ڪالم / مضمون

ڳالهيون پيٽ ورن ۾(ڀاڱو پهريون)

هي ڪتاب ”ڳالهيون پيٽ ورن ۾ ، ڀاڱو : پهريون“ شاعره ۽ ليکڪا سلطانه وقاصيءَ جي ڪالمن جو مجموعو آهي.
هن ڪتاب “ڳالهيون پيٽ ورن ۾” ۾ جيڪي ڪالم شامل آهن سي اسان جي ئي معاشري، اسان جي ئي ماڻهن ۽ اسان جي ئي دنيا جا آهن. هنن ڪالمن ۾ ڪيئي ڪهاڻيون، ڪيئي واقعا موجود آهي، تاريخ جا ڪيئي واقعا درج آهن. هن ڪتاب ۾ هڪ عام ڪهاڻي ملي ٿي ، اها آهي عورت جي ڪهاڻي، جنهن تي ليکڪا تمام گهڻو لکيو آهي، ڪيترين ئي عورتن جون ڪهاڻيون شامل آهن. هن ڳوٺ جي عورت، شهرن جي عورت، اٻوجهه سادي سودي، اڻپڙهيل عورتن سان گڏ لکيل پڙهيل عورت تي به لکيو آهي. سندس ڪالمن مان گهڻا عورتن تي لکيل آهن. ان جو هڪ سبب اهو به آهي ته هوءَ پاڻ به عورت آهي، هڪ ماءُ آهي، هڪ ڌيءُ آهي، هڪ ڀيڻ آهي
Title Cover of book ڳالهيون پيٽ ورن ۾(ڀاڱو پهريون)

حيدرآباد جي هنگامن ۾ سنڌي

گذريل سالن جي هنگامن ۾ سنڌين کي جيترو نقصان پهتو آهي سو چوڻ آکڻ کان مٿي آهي. سنڌ جا تاريخدان جڏهن سنڌ جي هن دور جي تاريخ لکندا ته آئينده نسل نه صرف اسان تي کلندو پر گڏوگڏ رت جا ڳوڙها به ڳاڙيندو. زندگيءَ جون هي حقيقتون جيڪي اسان جي سامهون بيٺيون آهن ۽ انهن حقيقتن کي ڏسڻ ۽ پرکڻ جي ضرورت آهي. هي سڀ ويڌنون اسان سان ٿيون آهن. اسان ڀوڳيون پيا، اسان رڙيون پيا ڪيون پر ڪير به ٻڌڻ ۽ آٿت ڏيڻ وارو ڪونهي، هي تاريخ جو اهو اونداهو موڙ آهي جنهن ۾ سنڌين کي پنهنجا گهر پنهنجا پاڙا ڇڏي وڃي نيون وسنديون وسائڻيون پيون. اها اٿل اها بربادي جنهن سنڌين کي حيدرآباد شهر ۾ پاڙن مان اکيڙي ڇڏيو آهي ان تي جيترو ماتم ڪجي سو گهٽ آهي. سالن جي محنتن سان ٺهيل گهرگهاٽ، دڪان ڌنڌا سڀ ڪجهه ڇڏي سنڌي اچي هڪ هنڌ ميڙ ڪري ويٺا آهن. افسوس ته صرف اهو آهي ته ان ايڏي وڏي اٿل ۽ برباديءَ جي هڪ خبر سنڌين کي ٻيو سنڌي اخبارن کي، ٻين کي اهو سڀ ڪجهه نظرئي نه ٿو اچي. مظلوم هوندي به سنڌي پريس، ميڊيا ۽ ٻين صوبن ۾ ظالم ۽ ڌاڙيل ڪوٺيا ٿا وڃن. شهرن ۾ دهشتگردي ۽ ٻهراڙين ۾ ڌاڙيلن جي ظلمن جي ڪري سنڌي ڄڻ ته ٽياس ٽي ٽنگيا پيا آهن، سنڌين جون وسايل نيون وستيون جن ۾ قاسم آباد، نسيم نگر، سٽيزن ڪالوني وغيره ان وقت اڃان پلاٽن جي صورت ۾ هيون ڪي مختصر گهراتي ٺهيل ۽ آباد هئا. اڪثر گهر ۽ بنگلا اڌ ٺهيل هئا. ان حالتن ۾ جيڪي ماڻهو پنهنجا گهر وڪڻي سگهيا ۽ هو پئسي وارا هئا ان ڪري انهن پنهنجا گهر ۽ بنگلا ٺهرائي ورتا. گهڻا اهڙا ٻوجهه ۽ غريب هئا جيڪي پيرن اگهاڙي ۽ هٿين خالي پنهنجن گهرن مان نڪتا. اهڙن خاندانن وٽ نه هيو پئسو ۽ نه ڪو اوهي واهي. انهن خاندانن کي حال في الحال انهن ٺهيل ۽ اڻ ٺهيل بنگلن ۾ وهايو ويو. اهڙن گهرن مان گهڻا گهر سنڌين جا پنهنجا هئا. انهن گهرن کي حاصل ڪرڻ ۽ قبضو ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي. ان ۾ به ڪو شڪ ڪونهي ته ڪن ماڻهن ڄاڻي ٻنجهي گهرن تي قبضو ڪيو، حالانڪ اهي ڏتڙيل ڪين هئا. پر اهڙن خاندانن جو تعداد تمام گهٽ آهي..... آهستي آهستي اهي وسنديون وسنديون ويون ڪن، ماڻهن ايڪسچينج ۾ پلاٽ ۽ بنگلا هٿ ڪيا ۽ گهر ٺهرائڻ شروع ڪيا. ان سڄي ماحول جي پس منظر ۾ انهن ماڻهن کي وڌيڪ تڪليفون آيون جيڪي هٿين خالي ۽ بي گهر هئا. مختلف سياسي ۽ سماجي تنظيمن ڪافي وقت تائين اُنهن جي مدد ڪنديون رهيون. اهوبه سوچيو ويو ته آخر ڪيستائين ائين گاڏو پيو گهلجندو؟ سر ڪار جي مدد ۽ سهڪار کان سواءِ ٻيو ڪو به چارو نه هو. سرڪار سان لهه و چڙ ۾ اچڻ ۽ اتان ڪجهه حاصل ڪرڻ تمام مشڪل مرحلو هيو. آخر ٻليءَ جي ڳچيءَ ۾ گهنڊڻي ڪير ٻڌي اُن پوري وقت ۾ جت سڀ سياسي ۽ سماجي تنظيمون ڪم ۾ رڌل هيون هڪ نئون نالو ٻڌڻ ۾ آيو، “سنڌي قومي ساٿ”. ان تنظيم جو ڪم ۽ نالو اخبارن جي حوالي ۽ ماڻهن جي واتان ٻڌڻ ۾ آيو. ڪجهه عرصي کانپوءِ خبر پئي ته هو حڪومت جي والين سان به مليا آهن ۽ پنهنجا مسئلا اُت پش ڪيا اٿن. مون کي وڌيڪ ڪا به خبر نه هئي ان تنظيم جي باري ۾ يا انهن ۾ ڪم ڪندڙن جي باري ۾. اخبارن جي حوالي سان ۽ ڪن ماڻهن جي واتان ڪي خبرون ملنديون رهيون. ڪن ماڻهن تعريف پئي ڪئي ته وري ڪن تنقيد پئي ڪئي. اهڙي طرح سان وقت گذرندو رهيو. ڪجهه وقت اڳ جڏهن حيدرآباد ۾ ايم ڪيو ايم وارن کي پنج ڪروڙ رپيا مليا تڏهن اهي تنظيم وارا وفد وٺي پنجاب ويا هئا اُت ماڻهن سان ملجي ۽ پريس ڪانفرنسون ڪوٺائي اُنهن ات سنڌ جو ڪيس پيش ڪيو. اهو سڀ ڪجهه به اخبارن جي حوالي سان مون پڙهيو. هاڻ جڏهن منهنجو حيدرآباد وڃي رهڻ ٿيو ته مان سوچيو ته ان تنظيم جي عهديدارن سان ملجي. ان سلسلي ۾ حفيظ قريشي ۽ فهميده قريشي جيڪي هن تنظيم جا اهم رڪن آهن. انهن سان تفصيلي ڳالهه ٻولهه ٿي. انهن مون کي پنهنجي فنڪشن ۾ اچڻ جي دعوت ڏني اهو فنڪشن ڏتڙيل سنڌين جي حوالي سان هو. انهن وحدت ڪالوني جي اسڪول ۾ اهو فنڪشن منعقد ڪيو هو. جنهن ۾ حڪومت جي طرفان مليل پلاٽ جي خوشيءَ ۾ ۽ ان جو نالو رکڻ جي خوشيءَ ۾ اهُو فنڪشن رٿيل هو. اُن فنڪشن ۾ ڪافي وڏي تعداد ۾ سنڌي موجود هئا. اديب، سماجي ورڪر سياسي ليڊرن سڀنن اُت پنهنجا خيال ۽ رايا ٻڌايا. ان پلاٽ تي قائم ڏتڙيل سنڌين جي ڪالوني جو نالو “سحرش نگر” رکيو ويو هو. هي اها ننڍي شهيد آهي جيڪا پنهنجي والد شبير نورانيءَ سان گڏ ڪراچيءَ جي گلشن اقبال جي علائقي ۾ شهيد ٿي هئي. هيڏي وڏي پلاٽ تي اها ڪالوني اها به سنڌين جي ڪالوني هڪ خوشيءَ واري موٽ هئي. ات ڏاڍيون سٺيون تقريرون ٻڌيوسين. موسيقيءَ جو پروگرام به هو. ان سان گڏ ننڍڙن ٻارن جيڪي خوبصورت ٽيبلا پيش ڪيا سي به واقعي خوشي ڏيندڙ هئا. المختصر اهو فنڪشن هيو ئي ان ڪري ته سنڌي هاڻ بي گهر نه رهندا. هو سڀ گڏ هڪ خوشين جي نگر کي آباد ڪندا جيڪو سچو پچو سحرش نگر ئي هوندو. اُت ظفر حسن شاهه ۽ علي بابا به موجود هئا. علي بابا مون کي ٻڌايو ته هن تنظيم وارا جڏهن پنجاب ويا هئا ۽ ات سنڌ جو ڪيس پيش ڪيو هيائون. تڏهن اتان جي صحافين هنن کان ڏاڍا ٽيڏا ۽ اڻ وڻندڙ سوال ڪيا پر هنن سڀني انهن سوالن جا جواب ڏاڍي نرمائي ۽ ثبوتن سان ڏنا. جڏهن ته ٻين صوبن جي ماڻهن وٽ اهو اثر ويٺل آهي ته سنڌي ظالم ۽ ڌاڙيل آهن ۽ هو هنن ويچارن غريب پناهگيرن جو جيئڻ وه ڪيو ويٺا آهن. ات هن تنظيم وارن سنڌ جو ڪيس ڏاڍي جرئت ۽ همت سان پيش ڪيو. اهي سڀ ڳالهيون ٻڌي مون کي ڏاڍو سڪون پئي مليو. هونئن به هاڻي وقت ماٺ ڪري ويهڻ جو ناهي. تر جيتري به ڪوتاهي هاڻ برداشت کان مٿي آهي. مان اهو نه ٿي چوان ته ڪو هن تنظيم اصل ڦاڙها ماريا آهن ته ڪو مان هن تنظم جي تعريف جا ڍڪ ٿي ڀريان. حقيقت ۾ اُنهن ڪجهه به نه ڪيو آهي صرف ٿورو گهڻو فرضن جي پوئواري ڪئي اٿن. هر ماڻهو اگر ٿورو گهڻو ڪندو رهي ته به شايد گهڻو ڪجهه ٿي پوي.
ٻئي ڏينهن ان سحرش نگر جي پيڙهه جي پٿر رکڻ جي ڪاروائي هئي. پر جيئن ته مون کي ڪراچي اچڻو هو، ان ڪري مان ان ۾ شريڪ ٿي نه سگهيس. ٻه ٽي ڏينهن گذريا ته اخبارن ۾ خبرون پڙهيم ته ان سحرش نگر تي قبضو ٿي ويو آهي ڪن پئسي وارن ڏاڍن ماڻهن ات قبضو ڪري ڇڏيو آهي. پوءِ سائين روزانه بيان پڙهي دل ڏاڍي ڏکائتي ٿي پيئي. مان ته عيني شاهد هئس انهن خوشين جي جيڪي اُت ملهايون ويون. عجب جهڙي ڳالهه آهي ته هن ڏکئي وقت ۾ سنڌين جي خوشين تي ڌاڙا هڻڻ وارا ڪي پرايا نه آهن، هو سڀ پنهنجا آهن. شاهه لطيف به ته چيو آهي “پنهنجي وڍئي جو نه ويڄ نه طبيب،” آخر پنهنجا سور ڪنهن کي سڻائجن؟ پنهنجن جا ڏنل گهاءُ ڪنهن کي ڏيکارجن؟ اگرهي پلاٽ سچ پڇ ڪنهن ٻئي جو هو پوءِ ڪوڙو دلاسو ڏيئي هنن بي گهر سنڌين کي ڇو خوش ڪيو ويو؟ اگر سچ پچ ڪنهن ان تي ناحق قبضو ڪيو آهي ته به فيصلو صاف هئڻ گهرجي. اهي ويساهه گهاتيون هاڻ سنڌين سان نه ٿيڻ گهرجن ۽ نه وري سنڌين کي ڪنهن خوش فهمي ۾ مبتلا ٿيڻ گهرجي. پنهنجي جدوجهد سان پنهنجي قول عمل تي پختو ڪري آئينده لاءِ جدوجهد جاري رکڻ گهرجي. هنن پنهنجن ۽ پراون جي ڏنل گهائن ۽ رکيل رڪاوٽن تي بي همت ٿي واٽ نه مٽائڻ کپي. آخر ڪڏهن نه ڪڏهن اُن منزل تائين پهچي وڃبو جيڪا منزل سڀ ڏک سور لاهي ڇڏيندي.


سومر 24 فيبروري 1992ع