ڪالم / مضمون

ڳالهيون پيٽ ورن ۾(ڀاڱو پهريون)

هي ڪتاب ”ڳالهيون پيٽ ورن ۾ ، ڀاڱو : پهريون“ شاعره ۽ ليکڪا سلطانه وقاصيءَ جي ڪالمن جو مجموعو آهي.
هن ڪتاب “ڳالهيون پيٽ ورن ۾” ۾ جيڪي ڪالم شامل آهن سي اسان جي ئي معاشري، اسان جي ئي ماڻهن ۽ اسان جي ئي دنيا جا آهن. هنن ڪالمن ۾ ڪيئي ڪهاڻيون، ڪيئي واقعا موجود آهي، تاريخ جا ڪيئي واقعا درج آهن. هن ڪتاب ۾ هڪ عام ڪهاڻي ملي ٿي ، اها آهي عورت جي ڪهاڻي، جنهن تي ليکڪا تمام گهڻو لکيو آهي، ڪيترين ئي عورتن جون ڪهاڻيون شامل آهن. هن ڳوٺ جي عورت، شهرن جي عورت، اٻوجهه سادي سودي، اڻپڙهيل عورتن سان گڏ لکيل پڙهيل عورت تي به لکيو آهي. سندس ڪالمن مان گهڻا عورتن تي لکيل آهن. ان جو هڪ سبب اهو به آهي ته هوءَ پاڻ به عورت آهي، هڪ ماءُ آهي، هڪ ڌيءُ آهي، هڪ ڀيڻ آهي
Title Cover of book ڳالهيون پيٽ ورن ۾(ڀاڱو پهريون)

سنڌي عورتون ۽ سندن ٺاهيل سماجي تنظيمون

ڪراچيءَ ۾ رهندڙ اهڙين عورتن جو تعداد چڱو آهي جيڪي پڙهيل لکيل آهن. اُنهن مان گهڻو ڪري نوڪريون ڪندڙ، سوشل ۽ سمجهدار آهن. اگر هو پاڻ نوڪري نه ٿيون ڪن ته به اُنهن جا گهر وارا ڪراچيءَ ۾ ڪنهن نه ڪنهن نوڪريءَ ۾ آهن. هت ڪراچيءَ ۾ ڪافي سماجي تنظيمون ڪافي عرصي کان موجود آهن. اُهي پنهنجي ليکي ڪجهه نه ڪجهه ڪنديون رهن ٿيون. ڏٺو اهو ويو آهي ته مختلف سماجي تنظيمون يا وري ادبي سنگتون اُنهن جو تعلق گهڻو ڪري مردن جي تنظيمن سان رهيو آهي. اهڙيون تنظيمون گهٽ هيون جن ۾ عورتن کي گڏ ڪرڻ جو موقعو ملي.
پندرهن ويهه سال اڳ مارئي ڪلب نالي هڪ سماجي تنظيم هئي. ان جي روح روان محترمه شمس سرڪي هوندي هئي. ان تنظيم جون گڏجاڻيون مسلم آباد ڪلب ۾ ٿينديون هيون. ڪجهه سال هلي اها تنظيم ختم ٿي ويئي. اُن کانپوءِ ڪافي سالن تائين ماٺائي رهي. آخر هڪ نئين تنظيم عورت تنظيم جي نالي سان وجود ۾ آئي. اُن تنظيم ڪراچيءَ جي ڪافي عورتن کي گڏ ڪيو.
اُن تنظيم هڪ وڏو عورتن جو سيمينار منعقد ڪيو جنهن ۾ سڄي سنڌ مان عورتن اچي حصو ورتو هو. هيءَ تنظيم ڪافي سالن تائين قائم رهي. پر جيستائين مون کي خبر آهي ۽ سمجهان ٿي ته ان تنظيم جي ناڪامي جو سبب اهو هو ته اُن زماني ۾ تنظيمن کي هلائڻ لاءِ جذباتي وابستگي گهڻي نه هئي ۽ اهو بنياد به نه رکيو ويو هو ته سنڌي عورتن کي منظم ڪجي يا سنڌي ٻهراڙي جي عورتن لاءِ ڪجهه ڪيو وڃي. هن تنظيم ۾ وڏ گهراڻيون اُهي عورتون جيڪي صرف ٽائيم پاس ڪرڻ لاءِ تنظيمن ۾ اينديون هيون انهن جي گهڻائي هئي. اُن ڪري اُهي عورتون جيڪي ڪم واريون هيون ۽ ڪجهه ڪرڻ چاهين پيو، اُهي گهٽ هيون. تنهنڪري هيءَ تنظيم خاص ڪردار ادا نه ڪري سگهي.
سنڌ گريجوئيٽس جي تحت به عورتن جي هڪ شاخ قائم هئي. اُن ۾ ڪافي پڙهيل لکيل ۽ سمجهدار عورتوون شامل هيون. ڪافي سالن تائين اُها شاخ قائم رهي. وقت ۽ حالتن جي تحت جڏهن سنڌ گريجوئيٽس تي پابندي پئي ته خود بخود اها عورتن جي شاخ به ختم ٿي ويئي وقت ۽ حالتون مٽجنديون رهنديون آهن. حقيقت ۾ سنڌين کي گڏ ۽ متحد ڪيو آهي گذريل هنگامن، وحشت ۽ بربريت.
گذريل سالن ۾ جيڪي به هنگاما ٿيا، اُنهن ۾ اهو ڏٺو ويو ته ڇڙوڇڙ سنڌي جن جي خبر نه چار مختلف جاين تي مرندا رهيا ڪسجندا رهيا. اُنهن حالتن ۾ ڪنهن کي به ڪنهن جي خبر نه ملي پئي سگهي. اُنهن حالتن ۾ ڪافي سماجي تنظيمن وڏو ڪردار ادا ڪيو. پر مسئلو اهو رهيو ته اها خبر پئجي ئي نه پئي سگهي ته ڪيترا سنڌي ڪٿي آهن ۽ اهي ڪهڙي حالتن ۾ آهن. انهن لاوارث سنڌين کي به اها خبر نه هئي ته هو تڪليف جي وقت ڪنهن کي مدد لاءِ سڏ ڪن.
ان کانپوءِ انهن حالتن کي ڏسي ڪري ڪيتريون ئي نيون تنظيمون وجود ۾ آيون. اُن ۾ سرتين سٿ، اسوا، مارئي فورم ۽ مهراڻ سنگت وغيره آهي. مهراڻ سنگت ته اُها تنظيم آهي جنهن ۾ نوڪري پيشه عورتون ۽ مرد ميمبر هوندا آهن، جناب نورالدين سرڪي صاحب جن اهو سوچيو ته ڪراچيءَ ۾ ڪافي اهڙيون تنظيمون آهن جيڪي مختلف جاين تي ڪم ڪن پيون. پر اهڙي تنظيمن موجود نه هئي جيڪا انهن نوڪري ڪندڙن کي هڪ هنڌ گڏ ڪري سگهي. گذريل هنگامن ۾ گهڻو ڪري اهي سنڌي ماريا ويا جيڪي نوڪرين ۾ هئا. تڪليف جي وقت، هر ڪنهن کي پنهنجو سمجهي سڏ ڪن. اُنهيءَ سببن جي ڪري ئي نورالدين سرڪي صاحب مهراڻ سنگت جو بنياد رکيو. اها تنظيم ڪافي ڪاميابيءَ سان سنڌين کي گڏ ڪري پئي.
سنڌ گريجوئيٽس وارا ته پابندين پوڻ کانپوءِ به ڪم ڪندا رهيا. انهن گريجوئيٽن جي زندگيءَ جو مقصد ڪم ۽ صرف ڪم آهي. هاڻ جڏهن پابنديون ختم ٿيون ته سنڌ گريجوئيٽس وري منظم نموني سان ڪم ڪرڻ شروع ڪيو آهي. گذريل ٻن سالن ۾ سچل ڪانگريس ۽ ٻارن جي ميلن جهڙا پروگرام هو وڏي پئماني تي ڪري چڪا آهن. گذريل ڪجهه مهينن کان سنڌ گريجوئيٽ وارن اها ڪوشش ڪئي ته هو سنڌ گريجوئيٽ جي عورتن جي شاخ کي وري قائم ڪري هڪ منظم طريقي سان سنڌي عورتن کي گڏ ڪجي. ان سلسلي ۾ اُنهن مون سان به ڳالهايو. ماڻ کين چيو ته سرتين سٿ، اسوا ۽ مارئي فورم ۽ ٻيون ڪجهه عورتن جون تنظيمون اڳ ۾ ئي موجود آهن. هاڻ جو هڪ ٻي تنظيم کي اُت آندو وڃي ته ڇا فائدو؟ عورتون ته اُهي ئي آهن جيڪي انهن ٽنهي پارٽين جون ميمبر آهن. هاڻ وري مهتاب اڪبر راشدي جو خط مليو سنڌ گريجوئيٽ طرفان ته هو عورتن جي تنظيم کي وري فعال ڪرڻ چاهين ٿا. مهتاب سان فون تي ڳالهايم. کيس اهو چيم ته سڀ ڇا آهي وري عورتن جي هڪ ٻي تنظيم هاڻ ته شرم ٿو اچي ته ڪراچيءَ ۾ ايترن ٿورڙين عورتن هن ٿورڙي عرصي ۾ هيتريون ساريون تنظيمون ٺاهي ڇڏيون. مهتاب جي اُهائي کلڻ جي عادت مان پريشان ۽ کيس اهو سمجهائڻ جي ڪوشش ڪيم ته جيئن مان آهيان اڳ ۾ ئي ٻن ٽن تنظيمن جي ميمبر آهيان ۽ مون اهو ڏٺو آهي ته اُهي عورتون جن ۾ ٿورو گهڻو ايڪو آهي اُهي به ته اُنهن سڀني تنظيمن جون ميمبر آهن. مهتاب مون کي اهو ٻڌايو ته اُنهن سڀني عورتن جي تنظيمن جي عهديدارن کي اُت سڏايو آهي. اُنهن کان به راءِ ورتي ويندي. جيڪا متفق راءِ هوندي سا منظور ڪئي ويندي. خبر اُهو ڏينهن به آيو ڪافي عورتن جن ۾ اسوا، سرتين سٿ، مارئي فورم ۽ ڪراچيءَ جي ٻهراڙيءَ جي علائقي ۾ قائم تنظيم جنهن جو نالو آهي ساهڙين سٿ اهي سڀ اچي هڪ هنڌ ٿيون. مهتاب اڪبر راشدي سنڌ گريجوئيٽس جو پس منظر ٻڌائيندي تعاون جي گهر ڪئي ڊاڪٽر سليمان شيخ سگا جي طرفان قائم ڪيل اسڪول، اکين جي ڪيمپن، ايمبولينس، سروس سنڌين لاءِ گهر ۽ فليٽ اڏائڻ اهي سڀ اسڪيمون ۽ آئنده جا پروگرام ٻڌايا ۽ اهو احساس ڏياريو ته سگا هڪ بيٺل ۽ منظم ادارو آهي جت عورتن جي تنظيم کي وڌيڪ سهولت ۽ مدد ملي سگهندي.
سلطانه صديقي به پنهنجي طرفان راءِ پيش ڪئي ته هن اداري ۾ عورتن جي تنظيم اڳ به موجود هئي. هاڻ اُن کي نئين سر منظم ڪري اڳتي وڌڻ گهرجي. مان ته پنهنجي تقرير ۾ اهو چيو ته جيئن ته سگا هڪ وڏو ادارو آهي اُن ڪري سڀني عورتن جي تنظيمن کي رضاڪارانه طور هن ۾ شامل ٿي ڪري هڪ ٿيڻ کپي. سياسي طور ته اسان منظم ڪونه آهيون. اسان هن قوم جا سوين ليڊر آهن. سڀني جا منهن مٿا پنهنجا آهن. ڳالهه ته سڀ سنڌ جي ٿا ڪن پر سنڌي جي نالي هڪ هنڌ گڏ ٿي ڪونه ٿا سگهن. گهٽ ۾ گهٽ توهان عورتون هڪ هنڌ جمع ٿي اهو ڪري ڏيکاريو ته سنڌي عورتون اسان جي سياسي ليڊرن کان وڌيڪ باشعور آهن. انا پرستي ۽ شخصيت پرستي کي ڇڏي هڪ هنڌ جمع ٿيڻ گهرجي. اُت مارئي فورم جي صدر ارشاد قمر، سرتين سٿ جي صدر ڀيڻ رشيده عبدالله شاهه، اسوا جي صدر دُرشهوار سيد ۽ ساهيڙين سٿ جي نمائنده جنهن جو نالو ياد ڪونه ٿو اچيم سڀني پنهنجي تقريرن ۾ مڪمل تعاون جو يقين ڏياريو. فهميده حسين به اهائي ڳالهه چئي ته سڀ کان سٺو ته اهو آهي ته اسان سڀ گڏجي هڪ ٿي وڃون. اگر بلڪل گڏجي نه ٿا سگهون ته گهٽ ۾ گهٽ تعاون جو هٿ ضرور وڌائڻ گهرجي.
آخر ۾ اميدوارن کي نامزد ڪيو ويو. نالا وٺي هڪ ٻئي جي چونڊ ڪئي ويئي. صدارت جي لاءِ ادي رشيده عبدالله شاهه، نائب صدر ڀيڻ ارشاد قمر، جنرل سيڪريٽري فهميده حسين، جوائنٽ سيڪريٽري انيس الرحمان ۽ انفارميشن سيڪريٽري سلطانه وقاصي کي چونڊيو ويو. ايگزيڪيوٽو ڪميٽي ۾ پندرهن کن عورتن کي چونڊيو ويو. جيڪي انهن سڀني عورتن جي تنظيمن منجهان هيون.
اُت سڀني کي گڏ ۽ هڪ ٿيندي ڏسي ڏاڍي دل کي خوشي ٿي. ڀل انسان پنهنجي شخصيت ۽ پارٽي کي قائم رکي پر هڪ هنڌ گڏجي هلڻ قدم کڻڻ ۾ جيڪو سڪون آهي سو ٻيو ڪٿي به ڪونهي.

آچر 24 فيبروري 1991ع