پنهنجي پاران
حيدرآباد مان شايع ٿيندڙ رسالي بيداري جي بياض ۾ ڄاڻايو ويو آهي ته پروفيسر اسدالله ڀٽو مرحوم پنهنجي ذات ۾ انجمن هو. ديني حميت جو صاحب هو، ادارا قائم ڪري، انهن کي هلائڻ جي جدوجهد ۾ پيش پيش هو، ڪتاب لکڻ، اردو ڪتابن مان ترجما ڪرڻ، ۽ پروف ريڊنگ کان وٺي ڇپائي تائين جي سمورن ڪمن ۾ مصروف رهڻ، سنڌ گير سطح جون ادبي ڪانفرنسون ڪوٺائڻ، دوستن کي گڏ ڪري کانئن نظرياتي ڪم وٺڻ جي وصفن کان بهره ور هو. پروفيسر اسدالله ولد حاجي غلام قادر ڀٽو ضلع جيڪب آباد تعلقه ٺل جي ڳوٺ مبارڪپور ۾ 15 جنوري 1944ع تي پيدا ٿيو، سندس والد محترم جي وفات حج بيت الله جي سفر دوران ٿي هئي. جيڪو اسلامي حيثيت رکندڙ ۽ مجاهد مرد هو، هن سخيءَ طور مشهوري ماڻي هئي.
مرحوم پروفيسر اسد الله ابتدائي تعليم جو آغاز گورنمينٽ پرائمري اسڪول ڪنڌ ڪوٽ کان ڪيو. سال 1961ع ۾ مئٽرڪ جو امتحان گورنمينٽ هاءِ اسڪول ڪنڌ ڪوٽ مان پاس ڪيو ۽ جلد ئي ساڳئي هنڌ استاد جي حيثيت سان مقرر ٿيو. مرحوم ڀٽي صاحب جي تعليم سان نهايت گهري دلچسپي هئي. هن سروس دوران انٽر ۽ بي اي جو امتحان ڏيئي ايم. اي اسلام ڪلچر جو امتحان فرسٽ ڪلاس فرسٽ پوزيشن ۾ پاس ڪيو. اهڙي طرح گورنمينٽ ڊگري ڪاليج سانگهڙ ۾ اسلامڪ ڪلچر جو ليڪچرار مقرر ٿيو.
پاڻ سروس دوران جيڪب آباد، شڪارپور ۽ لاڙڪاڻي ۾ رهڻ بعد سکر ۾ مستقل سڪونت اختيار ڪندي پنهنجي ڊيوٽي جا آخري 20 سال گورنمينٽ ڊگري ڪاليج سکر ۾ پورا ڪيا.
محمد بن قاسم سنڌي ادبي سوسائٽي جو قيام ۽ ان جون حاصلات
مرحوم ڀٽي صاحب جو شروعات کان وٺي لاڙو علمي ۽ ادبي دنيا ڏانهن رهيو، جنهن ڪري علمي ۽ ادبي شوق جي تسڪين لاءِ ڪوششون ڪري، دوستن جي صلاح مشوري سان 1968ع ۾ محمد بن قاسم سنڌي ادبي سوسائٽي سنڌ جو بنياد وڌو. جنهن ۾ مرحوم کي بنيادي مرڪزي نائب صدر مقرر ڪيو ويو. هن اداري جي ڪاميابي لاءِ اڻٿڪ محنت ۽ سخت جدوجهد ڪيائون. نتيجي ۾ ان اداري برصغير ۾ اسلام جي فاتحاڻي آماد، غازي محمد بن قاسم جو مجاهداڻو ڪردار، يوم باب اسلام تحريڪ کي اجاگر ڪرڻ، دين جي بزرگن خاص طور شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي عالمگير پيغام کي عام ڪرڻ، سنڌ جي اسلامي تشخص جي احياءِ، الحاد ۽ لادينيت جي سدباب جي لاءِ اهم ڪردار ادا ڪيو ۽ ان اداري انگريزي، سنڌي ۽ اردو ٻوليءَ ۾ 55 ڪتاب شايع ڪيا، ان سان گڏوگڏ سنڌي ماهوار رسالا سنڌي ڊائجيسٽ، اديون ۽ آئينو جاري ڪيا.
ڪتابن جي اشاعت، تصنيف ترجمه، تاليف ۽ ترتيب ۾ مرحوم ڀٽي صاحب حصو ورتو ۽ هن ڪيترائي مضمون پڻ لکيا.
محمد بن قاسم سنڌي ادبي سوسائٽي اسلامي وحدت، ديني حميت ۽ علم و ادب جي سرپرستي ڪندي ايمان افروز ڪانفرنسون، مشاعرا ۽ مذاڪره منعقد ڪرايا، جن ۾ علم ۽ فضيلت جا پارکو، مشاهير امت، علماءِ ڪرام ۽ قومي شاعر شرڪت ڪندا رهيا. مرحوم پروفيسر اسد الله ڀٽو حيثيت نائب صدر ۽ جنرل سيڪريٽري هن اداري ۾ خدمتون سرانجام ڏيندي ان کي اوج تي رسايو.
تنظيم فڪر و نظر سنڌ جو قيام ۽ ان جون حاصلات
1978ع ۾ مرحوم پروفيسر اسد الله ڀٽو تنظيم فڪر و نظر سنڌ جي نالي سان اسلامي، علمي، سماجي ۽ ادبي ادارو سکر ۾ قائم ڪيو ۽ ان جا باني صدر منتخب ٿيا، ان اداري انگريزي، سنڌي ۽ اردو ٻوليءَ ۾ 50 قومي ۽ بين الاقوامي اهميت جا حامل اسلامي تاريخي ۽ ادبي ڪتاب سنڌي ۽ اردو ٻوليءَ ۾ شايع ڪيا جن جا نالا هيٺ ڏجن ٿا.
1. رحمت اللعالمين
2. نور الايمان
3. محمد بن قاسم ناول
4. وچ ايشيا جا مسلمان
5. قوم پرستي
6. اوجاڳو اکڙين
7. چار يار
8. سُندري (ناول)
9. سرور ڪائنات
10. داستان مجاهد
11. آرياڻي اجاريو
12. انقلاب جي راهه
13. طارق بن زياد رحه
14. داستان مجاهد
15. عرفان لطيف
16. مديني جو مير
17. مٺو مرسل (سير النبي)
18. عرب وهند عهد رسالت ۾
19. فڪر لطيف 1985ع
20. نيو هورائيزن (انگريزي)
21. قرآني انقلاب جو طريقو
22. لطيف جا لاڙتان ڀيرا
23. حضرت خالد بن وليد
24. قائداعظم محمد علي جناح
25. سڙيا مٿي سچ
26. سيڻ مٽائين سون تي
27. فڪر لطيف 1986ع
28. سنڌ باب اسلام
29. حديثن جو گلدستو
30. روشني
31. اشتراڪيت جو آئينو
32. الله سائين جي ڏاچي
اردو ٻولي ۾ ڪتاب شايع ڪيا جن جا نالا هيٺ ڏجن ٿا.
33. حضرت سلمان فارسي رضه
34. حضرت ابو عبدالرحمان عبدالله بن مسعود
35. حضرت عثمان بن مظعون بن حبيب
36. هندستان مين عربون کي حکومت
37. مجله باب الاسلام کانفرنس 1985ع
38. حضرت زبيربن العوام رضه
39. مقد اد بن عمر ووالاسد رضه
40. عرب و هند عهد، رسالت مين
41. اسلام جس سي مجهي عشق هي
42. مجله کل پاکستان لطيف کانفرنس 1985ع
43. حضرت زيد بن حارث رضه
44. حضرت سالم رضه
45. خلافت راشده اور هندستان
46. خلافت عباسيه اور هندستان
47. مجله کل پاکستان باب الاسلام کانفرنس 1986ع
48. حضرت زيد بن رضه
49. حضرت حذيفه بن اليمان اور حضرت خباب رضه
50. خلافت نبي اميه اور هندستان
51. مجله عالمي سندي ادبي ميلو 1988ع
52. مجله کل پاکستان لطيف کانفرنس 1988ع
مرحوم موصوف پاڻ ڏهن ڪتابن جا ليکڪ آهن جن مان 6 پنهنجا تصنيف ٿيل ۽ 4 ترجمو ٿيل آهن. جن جا نالا هيٺ ڏجن ٿا.
53. شاهه جو پيغام
54. عالم اسلام ۽ عصري سياست قوم پرستي
55. سنڌ اسلام جي آغوش ۾
56. شيخ اياز پنهنجي نظريات جي آئيني ۾
57. ترجمون ٿيل ڪتاب
58. انقلاب ڪيئن ايندو؟
59. رحمت اللعالمين
60. قرآني انقلاب جو طريقو
61. محمد بن قاسم
سنڌ اسلامڪ سينٽر سکر جو قيام؛
هڪ ڪثير المقاصد، سنڌ اسلامڪ سينٽر قائم ڪيو، جيڪو سکر شهر ۾ 3 ايڪڙ وسيع رقبي تي ڦهليل آهي، هاڻي به هي مرڪز اسلامي ۽ ادبي سرگرمين جو محور ۽ نشان منزل آهي، جنهن ۾ مرڪز دعوت القرآن والسنته جي نالي سان ادارو قرآن حڪيم جي تعليم ۽ اسلام جي فڪر جي اشاعت جو فرض انجام ڏيئي رهيو آهي.
سنڌ اسلامڪ سينٽر جو قيام، تعمير، تشڪيل ۽ ترويج ۾ مرحوم ڀٽي صاحب جو وڏو ڪردار آهي. تنظيم فڪر نظر سنڌ جي زير اهتمام مرڪزي ۽ صوبائي حڪومتن جي تعاون سان اهم بين الاقوامي/قومي و صوبائي ڪانفرنسون ۽ سيمينار منعقد ڪيا، جيڪي هن ريت آهن.
اسلام اور دور جديد کا چيلنج 1978ع
کل سندهه تعليمي کانفرنس شکارپور 1979ع
هجره کانفرنس سکر 1981ع
کل سندهه شاه لطيف کانفرنس لاڙکانه 1986ع
قومي سيرت کانفرنس سکهر 1983ع
شاد سان شام 1983ع
عالمي سندهي ادبي ميلو کراچي 1984ع
مسلمانون کي عظمت رفته حيدرآباد 1984ع
بهارت کي نامور مسلمانون کي اعزاز مين ايک پر وقار تقريب سکهر 1984ع
حضرت مولانا سعيد احمد اکبر آبادي کي اعزاز مين تقريب سکهر 1984ع
بهارت کي دانشورون کي اعزاز مين شام لب مهران سکهر 1984ع
يوم سردار علي شاه “ذاکر” مرحوم 1984ع
حضرت مولانا قاضي اظهر مبارکپوري کي کتب کي تعارفي تقريب کراچي 1986ع
معصومين کان ميلا سکهر 1986ع
يوم قربان علي بگڻي مرحوم 1985ع
کل سندهه معصومين کا ميلا سکهر 1987ع
1985ع سي سالانه کل پاکستان شاهه عبداللطيف کانفرنس سکهر
شاه لطيف عالمي کانفرنس 1986ع
درس قرآن کي محفلين سکهر 87-1986ع
انهن ڪانفرنس ۾ دنيا جا مشاهير اسڪالر، علماءِ ڪرام ۽ شاعرن کان علاوه وقت جي صدر، وزيراعظم، گورنر، وزيراعليٰ ۽ وزيرن شرڪت ڪري خطاب ڪيو، ان اداري مرڪزي ۽ صوبائي حڪومتن جي تعاون سان ساليانو (هر سال) شاهه عبداللطيف ڀٽائي ڪانفرنس، يوم باب الاسلام ڪانفرنس ۽ قومي سيرت ڪانفرنس جو شاندار اهتمام ڪيو، پروفيسر ڀٽو صاحب ان اداري جي قيام ۽ فروغ جي لاءِ بنيادي خدمتون انجام ڏنيون.
مسجد محمد بن قاسم اروڙ جو قيام؛
پروفيسر اسدالله ڀٽو 1983ع ۾ ٽيون ادارو قومي ڪاميٽي براءِ تعمير نو مسجد محمد بن قاسم اروڙ کي قائم ڪرڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪيو، ان وقت جو وفاقي مذهبي امور محترم جناب راجا ظفر الحق باني صدر ۽ پروفيسر ڀٽو باني جرنل سيڪريٽري مقرر ٿيا، ان اداري جي قيام جو مقصد برصغير جي پهرين مسلم دارالخلافه اروڙ نزد سکر جي تاريخي حيثيت کي زنده ڪرڻ اتي موجود برصغير جي ٻئي مسجد محمد بن قاسم و شريعت ڪاليج کي قائم ڪرڻ ۽ اسلام جي فاتحاڻي آمد ۽ جنوبي ايشيا ۾ وسعت جي باب کي روشن ڪرڻ هو.
مرحوم پروفيسر ڀٽو جي ڪوشش سان وقت جي صدر، گورنر ۽ وزير اعليٰ اروڙ جو دورو ڪيو ۽ ان عظيم منصوبي جي منظوري جو اعلان ڪيو ۽ ساڍا تيرنهن ايڪڙ زمين عطيي طور ڏني، پر اڃا تائين اهو خواب ساڀيان ڪونه ماڻي سگهيو آهي.
ان کان علاوه مرحوم ڀٽي صاحب ڪانفرنس ۽ مذاڪرن ۾ شرڪت ڪئي، ان مان ڪجهه خاص هن ريت آهن، مرحوم ڀٽي صاحب اڪيڊمي ادبيات پاڪستان جي زير اهتمام ڪل پاڪستان اهل ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪئي ۽ مقالو پڙهيو.
85-1984ع ۾ وزارت مذهبي امور جي زير اهتمام بين الاقوامي دانشورن جي ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪئي، مقالو پڙهيو، مرحوم کي 1983ع ۾ مذهبي امور طرفان قومي سيرت ڪانفرنس جو ڪارڪن مقرر ڪيو.
ڀٽي صاحب وزارت مذهبي امور جي زير اهتمام قومي سيرت ڪانفرنس جي تقريري مقابلي ۾ 1990ع ۾ حصو ورتو ۽ صدر پاڪستان طرفان صدارتي ايوارڊ حاصل ڪيو.
10 رمضان المبارڪ ۾ يوم باب اسلام جي اهميت جي موضوع تي ڀٽي صاحب ٽيليويزن ۽ ريڊيو جي مذاڪرن ۾ حصو ورتو ۽ اسلامي فڪر جي موضوع تي ڪيتريون ئي نشري تقريرون ڪيون.
مرحوم ڀٽي صاحب 14 سالن کان مسجد طور سينا اي ڊي سي ڪالوني سکر جو خطيب ۽ مهتمم رهيو.
مرحوم ڀٽي صاحب جي ڪوشش سان ڪراچي يونيورسٽي ۽ شاهه عبداللطيف چيئر قائم ٿي.
مرحوم جي ڪوشش سان حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي عرس جي موقعي تي عام موڪل جو اعلان ڪيو ويو.
تنظيم فڪر ونظر جي ڪوشش سان ڪوٽا سسٽم جي مدت ۾ وڌيڪ 10 سال وڌايو ويو.
ڇهين کان اٺين جماعت تائين عربي زبان کي لازمي سبجيڪٽ قرار ڏنو ويو.
عالمي سنڌي ادبي ميلو 1981ع اندرا گانڌي جي سميلين منعقده دهلي جي جواب ۾ ڪيو ويو.
تنظيم جي ڪوشش سان سنڌ جي 36 سي ايس پي آفيسرن کي مقرر ڪيو ويو، جنهن ۾ ڀٽي جي ڀرپور ڪوشش رهي هئي.
مرحوم پروفيسر اسدالله ڀٽي انفرادي ڪوشش جي نتيجي ۾ ادارن کي قائم ڪرڻ جي جدوجهد ڪئي، ان لاءِ ته مثبت ادارائي ملڪ ۽ ملت جي مضبوطي ۽ فڪر جي آبياري جو ڪم ڪندا آهن اڄ اهي ادارا هڪ ڇانون ڏيندڙ وڻ جيان اسلامي فڪر ۽ علم و ادب جو ڏيئو روشن ڪيون ويٺا آهن، انسان ته اچڻ وڃڻ واري شيءِ آهي پر ادارا روشن مينار جو ڪم ڏيندا رهندا آهن.
مرحوم پروفيسر اسدالله ڀٽو صاحب 9 سيپٽمبر 1999ع ۾ دل جي بيماري سبب پمز اسپتال اسلام آباد ۾ پنهنجو دم ڌڻي حوالي ڪيو ۽ پنهنجي اباڻي ڳوٺ مبارڪپور تعلقي ٺل ضلعي جيڪب آباد ۾ دفن ٿيل آهي.
مرحوم پروفيسر اسدالله ڀٽو جسماني طور اسان کان ڌار آهي پر روحاني طور هن جون اسلامي، علمي، ادبي، سماجي ۽ تنظيمي خدمتون زنده جاويد رهنديون.
تازو سندن جدوجهد ۽ جاکوڙ کي جاري رکڻ وارو عزم ورجائيندي تنظيم جي موجوده صدر پروفيسر محمد علي راڄپر، جنرل سيڪريٽري خواجا خليل احمد، چيئرمين پروفيسر اصغر مجاهد مهر، سائين پروفيسر لياقت علي ڀٽو، پروفيسر صفي الله غزالي “ڀٽو” پروفيسر فضل الله مهيسر ۽ ٻين اهم عهديدارن توڙي ميمبرن استاد نواب علي مهر ۽ مون تي ذميواري رکي ته قومي سيرت ڪانفرنس ۾ سگهڙن کي به سڏايو ۽ اهو پروگرام جنهن شاندار ڪاميابين سان ٿيو سا تمام تاريخي ڳالهه آهي ۽ هي ڪتاب پڻ ان ڪاميابيءَ جو ثبوت آهي. جنهن ۾ علمي، ادبي توڙي ديني صلاحيتن سان ڀرپور بي لوث عالم، اديب ۽ سگهڙن جي تنظيم “سلات” جي باني مرڪزي صدر سائين عاجز رحمت الله لاشاري کيرون لهڻي جنهن بنا ڪنهن تنظيمي تضاد يا تفرقي جي هڪ سچي صوفي طور پاڻ ملهائي ڏيکاريو آهي ۽ ادبي ادارن توڙي لاڳاپيل سرڪاري ثقافت کاتي جي ذميواري باوجود “تنظيم فڪر و نظر سنڌ” جو شايع ڪيل هي تاريخي ۽ تحقيقي ڪتاب اميد ته سڀني پڙهندڙن کي پسند ايندو ۽ تاريخي جاءِ والاريندو (آمين)
سگهڙ گل حسن “گل ملڪ”
سيڪريٽري جنرل؛ سلات
ميمبر: تنظيم فڪر و نظر سنڌ، مبارڪپور