ماضي، حال، مستقبل – فرق ڪجهه به نه آهي
ويچارو غريب ۽ گگدام عوام مهنگائي جي ٻوجهه ۾ پيٺل سڀ ڪجهه ڄاڻندي وري به ڪنهن سٺي مستقبل لاءِ خوابن جي محل ۾ ويهي آئينده جا منصوبا ٺاهيندو آهي، ويچارو عوام جيڪو هُشيءَ ۾ خوش آهي تنهن جو ذهن سڀ ڪجهه سمجهندي ڄاڻندي وري به اهڙا خواب ڏسڻ شروع ڪندو آهي، ته شايد هي سڀ سڌري وڃن!؟ متان ڪا چڱائي ٿي پوي. ڀلا وڃن به ڪهڙي پاسي، ڪنهن کي ووٽ ڏين؟ ڪير آهي جنهن کي صحيح سمجهي پنهنجو سمجهي ووٽ ڏين.......ڏسو ته سهي ته ووٽ وٺڻ وارا چهرا به ساڳيا..... ووٽ ڏيڻ وارا چهرا به ساڳيا.......حالتون به ساڳيون، ڪجهه به ته ناهي بدليو. اڄ به اهو ووٽ وٺڻ وارو، اهو ساڳيو ووٽ وٺڻ وارو پنهنجي هيبت ناڪ شڪل کڻي اچي وچ ۾ ويهندو چئني طرف زندهه آباد، زندهه آباد جا نعرا لڳندا، پئسو پاڻي وانگر وهندو، ڀلا فڪر به ڪهڙو؟ هي ته هڪ قسم جو فائده مند ڪاروبار آهي جيترو سيڙايو ان کان ڏهوڻ ڪمايو...... صرف اليڪشن جي ڏينهن ۾ پنهنجي تڪ جي ماڻهن وٽ وڃڻ تقريرون ڪرڻ وڏيون وڏيون ڳالهيون ڪرڻ وعدا ڪرڻ ۾ ڀلا ڪهڙو حرج آهي؟ پوءِ ته نه اهڙن ماڻهن کي ڏسبو نه وري اهي ماڻهو انهن کي ڏسندا.......پوءِ ته هونئن ئي رهڻو آهي ڪراچي ۽ اسلام آباد ۾......ان تڪ جا ويچارا ماڻهو جن اميدون رکي زندهه آباد زندهه جا نعرا لڳائي ڪٿ پاڻ ڪٿي ڏاڍي جي زور تي ووٽ ڏنا هئا اهڙا ويچارا ماڻهو جن کي گهر کائڻ لاءِ ڪجهه به ڪونهي، جن ويچارن ڏکن سان ڊگريون حاصل ڪري پنهنجي مستقبل لاءِ خواب ڏٺا هئا اهي سڀ پنهنجن چونڊيل اميدوارن کي جيڪي ووٽ وٺڻ مهل انهن جي گهٽين ۽ دروازن تي آيا هئا، انهن کي ڳوليندا وتندا آهن. اوڌر تي ڀاڙا خرچ ڪري وڏن شهرن ۾ ڌڪا کائيندا رهندا آهن.....اهي سڀ ڳالهيون اهي سڀ حقيقتون ڪنهن کان به لڪل نه آهن. سڀ ڪو ڄاڻي ٿو، سڀ ڪنهن کي خبر آهي ته اسان وٽ ماضي، حال ۽ مستقبل ۾ ڪوبه فرق نه آهي نه وقت بدليو آهي نه ماڻهو بدليا آهن، ڪجهه به ته ناهي بدليو! دنيا چنڊ کان به اڳتي وڌي ويئي آهي. زمين جي اونهائي مان درياهن جي تهن مان سڀ ڪجهه معلومات حاصل ٿي ويئي آهي پر نه خبر پئجي سگهي آهي ته اها اسان جي ملڪ جي، سياست جي ملڪ جي حالتن جي، هن ووٽ وٺندڙن جي..........
منهنجي اڳيان سياست لفظ جي معنيٰ ئي آهي ٻٽي پاليسي سان ڪنهن جا ترا ڪڍڻ.......هي ڳالهه به ته مشهور آهي ته ڪڏهن ڪو ماڻهو پاليسي سان هلي، همدرديون جتائي پوءِ ڌڪ هڻي ويندو آهي ته چئبو ته فلاڻو سياسي چال ڪري ويو. هي اسان جي ملڪ جي سياست جنهن شهر توڙي جهنگ جي ماڻهو کي شعور ته ڏئي ڇڏيو آهي. پر توهان جنهن سان به ڳالهايو بحث ڪيو هر ڪو بيزار ويٺو آهي. دلچسپي ئي نه رهي آهي ملڪ جي بدلجندڙ حالتن تي. هي اسان جي ملڪ جون بدلجندڙ حالتون ذاتي مفاد آهي سياسي ليڊرن جو.....عوام ته ووٽ ڏيئي ڪامياب ڪري ڪرسيون ڏياري ٿو مٿي جيڪو اسيميلين ۾ جو جهيڙو فساد کڙو ٿو ٿئي ان ۾ عام ماڻهو ووٽ ڏيندڙ عوام جو مفاد ڪير ڪونه ٿو سوچي پئسن جي عيوض ڪرسين جي عيوض ضمير وڪڻي، پارٽيون بدلائڻ، هنگاما فساد ڪرڻ اهو شان ۽ مان هنن سياسي ليڊرن جو آهي. ان ويل انهن کان اها ڳالهه وسري ويندي آهي ته ڪهڙي پارٽي جي نالي ڪهڙي عوام کان هو ووٽ وٺي اسيمبلين تائين پڳا آهن. هن ملڪ ۾ افراتفري مايوسين باغي ڪري ڇڏيو آهي هاڻ ووٽ ڏيندڙ کي تازو ٿيندڙ اليڪشنون ئي مثال آهن جنهن ۾ عوام ووٽ ڏيڻ لاءِ ويوئي ڪونه اها مايوسي جي انتها آهي جو ووٽ ڏيندڙ پنهنجي ووٽ جو حق استعمال نه ڪري اهو به سڀ ڪنهن ڏٺو ته ووٽ به نه پيا ڪاميابيون حاصل ڪيون ويون مٺايون ورهائي جشن ڪيا ويا معنيٰ ته ووٽ جي اهميت ختم ٿي چڪي آهي. ڪاميابي جو تاج ته هونئين ئي ملڻو آهي. اسيمبلي جي ميمبر کي هي تازو ٿيل اليڪشنون جن ۾ ميمبر تمام ٿورا ووٽ حاصل ڪري ڪامياب ٿيا ۽ انهن کي اليڪشن ڪميشن ڪامياب به قرار ڏنو، اها بنيادي غلطي ٿي آهي اسان جي سياسي وايو منڊل ۾ حقيقت ۾ ته ائين ٿيڻ کپي ها ته هڪ محدود انگ کان گهٽ ووٽ کڻندڙ کي ڪامياب قرار نه ڏيڻ گهرجي ڪاميابي لاءِ محدود انگ رکڻ سان اهو فائدو ٿيندو ته هڪ ته ووٽ جي اهميت کي ڌڪ نه لڳندو ۽ پارٽين کي به پنهنجي اصليت نظر اچي ويندي عوام به اگر پارٽين کان بيزار ٿي ووٽ نه ٿا ڏين ته پوءِ پارٽيون به پاڻ کي بهتر ڪرڻ جي ڪوشش ڪنديون ۽ ميمبر به پاڻ کي عوام کان الڳ نه سمجهندا انهن کي اُن ڳالهه جو ڊپ هوندو ته هيترا ڪي هيترا ووٽ اسان کنيا ته ڪامياب نه ٿينداسين. عوام جو ووٽ ڏيڻ کان باغي لڳو ويٺو آهي ان کي به پنهنجي ووٽ جي اهميت جو اندازو ٿيندو. بهرحال هي اليڪشنون عوام لاءِ توڙي پارٽين لاءِ تمام گهڻي اهميت رکن ٿيون. هاڻ ڏسڻو اهو آهي ته ڪيترا ماڻهو ووٽ ڏين ٿا ۽ ڪهڙا چهرا اسميبلين ۾ پهچن ٿا ته وري آئينده ڪيترا ڏينهن حڪومت رهندي ۽ وري ڪڏهن اليڪشنون ٿين ٿيون. هي سڀ اهڙا سوال آهن جن جو جواب ڪنهن وٽ به ڪونهي.
خميس 19 آگسٽ 1993ع