جلال کٽي: سنڌي سينگار شاعري جو سرواڻ
جلال جي جاءِ سڪونت بابت لس ٻيلي ۽ ساڪري (ٺٽي ضلعي) جي اڪثر سگهڙن جي متفقه راءِ آهي ته هو ٺٽي ضلعي جو هو؛ منجهائن ڪن خاص معتبر راوين جي خيال ۾، هو تعلقي ميرپور ساڪري جي قديم ڳوٺ “گروڙا” جو ويٺل هو. ٻئي طرف دادو ۽ لاڙڪاڻي ضلعن جي سگهڙن جي متفقه راءِ آهي ته جلال دادو ضلعي جو رهاڪو هو؛ منجهائن اڪثر جي راءِ آهي ته هو دادو تعلقي جي ڳوٺ “موندر” جو ويٺل هو، ۽ ڪن جو خيال ته هو جوهي تعلقي ۾ “ڊگهه بالا” جو رهاڪو هو. سڀني دليلن جي بناءِ تي هن نتيجي تي پهچجي ٿو ته جلال غالباً دادو ضلعي ڳوٺ موندر جو رهاڪو هو.
هي جهونو ڳوٺ، دادو شهر کان اٽڪل 6-7 ميل کن اتر، موجوده دادو ڪئنال جي ويجهو اولهه طرف واقع آهي. جلال ، “پير تُرَهي” جي مقام ۾ دفن ٿيل آهي، جو دادو شهر کان 7 ميل کن اتر ۽ ڳوٺ موندر کان اٽڪل ميل ڏيڍ اتر-اولهه، موجوده دادو ڪئنال جي لڳو لڳ الهندي طرف واقع آهي.
(الف)
جئن ماه ڌوئي کي ميِن، تئن مون من ڌوئي مصطفيٰ
“قُل هُوالله اَحَدَالله”، جنهن منجهه زير ذري نه
چارئي يار چڱا چوان يڪدل ساڻ يقين
گهران پناه پنجن تنن جي، ڪندا ماڙ مٿي مسڪين
ميران مَشرب ملڪ ۾ داور داڙوُ دين
ڪج غور سندو غمگين، شاه جيلان “جلال”چئي
1- ماه (عربي-ماءِ)= پاڻي. 2- مين= مڇي. 3-زير=گهٽتائي. 4- ماڙ= مهر. 5- ميران مشرب=ميران جو مشرب، حضرت غوث اعظم جو طريقو. ملڪ ۾=سڄي ملڪ ۾، ملڪ ۾ مشهور. 6-شاه جيلان=جيلان جو شاه، جناب حضرت عبدالقادر جيلاني رحه).
(ب)
روشن ٿي سڀ رات، جڏهن سپڙ ڄام سرجيو
“آيو داڙُو دين جو” پئي وائي سڀ ڪنهن وات
سخي ڄام سخاوت جي ٿو پلٽ ڪري پرڀات
ڏئي ٿو جُنگ، “جلال” چئي، ڏيهن کي نت ڏات
مير ونڊيو ميراٿ، اُڀو سوالين سڏ ڪري.
1- سپڙ ڄام= لس ٻيلي جو سخي حاڪم سپڙ، ڪِنايي طور “حضرت نبي ڪريمﷺ” داڙوُ= واهرو، مددگار. ونڊيو= وراهيو. ميراٿ= ميراث، وارثن جو حصو).
(ج)
ڦَينٽي مٿي ڦُل، سُونهي سِر سردار جي
جُنگ ساماڻي جکري، لٿو هيبت هُلُ
مٽ نه آهي ملڪ ۾ توڪ سندس ڪو تُلُ
اچن در عجيب جي ڪِيرتَ وارا ڪُلُ
جَني مال نه مُلُ، تن ڏئي جنهنوار “جلال” چئي.
(1- ڦيئنٽو= شاهي شملو، پاڳاري جي پڳ. ڦل= هيرن جواهرن سان مڙهيل گول گل، سهڻو گول گل. 2- جکرو= سخي ڄام جکرو. 3- توڪ= ٿوڪ، ڪا به شيءِ، ڪو به ٻيو. تل= برابر، هڪجهڙو، 4- ڪيرت وارا= ساراه ڪندڙ ۽ انعام وٺندڙ).
(د)
تَمھرَ روُپ تُرنَگ، آھن ڪنول ڪيس قريب جا
سِھ ڳچي، قد سرو سنئون، ڪَنونتر نيف نِسنگ
ڦوڳَرَ ڦوڳَ پِريانہَ جا، مزگان ڪيس خدنگ
لَڪ لَيثِي، ڏَھَرَ ڪَپُور، ڀِروان ڀؤنر ڀَوَنگ
تَنھن سُسايا سارنگ، جلوي ساڻ “جلال” چئي.
6) ڪاري اونداھي رات (تمھر) مثل، محض محبوب جا ڪارا ڊگھا وار (ترنگ) ڪنول گل جھڙا نرم وار (ڪيس) آھن.
7) سندس سھڻي ڳچي ڪونج (سھ) جھڙي، قد سنئون سروَ جھڙو، ۽ نڪ (نيف = ع. انف) طوطي (ڪئونتر) جي چنھب مثل نر وار ڪُنڍو آھي.
8) پرينءَ جا ڳل (ڦوڳر) مينھن وساوڙي جيت (ڦوڳ) جھڙا ڳاڙھا لال، ۽ سندس پنبڻين (مزگان) جا وار (ڪيس) تيرن (خدنگ) مثل آھن.
9) سندس ڪمر (لڪ) شينھن (ليث) جي چيلھ جھڙي سنھي، ڏند (ڏھر) اڇا ڪافور (ڪپور) جھڙا، ۽ ڀرون اھڙا ڪارا آھن جھڙا ڀونئر ۽ نانگ.
10) بقول جلال، (ھن سڀني صفتن سھڻي سڄڻ) سندس حسن جي جلوه ساڻ سانوڻ (سارنگ) جي سھسين رنگ سونھن کي به جھڪو ڪري ڇڏيو آھي!