گل حسن “گل” ملڪ
گل حسن “گل” ملڪ جا لوڪ ادب جي مهان ليکڪ مرحوم ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ سان به خط و ڪتابت ذريعي رابطا رهندا هئا. هن وقت به ڊاڪٽر صاحب جا هن ڏانهن لکيل خط وٽس موجود آهن. جيڪي هن تازو 5 آڪٽوبر2013ع تي سلات پاران سنڌ الاجي ڄامشوري ۾ ڊاڪٽر صاحب جي ياد ۾ سنڌ بلوچستان لوڪ ادب ميلي جي موقعي تي سندس پٽ حوالي ڪيا.
گل حسن “گل” ملڪ هڪ ڪتاب (Book of pronunciation) اُچارن جي ڪتاب جو به مصنف آهي جنهن کي پسند ڪندي ڊاڪٽر صاحب ساراهه جو ڳو هن ڏانهن خط لکيو.
گل حسن “گل” ملڪ واديءِ مهراڻ جي ڪيترين ئي اخبارن ۽ رسالن ۾ ڇپجندو رهيو آهي.
هن جو تعارف ۽ شاعري جن ڪتابن ۾ ڇپي آهي، تن جا نالا هن ريت آهن:
1. سوچن جي سرهاڻ (سنڌ جي ناميارن شاعرن جو چونڊ ڪلام) مرتب: غلام مصطفيٰ “مشتاق” ميمڻ (مهراڻ اڪيڊمي)
2 سگهڙن جي ڊائريڪٽري، حصو پهريون 1991ع مرتب: عبدالله ورياهه سنڌي ادبي بورڊ
3. سنڌي شاعري فن کان فڪر تائين (عبدالوحيد جتوئي 1998ع)
4. سنڌي شاعريءَ جي مختصر تاريخ (ڊاڪٽر عبدالجبار عابد لغاري) ڇپايل مهراڻ اڪيڊمي 1999ع.
5. ڪچهريءَ جا مور: ثقافت کاتو
6. سهڻل جا سينگار: تنظيم فڪر و نظر، سنڌ
اڄ ڪلهه سنڌ بلوچستان جي نمائنده تنظيم سنڌ سگهڙ سنگت لوڪ ادب ويلفيئر تنظيم (سلات) جو هو مرڪزي سيڪريٽري جنرل آهي.
گل حسن “گل” ملڪ کي ايوارڊ ۽ ايوارڊ سرٽيفڪيٽ جيڪي مختلف موقعن تي مڃتا طور ڏنا ويا تن جو تفصيل هن ريت آهي.
(1) مڃتا ايوارڊ 2003ع ۾ اڳوڻي ناظم ضلع جيڪب آباد مير شبير علي بجاراڻيءَ هٿاران سنڌ هارس ۽ ڪئٽل شو جي موقعي تي.
(2) ايوارڊ سرٽيفڪيٽ 8 جنوري 1995ع سنڌ هارس ۽ ڪئٽل شو جيڪب آباد جي موقعي تي پاران: ادبي سب ڪميٽي جيڪب آباد
(3) 23 March Pakistan Day (1995) commendations Certificate by Alamuddin Bullo Deputy Commissioner jacobabad
(4) ايوارڊ سرٽيفڪيٽ 8 نومبر 2011ع هنڌ: در محمد ڪمال سولنگيءَ جي اوطاق ٺٺ سولنگي ضلعو نوشهروفيروز، پاران سلات.
(5) ايوارڊ سرٽيفڪيٽ 20 ڊسمبر 2011ع هنڌ: عبدالقادر عرف بابو خان ٻرڙو جي اوطاق ميرپور ٻرڙو تعلقو ٺل ضلعو جيڪب آباد، پاران سلات، سنڌ بلوچستان سگهڙ ڪانفرنس جي موقعي تي.
(6) ايوارڊ سرٽيفڪيٽ 08 سيپٽمبر 2012ع هنڌ؛ ٽيچر ڪلب سنڌ يونيورسٽي ڄام شورو، پاران؛ سلات سنڌ بلوچستان سگهڙ ڪانفرنس جي موقعي تي.
(7) ايوارڊ سرٽيفڪيٽ 23 مارچ 2013ع، استاد سگهڙ محمد سيفل ڀٽي يادگار ايوارڊ سرٽيفڪيٽ، سلات پاران؛ (سنڌ بلوچستان سگهڙ ڪنوينشن جي موقعي تي) هنڌ؛ ميان جو ڳوٺ تعلقو خان پور ضلعو شڪارپور سنڌ.
(8) ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ ايوارڊ سرٽيفڪيٽ 05 آڪٽوبر 2013ع هنڌ؛ سنڌ الاجي ڄام شورو، سلات پاران ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ جي ياد ۾ سنڌ بلوچستان لوڪ ادب ميلي جي موقعي تي.
(9) بين الصوبائي سگهڙ ڪنوينشن “استاد بهار علي “بهار” ٻرڙو جي چاليهي تي” استاد بهار ايوارڊ سرٽيفڪيٽ پهرين مارچ 2014ع.
[b]صفاتي سينگار[/b]
جِتِ باغِ عدن، سهڻو چمن، وڻ پيا وڻن، ڪنول ڪرن
گل ٿا کلن سوسن، سمن، تن ۾ نبيﷺ جو نور آ
وه! هي حُسن ظهور آ عاشق جتي غفور آ
عربي انور صه، سهڻو سرور، تنهن جو پگهر مُلڪين مشهور،
سُرهو اثر ڇاهي عنبر هٻڪار سان حضور آ
وه! هي حُسن ظهور آ عاشق جتي غفور آ
شارو ڪري، سج ٿو وري، پٿر تري، پاڻي ڀري
قمر ڏري، ڪيڏو پري، ڏس دور آ
وه! هي حُسن ظهور آ عاشق جتي غفور آ
آ، دل ۾ جهلي، ڏکڙن ڇلي، نورِ تجلي، پسايو ولي
ٻُهاريان هلي، تنهن جي ڳلي، مون ڪِئي چمڻ منظور آ
وه! هي حُسن ظهور آ عاشق جتي غفور آ
سُهڻن ۾ سر، تون آن اُپر، نوري نظر ڪوجهن تي ڪر
عيبن ۾ تر، آهيان مگر، محبت تنهنجي ڀرپور آ
وه! هي حُسن ظهور آ عاشق جتي غفور آ
دلبر ڌڻي، ويو آ وڻي، پيرن پڻي، چمندس کڻي
دل جي اَڻي، تنهن سان بڻي، من ملڪ جو وهلور آ
وه! هي حُسن ظهور آ عاشق جتي غفور آ
اي نازڪ نرم، جام آ جرم، ڪرڪو ڪرم، “گُل” تي گرم
ٿيءُ ناصنم، تنهنجي اُتم، معافي ڏيڻ مشهور آ
وه! هي حُسن ظهور آ عاشق جتي غفور آ
بنا نقطي صفاتي سينگار
ڪُل عالم ۾ اعليٰ آ اطهر، سردار محمّد صليّ الله
سَوَ سلام موڪلڻ سو مرڪُ آ، هروار محمّد صليّ الله
سهڻو سدا اعليَ اسم، لڪدار محمّد صليّ الله
ڪَمِ سُرهاڻ عطر سو آ ادا، مهڪار محمّد صليّ الله
واه! واروڻڻ سهڻا سُهڻ، سوهار محمّد صليّ الله
مِهر احمد مِهروه! دلدار محمّد صليّ الله
مھر وارا وسڻ ڪارا ڪڪر، ملهار محمّد صليّ الله
حملو ڪرڻ اسلام لاءِ للڪار محمّد صليّ الله
روح ساهه ۾ سڪ سرس آ، سالار محمّد صليّ الله
“گل ملڪ” سو مسرور ڪر، لهه سار محمّد صليّ الله
[b]صفاتي سينگار[/b]
اول نام الله جو، جنهن جوڙيو جڳ جبار ڏس
نرمل سهڻو نبي ڏنائين. سونهن ڀريو سردار ڏس.
انبيائن جو امام آيو، قادر ڪرايو قرار ڏس
وٺا مينهن وڏ ڦڙا، مُلڪ ٿيا ملهار ڏس
سنسار سڄي ۾ سُرهاڻ پکڙي، حبيب آئي هٻڪار ڏس،
جهان سارو سبز ٿيو، برٿيا بهار ڏس
هر خطي ۾ خوشي پکڙي، غم لٿا غمٽار ڏس،
پکي پکڻ پاڻ ۾، ڪن ٽارن ۾ ٽهڪار ڏس
قيامت تائين ڪين کُٽندا، سڄڻ جا سينگار ڏس
بس باري کڻندو بار ڏس، گنهگارن جا “گل حسن” چئي.
[b]انگريزي لفظن ۾ سينگار بيت[/b]
هيئر واه! حبيب جا هيڊ ۾ هٻڪن
خستوري خوشبوءِ هئي ڪامل جي ڪيسن،
سرس سون کان وڌ زيب هيو زلفن،
باري برو وِ بناؤ سان وڌ گولڊ ۽ گلن،
سڄڻ سدائين سهڻا، سن مون کي موهن،
لئشز منهنجي لعلڻ جون سونهن ۾ سُهن،
هلي آيون حورون، پنبلن تي پرڪن،
آئيز منهنجي عربيءَ جون، ٺاهو ڪيون ٺهن،
نوز ڏسي نرمل جو، هُتِ چَتون ڪين چُڳن،
لپس لعل لعلڻ جا، مهر مان مرڪن،
سُٺي سونهن سهڻل جي، آءٌ چوان ڇا چپن،
مِهر ڀري مائوٿ ۾، ٽيٿ پيا ٽهڪن،
هينڊس منهنجي هاديءَ جي، اُجاريو عاشقن،
فيضياب فيٽ سان، بهاريون ٿيون برن،
ڏاها لفظ ڏهس ۾، ٿا چونڊي بيت لکن،
آءٌ به چوڏنهن الفاظ انگلش جا سمايا سٽن،
سنڌ ۾ سينگار سڄڻ جا، ٿا سگهڙ روز پڙهن،
“گل ملڪ” ٺيڪ ٺرن، ڪري ثنا سائينءَ جي،
[b]چؤسٽو شانِ مصطفيٰﷺ[/b]
تهذيب نه گهرجي ٻي ڪائي، آ تهذيب مديني واري جي
ڇو ڀٽڪين ٿو گمراهه نه ٿيءُ، وٺ واٽ پيغمبر پياري جي،
قرآن حديث هدايت آ، دستور اسان کي عربيءَ جو،
هينئن هار نه هرگز پوءِ ٿيندي، آ سوڀ نبيﷺ سوڀاري جي
صفاتي سينگار
ساراهه ڪريان تنهن سائينءَ جي، جو آهي پاڪ ڌڻي
نبيﷺ پئدا ڪيائين نور مان، ٿي خوشي آهي گهڻي،
ڪُنُ چوڻ سان ڪائنات ساري، بلڪل پوءِ بڻي.
جنهن لاءِ آخر زمان آيو، ساوئي امت گوءِ کڻي
ڇو ته آهي موليٰ جي محبوب سان، اڻيءَ منجهه اَڻي
اڳ به رحمت جي ڪائنات ۾، ڪا ڪريل هئي ته ڪڻي،
پوءِ ته پلٽيو نور پرهه ڦٽيءَ جو، وهه واهه ويو ته وڻي،
سڄڻ جي سرهاڻ پوءِ ملڪن منجهه مڻي
عطر پاڪ عجيب کي، ڇڏيا هادي پاڻ هڻي
سرمو نوري سڄڻ کي، هُئي ڏنل اڳ ڦڻي
پيا پسي گل ڇڻي منهنجي گوهر اڳيان “گل حسن” چئي.
سينگار ۾ سون جو ڏهس
سون برابر سڄڻ جي ڪڏهن ڪين ڪندن،
سوسن، سُهرو، چلڪي، چمڪي بهتر پرين بدن،
فيم، ٿنگهُ، سونهن سلالي ختم ڪيو خيسن،
طلا، عطافر، رنگ ڦٽايو، محب اچي ويو من،
وري نه ڪوئي وتافر ويجهو، هتي مست مگن،
ٻڌ “گل ملڪ” ڪري ڪن، آهي حُسن وڌ حبيب جو،
ڏهه نالا سون جا:
سون، سُهرو، سوسن، طلا، عطافر، ڪندن، فيم، وتافر، ٿنگہ، خيسن
سينگار ۾ وارن جو ڏهس
سائين منهنجي جي سونهن سلالي سونهن ڀريا سردار سُٺا سينگار سُٺا
مُشڪ انبر کي مجال نه ڪائي، پگهر پرين هٻڪار سُٺا سينگار سٺا،
ڪنڍڙا ڪارا ڪيس ڪُلهن تي، واسينگن وڌ وار سُٺا سينگار سُٺا،
رڌان پسي رهبر جا ٿا ڀنور ڪن ڀڻڪار سُٺا سينگار سُٺا
واه! ٺهن وارث کي پيا، گل گيسو گلزار سُٺا سينگار سٺا،
مينگهه وڌ محبوب جا هي، موءِ موهن منٺار سُٺا سينگار سُٺا
زلف سنواريل سينڌ سُهين پئي، پرينءَ جا ٻڌ پار سُٺا سينگار سُٺا
ڦٽ فيضي فهميدي جا پاڻ جوڙيا يا جبار سُٺا سينگار سُٺا
اُڳ اعليٰ عجيب کي هي، رب ڏنا ڏاتار سُٺا سينگار سُٺا
ڪاڪل ڪچ ڪٽونب پيارا، پهريون نمبر پڳدار سُٺا سينگار سُٺا
“گل ملڪ” ٿيا نصيب ڀلا، ڪندا ڪين ڪڏهن هوڌار سُٺا سينگار سُٺا
وارن جا ڏهه نالا:
وار، ڪيس، رڌان، گيسو، موءِ، زنو، ڦٽ، اُڳ، ڪاڪل، ڪچ، ڪٽونب
“سينگار ۾ هاٿيءَ جو ڏهس”
ناز منجهاران نڪري جڏهن هوت هلي،
ته هاٿي، هرنهه، هنوت، هستن، چينچل ڪي مَ چلي
ٽري ٽور جڏهن مور، مٿان ڀونءِ ڀلي،
ته گج، گنير، گجلو، ويو پاڻ پلي
وسو وارڻ وارث اڳيان، ڪهڙي ٽور ٽلي،
جي لائي ڳلي ساڻ ڳلي، ته لهن غم “گل حسن” چئي،
هاٿيءَ جا ڏهه نالا:
هاٿي، هرنهه، هنوت، هستن، چينچل، گج، گنير، گجلو، وسو، وارڻ
“سينگار ۾ پيرن ۽ ڳاڙهي رنگ جو ٻٽو ڏهس”
پٻ، پڳ، پائون، پايه، پد، پاڪ پرين جا پير،
ريٽا، رتول، رتڙا، ارتا، مڃٺ، ڀنڀا ڀلي ڀير،
ڦاز، فيٽ، چرن چمان، لهن من مونجهارا مير،
ڪڪا، ڪڪور، کنهنبا، جيئن ڳاڙها ٻيرن ٻير،
تيئن نازڪ نتاڪ ناز ڀرئي جا، سُهڻا جن جا سير،
سي “گل ملڪ” مور مٿير، جن جي آهي اُڪير عرش کي.
(1) پيرن جا ڏهه نالا:
پٻ، پڳ، پائون، پايه، پد، پير، ڦاز، فيٽ، چرن، نتاڪ،
(2) ڳاڙهي رنگ جا ڏهه نالا:
ريٽا، رتول، رتڙا، ارتا، مڃٺ، ڀنڀا، ڪڪا، ڪڪور،کنهنبا، ڳاڙها،
“سينگار ۾ منهن مبارڪ ۽ چنڊ جو ٻٽو ڏهس”
منهن، مک، منهنڏو، مونُ، سرس سونهين کان سَسُ
جي اِشارو ڪري عجيب ته مڪرند، مُونُ، مڌاش گڙي وٺي گس،
روءِ رخ روشن رهبر جو، ڇا چاند، چندرما، چَسُ،
پسي چهرو ديم دلبر جو، ٿيو عاشق اِنس، اُنس، اَنسُ،
پونو، پونم، پنرو، پد پريان جي، ڏاهن جو آ ڏسُ،
ڪري قمر قدم قريبن جي ۾، وڃڻ لاءِ ٿو وس،
وَجہٌ، فيس، فرحت دل جي لاهي قلوبان ڪَسُ،
اهڙو پاڪ پرين تون پس، ته لاهئي غم “گل حسن” چئي،
منهن مبارڪ جا ڏهه نالا:
منهن، مک، منهنڏو، مونُ، روءِ، رُخُ، چهرو، ديم، وَجہٌ، فيس،
چنڊ جا ڏهه نالا:
سَسُ، مڪرند، مُونُ، مڌاش، چاند، چندرما، پونو، پونم، پنرو، قمر
“سينگار ۾ ٻٽوڏَهسُ چيلهه مبارڪ ۽ شينهن جو”
صُلبَ، سِرَنُ، سِنگُ، پسي لاين، ليث، لڙي
ڪيهر، قيصر، ڪارڌو، ڪَنيل، ڪَمِ ڪڙي،
چيلهه، چين، ويسٽ، مُخ، اتم ببرشير بڙي،
ڪٽ، ڪمر، لڪ، لعلڻ پسي اينٽر عشق اڙي
آهي جلدي جيءُ جڙي، ڇڏيو گوهر منهنجو “گل حسن” چئي
(1) ڏهه نالا چيلهه مبارڪ جا:
صلب، سرن، ڪڙي، چيلهه، چين، ويسٽ، مُخ ڪٽ، ڪمر، لڪ
(2) ڏهه نالا شينهن جا:
ڪيهر، قيصر، ڪارڌو، ڪنيل، لاين، ليث، اينٽر، سنگ، شير، ببر
“سينگار ۾ اکين ۽ هرڻ جو ٻٽو ڏهس”
چاهه، چشم، چڀ، درڳ اکيون دَلَ،
ادگر، اسهول، آسها، پسي نه بيٺو پل،
بن، بصر، کن، خماريل ڪاريون ريءَ ڪجل،
نيل، ٿانگر، نينِ نمايا، پيس قريبن ڪل،
ڪرنگ، مرگهه، اَلَڪ، آهو، جهوڪا ڏني جهل،
ڏاهن چيا ڏهس ڏاڍا، آهن ڀلئون ڀل،
هي به شاهه قبولي شل، ته لهن غم “گل حسن” چئي
(1) اکين جا ڏهه نالا:
چاهه، چشم، چڀ، درڳ، اکيون، دل، بن، بصر، کن، نين،
(2) هرڻ جا ڏهه نالا:
ادگر، اسهول، آسها، نيل، ٿانگر، ڪرنگ، مرگهه،اَلَڪ، آهو، جهوڪا،
“سينگار ۾ نڪ مبارڪ ۽ طوطي جو ٻٽو ڏهس”
ڪيل، ڪڪيلو، ڪونتر، تيمر، ٻولي پيو اڄ ٻاتو،
ٻامُس، پامَس، پُزمُ، پسي، تنهن پيچ پرينءَ سان پاتو،
ڦونز، نوز، نَڪُ، ناڪُ ڏسي، ٿيو البيغا آتو،
انف، باس، نيف پرينءَ جي مِٺُو چَتونءَ کي چاتو،
پئرٽ، پپيهر، طوطي، عشق لعلڻ سان لاتو،
ڪئي “گل ملڪ” ثنا ڇا مان تو، آهي حُسن وڌ حبيب جو
ڏهه نالا طوطي جا:
ڪيل، ڪڪيلو، ڪونتر، پپيهر، پئرٽ، البيغا، طوطو، چَتون، تيمر، مٺو
ڏهه نالا نڪ مبارڪ جا:
نڪ، نيف، نوز، ناڪ، انف، ٻامُس، پامَسُ، پُزم، باس، ڦونز،
سينگار ۾ سج جو ويهس
ارن، عارق، آڏت، آهي تيز تکيرو تابُ،
حُسن پسي هاديءَ جو ويو دي سُسي ديتاب
سج، سوهو، سورج ايندو ڇا اڳيان آفتاب،
خورشيد، خاور خاموش، ناهي جانب جو ته جواب،
روش، رڀن، رَوِ ڇڏي ڏي شارق شمس شباب،
جي پرين پيارو پري ڪري نرمل سائين نقابُ،
ته ورن ويزا وجون ٿئي ڪامل اڳيان ڪباب،
پر ويو بچائي بانر کي ڏئي ڪڪر واهه! وهابُ،
“گل ملڪ” سڄي سنسار ۾ آ، لعلڻ لاجوابُ،
بس ناهي حد حسابُ، آهي حُسن وڌ حبيب جو،
سج جا ويهه نالا:
سج، سورج، سوهو، روش، رڀن، رَوِ، ارن، عارق، آفتاب، آڏت، شمس، شارق، ورن، ويزا، وجون، خورشيد، خاور، دي، ديتاب، بانر،
[b]سينگار [/b]
چنڊ جو ٽيهس
قمر، بدر، طوبا جوڙ نه اڳيان جاني،
درڳ، ڌڄراج، مڌاشِ، نشاقر نوڪ نوراني،
اند، هلال، هسند، سَسُ نه سڄڻ ثاني،
چن، چندرما، چاند، بڻيو ستارن باني،
پورن، پونم، پهلو، جڏهن سونهن ڏٺي سلطاني،
نوخ نمايو سهڻي صورت جلوي جوت جواني،
مڪرند، اُماس، عَجيبَ قدمين، سن، چندورو فاني،
پونو، پانو، پنرو، چڱڙو، لعلڻ پرلا ثاني،
مون، ماهه، مهتاب، تنهن کان سرس سڄڻ سبحاني،
چنڊ چٽائي مرڪ مٽائي، راز هتي هو رباني،
حَسين ويا “گل ملڪ” هٽي، ٿي حورن کي حيراني،
خان هُجي ڪو خاني، ته به حُسن وڌ حبيب جو،
[b]چنڊ جا ٽيهه نالا:[/b]
چنڊ، چاند، چندورو، چن، چندرما، پانو، پونو، پنرو، پورن، پونم، پهلو، نوخ، نشاقر، نوڪ، مون، ماهه، مهتاب، مڪرند، مڌاش، اُماس، اِند، هلال، هسند، درڳ، ڌڄراج، طوبا، سن، سس، قمر، بدر
[b]ڏهس بيت (سج جا نالا)[/b]
اڌر، افضل، پاڪ پَلڪان، مُک مَرڪي مورُ
بنڀَ بهتر، ڏند ڏاڙهون، شَم کڻي شهزور
ته دي، ديتاب، دلبر اڳيان حُسن هٽائي هور
نڪي تاب، آفتاب ڪري، شارق، شمس، شور
سجَ، سُوهي، سورِج ڪيو، دلبر پسي دؤر
ڀان، ڀلو ڀلن کان، پر عجيب اڃان اور
اهڙي گهوٽ مٿاران گهور، وڃان مڙئي ڀيرا “ملڪ” چئي
نوٽ: ڄاڻايل ڏهس جي بيت ۾ لکيل سج جا 10 نالا
(1) دي (2) ديتاب (3) آفتاب (4) شارق (5) شمس (6) سج (7) سُوهو (8) هورُ (9) ڀانُ (10) سورجُ
ڏهس بيت (کنوڻ جا نالا)
ترني، تاب، تجلي بيشڪ، هن کان هوتُ حَسينُ
بَرقَ، بجلي، وڄ، وتاڦر، ڪنگُور، پُڄي ڪِينَ
لعل گلابي لبڙن تي، ٿي مست مڇي مِين
جڏهن جلوو جانب جو ٿيو، ظاهر منجهه زمين
چيهه، چچور، چاها، کِنوڻ اُت کلي نه
ٿي ڌر تي سهڻي سين، گوهر آئي “گل حسن” چئي
نوٽ: ڄاڻايل ڏهس جي بيت ۾ لکيل کنوڻ جا 10 نالا
1 ترني 2 برق 3 بجلي 4 وِڄ 5 وتاڦر 6 ڪنگور 7 چيهه 8 چچور 9 چاها 10 کنوڻ