ٿي پون ته يقين ڪيو ته سنڌ ڏي ڪير به اک نه کڻندو . . . .
جيڪو به شخص سنڌ جي ڌرتيءَ تي سنڌيءَ جي ووٽ تي اليڪشن وڙهي ٿو ان کي ان ڳالهه جو جوابدار ٺهرايو وڃي ته هو سنڌ جي مسئلن تي ٻٽي پاليسي اختيار نه ڪري. قوم پرستي ۽ وفاق پرستي جي ڄار ۾ پاڻ کي نه ڦاسائي. مان اپيل ٿي ڪريان سڀني باشعور، سنڌين کي ته هو ان سلسلي ۾ هڪ ڪميٽي ٺاهي، وفد وٺي هنن سڀني ليڊرن سان ملن ۽ جلد از جلد ان سلسلي ۾ ڪجهه ڪيو وڃي ڇو ته حالتون اڃا به خراب کان خراب تر ٿينديون ٿيون وڃن. ان سلسلي ۾ هاڻ ماٺ ڪرڻ ڪين جڳائي . . . . .
سنڌين کي هميشه اسلام جي نالي تي ٺڳيو ۽ ڦريو ويو آهي. جڏهن پاڪستان ٺهيو ته به نعرو ته اسلام جو هو. آيا ته مسلمان هئا هت پر ان کان پوءِ جون حالتون ڏيکارين پيون ته سائين اردو ڳالهائيندڙ ته مسلمان آهن ٻيو ڪير پنهنجي ٻوليءَ جي ڳالهه ڪندو ته ڪافر آهي. حق گهريو ته غدار آهيو، نوڪريون ۽ روز رزق گهريو ته هندستان جا ايجنٽ آهيو. مطلب ته ڪارخانو ئي ابتو پيو هلي.
هاڻ وري اسلام جي نالي پٺيان چيو پيو وڃي ته جيڪو به مسلمان دنيا جي ڪهڙي به ڪنڊ ۾ رهي ٿو ان کي پاڪستان ۾ خاص ڪري سنڌ ۾ اچڻ جو پورو پورو اختيار ۽ حق رکي ٿو، ان سلسلي ۾ بهاري به ڇو ته مسلمان آهن ان ڪري اهي حق رکن ٿا هت اچڻ جو. وڏو منجهائيندڙ فلسفو ته اهو آهي ته سائين اهي بهاري پاڪستاني آهن ۽ محب وطن آهن . . . . انهن جو حق آهي پاڪستان تي خاص ڪري سنڌ تي، حيرت جي ڳالهه ته اها آهي ته اهي بهاري جن سنڌ کي ڏٺو ئي نه آهي. هتان جي شهرن روڊن، واهڻن، هوا، پاڻي سڀ کان ناواقف آهن. اهي ماڻهو جن نه هت جنم ورتو آهي ۽ نه وري انهن جي ڪا پيڙهي هتي دفن آهي اهي هن پاڪستان يا سنڌ جا وارث ڪيئن ٿي ٿا سگهن ؟ سنڌين کي هميشه اهو سبق ڏنو ويندو آهي ته اهي بنگلاديش جي حالتن مان سبق پرائين. چڱو سائين سنڌي سبق ياد ٿا ڪن اصل پڪو سبق ياد ٿا ڪن. هاڻ جيڪڏهن بنگلاديش جي حالتن جو بغور مطالعو ڪيو وڃي ته اها ڳالهه ظاهر آهي ته اهي بنگالي جن کي هميشه غدار ۽ ڪافر سڏيو ويو ۽ بهارين کي محب وطن ۽ مسلمان ڪوٺيو ويو. ان مسلماني جي ناتي سان بهارين بنگال جي ماڻهن مٿان ظلم قهر جي انتها ڪري ڇڏي، جڏهن حساب ڪتاب جو وقت آيو ۽ بنگلاديش ٺهي ويو ته سڀني ڏٺو ۽ تاريخ جو وڏو سچ به اهو ئي ثابت ٿيو ته بنگالي ڇو ته اصل وارث هئا ان ڌرتيءَ جا انهن کي ڪير به لوڏي نه سگهيو ۽ اهي بهاري جن کي اصل پاڪستاني ۽ محبت وطن چيو ويو اهي وڃي ڪيمپن ۾ ويٺا . . . . حساب ڪتاب ڪرڻ مهل خبر پئي ته جيئن ته ڪنهن جائيداد ۾ حصو پتي هوندو آهي. انهن بهارين جو نه ڪو ات حصو هو نه پتي نه وري پڳڙي ۽ نه وري حصيداري، حساب ڪتاب مهل انهن جو ڪجهه به نه نڪتو ۽ اصل وارث نڪتا ان ڌرتيءَ جا اصل رهاڪو. اهڙي طرح سنڌ ۾ به اهو ئي ٿئي پيو. جيڪڏهن حالتون مڍيون ۽ ڪي اڻ وڻندڙ ماحول پيدا ٿيو ته نقصان ڪنهن جو ٿيندو . . . . .؟ سنڌين کي بنگالين وانگر ماري ته سگهجي ٿو، تباهه برباد ڪري ته سگهجي ٿو. سنگينن جي نوڪ تي ظلم ڪري نياڻين سياڻين جون بيعزتيون ته ڪري سگهجن ٿيون پر سنڌين جو حق ۽ مالڪي هن ڌرتيءَ تان ختم ڪري نه ٿي سگهجي. حساب ڪتاب مهل اها ئي بنگلاديش واري ڳالهه وڃي بيهندي . . . . . پوءِ ڀلا اهڙين حالتن مان ڪنهن کي سبق پرائڻ گهرجي. . . . سنڌين کي يا وري ٻين گروهن کي جيڪي دهشتگردي جي بازار گرم ڪيو ويٺا آهن. هت گڏ رهڻ جو تعلق آهي محبت جو، احساس جو. محبت سان گڏجي ماڻهو اڌو اڌ ورهائي به کائي سگهي ٿو. سنڌين جي ته اها تاريخ آهي ته انهن محبت پٺيان آيلن جي اڳيان پنهنجو سڀ ڪجهه رکي ڇڏيو ۽ پاڻ کي سڃو ڪري ڇڏيو . . . . .
بهاري ڪنهن به طريقي سان پاڪستاني نه آهن ۽ نه وري ڪنهن به مسلمان کي اهو حق آهي جو هو پاڪستان ۾ اچي. ان معاملي سان ته هو مسلمان آهي. پاڪستان يا سنڌ بين الاقوامي يتيم خانو ڪونهي ٻيا به ته اسلامي ملڪ آهن. خود بنگلاديش به ته هڪ مسلمان ملڪ آهي. . . .
اسان جي اسيمبلين ۾ ته جيڪي تماشا ٿين پيا سي به تاريخ ۾ لکڻ جهڙا آهي. ڪجهه عرصو اڳ ائين هو ته هو ڌاريا اسيمبلي ۾ ڳالهائيندا هئا ۽ بحث ۽ مباحثا ڪندا هئا. هاڻ جو انهن ڏٺو ته هي سڀ سنڌي ميمبر هڪ ٻئي کي سهن ئي ڪو نه ٿا، هڪ ٻئي کي گاريون ڏيئي اڇا ڪارا پڌرا پيا ڪن. جڏهن هو پاڻ ئي هڪ ٻئي جا مٿا پيا ڪوڙين ته پوءِ انهن کي پاڪي کڻڻ جي ڪهڙي ضرورت......هاڻ ته اُنهن ڊگڊگي هٿ ۾ کنئي آهي.
هاڻ اک ٻوٽ جو زمانو نه آهي. هاڻ ڪوتاهيون درگذر ڪري نه ٿيون سگهجن....... هاڻ فيصلا ڪرڻ ۽ نتيجا اخذ ڪرڻ جو حق ٻئي ڪنهن کي ڏيئي نه ٿو سگهي......ڪير ڪيترو به طاقتور ڇو نه هجي اُن کي سنڌين جي مستقبل ۽ سنڌ جي بقا سان کيڏڻ جو حق ڏيئي نه ٿو سگهجي.....جيڪو به ليڊر جت به ڪوتاهي ڪري اُن جي نڙيءَ تي ننهن رکي حساب ڪتاب وٺڻ جو حق هر سنڌيءَ کي آهي...... ڪڏهن ڪڏهن اهڙي موڙ تي ڪي قومون اچي وينديون آهن جڏهن ڪوتاهين کي درگذر ڪرڻ يا غلط فيصلا ڪرڻ جي گنجائش ئي نه هوندي آهي.
اچو ته هن ڌرتيءَ تي پير مضبوطي سان رکي آڪاش کي ڀاڪرن ۾ ڀري سڄي دنيا کي اهو ٻڌايون ته سنڌ رڳو موهن جو دڙو ۽ ڪاهوءَ جو دڙو نه آهي. هڪ جيئرن جا ڳندن، شعور رکندڙن، پنهنجو حق وڙهي وٺڻ وارن جي ڌرتي آهي.
آچر 15 سيپٽمبر 1991ع