بهار علي “بهار” ٻرڙو
استاد بهار علي تعليم پنج درجا سنڌي پڙهيو، وڌيڪ تعليمي سهولت نه هئڻ ڪري نه پڙهي سگهيو، پر الله تعاليٰ جو پاڪ ڪلام ناظره پڙهي پُر ٿيو. ڪجهه سالن کان پوءِ استاد بهار عليءَ جو والد محترم مرحوم وزير احمد ٻرڙو ميرپور ٻرڙي جي لڳ مرزا واهه جي ڪڙ تي هڪ اڪيلو گهر جوڙي ويٺو، جتي اڄ استاد بهار علي ٻرڙي جي نالي سان هڪ ڳوٺ وجود ۾ آيل آهي.
فرقي واريت کان وئون ويندڙ سدائين صوفين جي گيڙو ويس ۾ ملبوس استاد بهار علي ٻرڙو ضلعي شڪارپور جي مشهور درگاهه حضرت سائين ٻڍل فقير جي اڳوڻي گادي نشين شمس الدين عرف سائين شمن فقير جو هٿ ورتو طالب بڻيو.
استاد بهار علي “بهار” ٻرڙو ننڍپڻ کان سنڌ جي مهان سگهڙ استاد محمد سيفل ڀٽي کان سگهڙ پائيءَ جا سڀ ئي گڻ ۽ گر سکيو.
استاد محمد سيفل ڀٽي لوڪ ادب جي دنيا ۾ هڪ وڏو نانءُ رهيو آهي، جنهن جي وفات تي ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ هڪ خط سنڌ جي سڄاڻ سگهڙ گل حسن گل ملڪ ڏانهن لکندي چيو هو ته محمد سيفل ڀٽيءَ جي وفات سگهڙائپ جي دنيا لاءِ هڪ وڏو حادثو آهي. اُن ڏاهي سگهڙ پنهنجي ڏاهپ سان استاد بهار جي روپ ۾ هڪ اهڙو برک سگهڙ تيار ڪيو، جنهن جا ڪيترائي شاگرد نه صرف سنڌ پر واديءِ بولان بلوچستان ۾ به لوڪ ادب جون لاتيون ٻڌائيندي سنڌي ٻوليءَ جي خدمت ڪري رهيا آهن. سنڌ سگهڙ سنگت لوڪ ادب ويلفيئر تنظيم (سلات) جو استاد بهار مرڪزي سينئر نائب صدر پڻ رهيو. استاد بهار علي “بهار” ٻرڙو سنڌ جو پهريون سگهڙ آهي، جنهن جي سگهڙائپ جو تحقيقي جائزو سال 1990ع ۾ شاهه عبداللطيف يونيورسٽي خيرپور جي شاگرد شمن ٻرڙي ايم اي فائينل شعبي سنڌي لاءِ مونو گراف لکي فرسٽ ڪلاس حاصل ڪيو.
استاد بهار سنڌ جو هڪ وڏو باڪمال سگهڙ هو، جنهن جو هن وقت تائين ڪو تر ۾ برميچي نه سگهيو آهي.
هو ڪيترن ئي رسالن ۽ اخبارن ۾ ڇپجندو رهيو آهي. هن جي ڏاهپ جو ذڪر سدا حيات محقق ۽ تاريخدان ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ پنهنجي ڪتاب سنڌي سينگار شاعريءَ ۾ به ڪيو آهي ۽ ان کان علاوه محترم عبدالله ورياهه 1991ع ۾ سنڌي ادبي بورڊ پاران ڇپايل سگهڙن جي ڊائريڪٽري (حصو پهريون) ۾ پهرين سگهڙ طور پيش ڪيو آهي.
استاد بهار جو ڪتاب “بهار جي بوند” لوڪ ادب جي سڀني صنفن تي ٻڌل آهي.
استاد بهار علي “بهار” ٻرڙي کي مختلف ايوارڊ ۽ سرٽيفڪيٽ جيڪي مختلف موقعن تي مڃتا طور ڏنا ويا انهن جو ذڪر هيٺ ڏجي ٿو؛
(1) مڃتا ايوارڊ 2003ع ۾ اڳوڻي ناظم ضلع جيڪب آباد مير شبير علي بجاراڻيءَ هٿان سنڌ هارس ۽ ڪئٽل شو جي موقعي تي.
(2) ايوارڊ سرٽيفڪيٽ 8 جنوري 1995ع سنڌ هارس ۽ ڪئٽل شو جيڪب آباد جي موقعي تي، پاران ادبي سب ڪميٽي جيڪب آباد
(3) 23 March Pakistan Day (1995) commendations Certificate by Deputy Commissioner jacobabad
(4) ايوارڊ سرٽيفڪيٽ، 8 نومبر 2011ع هنڌ: در محمد ڪمال سولنگيءَ جي اوطاق ٺٺ سولنگي ضلعو نوشهروفيروز، پاران سلات
(5) ايوارڊ سرٽيفڪيٽ 20 ڊسمبر 2011ع تي، هنڌ: بابو خان (عبدالقادر ٻرڙي جي اوطاق، ميرپور ٻرڙو تعلقو ٺل ضلعو جيڪب آباد، پاران سلات
(6) ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ ايوارڊ سرٽيفڪيٽ، 5 آڪٽوبر 2013ع تي هنڌ؛ سنڌ الاجي ڄامشورو
(7) ايوارڊ سرٽيفڪيٽ 8 سيپٽمبر 2012ع تي هنڌ؛ ٽيچرس ڪلب سنڌ يونيورسٽي ڄامشورو پاران سلات
(8) ايوارڊ سرٽيفڪيٽ 23 مارچ 2013ع تي، (استاد سگهڙ محمد سيفل ڀٽي يادگار ايوارڊ سرٽيفڪيٽ)
(9) سلات پاران سنڌ بلوچستان سگهڙ ڪنوينشن جي موقعي تي، هنڌ؛ ميان جو ڳوٺ تعلقو خانپور ضلعو شڪارپور سنڌ.
هن مهان استاد سگهڙ بهار علي “بهار” ٻرڙو مختلف بيمارين سبب تاريخ 17 جنوري 2014ع بمطابق 15 ربيع الاول 1435هه جمع جي رات اسُر ڌاري دم ڌڻيءَ حوالي ڪيو ۽ کيس سندس ئي اوطاق جي اڱڻ تي مٽيءَ ماءُ حوالي ڪيو ويو.
سندس ڪجهه سينگار شاعريءَ جون سوکڙيون هيٺ ڏجن ٿيون:
سينگار
سرو قد ساجن سهڻو، ڪجليون ڪيف ڪڪور
چلي ته چال پسن، پويان ماٺ ڪيو مور
گهائي دليون گهور سان، ديدن ڪيادَؤر
زلف نرگس ناز نيارا، چرن لاکي چور
مڻ مصريون ماکيون، عطران افضل اور
بجليون، تجليون “بهار” چئي، سڀ گهوٽ مٿان گهور
ٻيا به شهزادا شهزور، پر هي ٻي شيءِ آ “ٻرڙو” چئي
سينگار
سرو قد ساجن سهڻو، زنخ زنگي زيب
چشمِ حيات چاههِ ذڪن، سرس سونهين کان سيب
سونهن پسي سر جهڪائي، ٿيا ڏيهه ڏاني ڏين ڏيب
ٿي پاٻوهه پريان دهن ۾، هي رين مٽائي ريب
سخا مان سوالي ڀريو وڃن، جهوليون پَلوَ جيب
ڪچهين پسي ڪنڌ جهڪائن، ڇڏيو ڦُن فريب
هي گُني غفاري غيب، آهي بي مثل “بهار” چئي
سينگار
سرو قد ساجن سهڻو، زلف وليل سياحي
خد خال خمر کنجن خوني، هر دم دست حنائي
ليث لڪي ڳل لعل گلابي، يفعلويب ارنائي
سهه ڳچي آهو عاجز، مک ڇاهي چاند چٽائي
بات “بهار” چئي شگر شيرين، وٽس شاهه ڦرن شيدائي
نه ڪاباري بڻائي، اهڙي ٻي صورت “ٻرڙو” چئي
سينگار ۾ اکين جو ڏهس
راهه ويندا رڪجي وڃن، جي کنجن پرين کڻن
ترشيون ترڪش نين نرالا، چشمن ساڻ چٽن
نادر ناٿ نوائي ڪيا بردا اُتي ڀنڀن
ڇم شرابي چاهن چئاتيون لونءَ لونءَ منجهه لڳن
عين آئيز اکيان پسيو ماٺ لڳي مرگهن
دولهه ڪيئي درڳن، ڪيا بردا “بهار” چئي
سينگار
ارن، بدر، عطافر عجيبي ٿيا حُسن منجهان هوشيار ٽئي
اوڳ آڏو ڇا ابر اليهر صدقي سنبل سوءُ وار ٽئي
زهرتن، زنگي، گارڊن، گوهر جي ٿيا ريڊ منجهان رخسار ٽئي
الماس، ڪَتي، ڪَڻ اناري، نه دشمن مٽ دلدار ٽئي
هنجهه لڪن ڪنبن ڪٻڪان، گج، گنير، گرفتار ٽئي
پٽ وساوڙ، چيها، پاريو رپٻ چمن پيزار ٽئي
غلمان، قصوران، سلطان هزارين، ٻهڳڻ تان ٻلهار ٽئي
عرشي، فرشي، ڪرسي وارا، سڪن ڪارڻ ديدار ٽئي
ٿر، بر، تر، وستيون ويران، جيڪي ٿيون گام کنئين گلزار ٽئي
عاقل، اڪابر، سالڪ، سوين بلڪل هجن بيدار ٽئي
پر ڇا لکي ڇا لکندا، منهنجي سڄڻ جا سينگار ٽئي
اِنس، اَنس، اُنس، بردا “بهار” ٽئي، منهنجي ٻهڳڻ جا “ٻرڙو” چئي
سرائڪيءَ ۾ سينگار
جڏان، ميڏا ڍول، ڪري ڄُل ڄول، ڪران سر گهول، صدق سئو وارميان
جٿان ڏي پير، سونهارا سير، چمان گهٽ گهير، پرين پيزار ميان
حُسن دي هاڪ، ساري لولاڪ، ويک پيشاني پاڪ، ٿيوي بدر بيڪار ميان
ابر و ايراني، قوس ڪماني، تني دي ثاني، نهين اند نوان اظهار ميان
نيٽڪ ول، ڪيفي ڪجل، ڇپي شيهل، ويک چشم چمڪار ميان
سوسن سُنبل، ڪنول ڪاڪل، گلابي گل، نهين روءِ رخسار ميان
ٻولي جڏان ٻول، لبان ڪون چول، ڪوئل ٻهه ڪول، سڻي گفتار ميان
خطن عنبر، مُشقِ عطر، پسيني پر هِنِ اِهي هٻڪار ميان
پري ڪري پوش، وڃي حُوران داهوش، مٽي روءِ روش، گڏجي غبار ميان
سدا تئين در سوالي، هان مين ڪوجهي ڪالي، ميڏي لڄ دا تون والي، مين هان گهنگهار ميان
رووي جنهن لئه ڏينهان رات، نمي اُتان ڪل ڪائنات، ڪيا ڪريسي بيان بات، بردا هڪ “بهار” ميان
سينگار
سياهه اکيان صنم ديان دن رين ڪهڻ دي ڪارڪرن
چپلا ڪرڪي چست گهنن، تير تيز تفنگي مار ڪرن
نڪل ڪجليان وچون ڪئبر دل اُتون ڌڌڪار ڪرن
درڳ دناليان وانگر آڪي عاشق ڪون آرپار ڪرن
ڪيئي راهه مسافر ماريا ويندا، ڪيئي شاهه وڏي شڪار ڪرن
سورهيه سڪندر تونگر هُوَن تنهن ڪون به سنگسار ڪرن
بري غزال ڀڄ ڀڄ آڪي، سجده لک هزار ڪرن
ترنيان تجلا ڇوڙ وڃن جڏان چشم سندس چمڪار ڪرن
ڪڏان “مُو تُو قِبلَل” موج مشتاقان، ڪڏان “اَنتَ مُوتُو” اظهار ڪرن
وڏي هوش والي بي هوش هوندن ڪيئي بردا لک “بهار” ڪرن
ڪافي ڪلام ۾ سينگار
ڪل نبيان دي اُتون تيڏا شهنشاهه شان هي
ايجها ٿيا نه ڪوئي ٿيندا، تيڏا بي مثل بيان هي
(1) روئندا رهيا آدم وقت ڪافي
التجا ڪيتس مليس معافي
صدقي نام محمّدصه ٿيس شافي
تنهن اُتون به مدني مهربان هي
(2) موسيٰ دي هَئي ربَّ نال ياري
ويکڻ تجلا تنهن ڪيتي تياري
ويک حُسن ڪون ڳيس هوشياري
ٿيا هنڌ تنهين حيران هي
(3) جڏهن مدني دي ملاقات هَئي
ٿي ارڙهن ورهيه هڪ رات هَئي
اِهن فرش ساري اُتون سات هَئي
هڪ ٿيا هڪ نال، اهو ساڏا ايمان هي
(4) جڏان حُسن يوسف هويا ظاهر
موهيا مايان وچ شهر مصر
هٿ ڪٽن پيان نال خنجر
ٿي روشني تنهين چوغان هي
(5) جڏان ظاهر ڪيتا هڪ دلبر دشن
جهان ٿي ڳيا سارا روشن
ظاهر ٿيا اي سڀ ڪک پن
ٿي روشني تان آسمان هي
(6) پاڻي اُتون پٿر تاري
قمر آوي نال اِشاري
بذر جمعر دا نور اُجاري
تيڏا انڌڙيان تي به احسان هي
(7) دشر تابع بشر تابع
حور ملائڪ شجر تابع
سِتارَي ڪتيان قمر تابع
تيڏا تابع هر حيوان هي
(8) سرڪار مدينه جناب عالي
“بهار” هئي تيڏي دردا سوالي
مين تيڏي هان دلبر ڪو جهي ڪالي
مين منگيا فهم فقيري دان هي
سينگار
سياهه اکيان صنم ديان، سيني سيفي مارن سٽ سٽ ڪي
چست چنبان وچ چاون دلڙي، بحري باز وانگون جهٽ جهٽ ڪي
مئي بن سدا مشتاق ڦرن، ويندا عقل خزانا لٽ لٽ ڪي
دام داڻي مثل دام اڏن سَوَ عاشق وٺن وٽ وٽ ڪي
تين ڪون شڪار ڪرڻ دا شوق سدا، لک مشتاق مارن گهٽ گهٽ ڪي
ويک نظارا نوري نينان هرڻ ويندا هٽ هٽ ڪي
تندرست تن بدن ڪون يارو زوري وڃن ڦٽ ڦٽ ڪي
دهه دهه سيني دهڪار ڪرن وانگ گولي ڇٽ ڇٽ ڪي
لک بردا “بهار” ٿيون ڪن قيد اندر ڪُٽ ڪُٽ ڪي
سينگار
اوبي مثال جمال ڪمال دا مالڪ، اڻ جڙ ديان جوڙنه ٺهه وڃ
لولاکَ لَماَ، ارشاد سڻ آباز حرڪتان تون رهه وڃ
مين ادنيٰ ثناگر تيڪون سڻاوان آ قول ميڏي اٿان ٻهه وڃ
لاهه غين تون نقطا عين سمجهه اکيان ٻوٽ اٿان ڊهه وڃ
هين زهد عبادت تقويٰ دي نهين پرور ڪون پرواهه تيڏي
ڪنهن غار شفا وچ رو رو ڪيتي صفا هي راهه تيڏي
ها مئين ڪوڻ ثناگر سهڻي دا فرقان حميد قرآن تون پڇ
ڪيوين زلفين داپيا قسم کاندا، الله دي پاڪ لسان تون پڇ
ڪيها لطف گهنڻ هي نام محمدﷺ بلال دي پاڪ زبان تون پڇ
ڪيوين شوق ٿيوءِ شاعر بڻيه حقيقت اي حسان تون پڇ
ڪنهن آپ دا ڀاوڻ سِکلايُئي هي ڀاوڻ نال چاهه تيڏي
ڪنهن غار شفا وچ رو رو ڪيتي صفا هي راهه تيڏي
ڪائنات ساري تخليق نه هَئي، تخليق تون پهلي تخليق هوا
اي مين مين، تون، تون، بات نه هَئي اوهه رزاق دا رفيق هوا
اي ظلم ستم جبر نه هوا او پهلي ذات شفيق هوا
وما اَرسلنٰک ڪائنات اُتون اول رحمت عميق هوا
ڪيون ٻوٽ اکيان ٻهه ڳئين نهين نورتي پوندي نگاهه تيڏي
ڪنهن غار شفا وچ رو رو ڪيتي صفا هي راهه تيڏي
هين در تي آ جيڪي جهُڪدي هن پينار سڪندر بڻ ويندي
اُڏ عرشان تي سير ڪريندي قطري به سمندر بڻ ويندي
هين در تون بکيا پنڻ والي لطيف، قلندر بڻ ويندي
ڪي غوث، قطب، ابدال بڻندي، ڪي طالب تونگر بڻ ويندي
بڻ دردا، بردا “بهار” بيوس، هي واحد بچڻ دي واهه تيڏي
ڪنهن غار شفا وچ رو رو ڪيتي صفا هي راهه تيڏي
ڪافي ڪلام ۾ صفاتي سينگار
تنهنجي ثنايا مصطفيٰ صه ارض وسما هر جاءِ تي
خود خدا راضي رهيو آ، رهبر تنهنجي راءِ تي
(1) آيو اچڻ سان صلِ عليٰ جا عرشن تائين آواز ٿيا
بگڙيل مقدر گنهگارن جي رازق جا اڄ راز ٿيا
“الصلواة والسلام عليک يا رسول الله” پکين ۾ هي پرواز ٿيا
ٿي روشني هن شمس رهبر جي انس وڪفر اونداهه تي
(2) اتر کان آيو ٻڌڻ ۾ بَلَغَ العُلٰي بِڪَمَالِہِ
ٿيو پڙلاءُ پڙاڏو ڏکڻ ۾، ڪشف الدجيٰ بِجَمَالِہِ
مرحبا مشرق کان سڻڻ ۾ آيو، حَسُنَت جَمِيعُ خِصَالِہِ
لڳا اولهه کان آواز اچڻ ۾ صَلُّو عَلَيہِ وآلِہِ
ڪريا ڪوٽ ڪسريٰ جا هئي هئي انهي هاءِ تي
(3) نه گهٻرايو ملڪن چيو اوهان جي آهي قسمت بڻي
بي سهاري قافلي جو اڄ، آيو آهي ڌڻي
هي آ رحمة اللعالمين، هجو اوهان ڪٿي به کڻي
خود انبيائن به اُمتي ٿيڻ جي، ڪئي آ گهر گهڻي
اڄ آتشگاهه سڀ اُجها، پيو آ پاڻي باهه تي
(4) ڇا لکي ڇا لکندو “بهار” سندس بيان کي
بس خدا ٿو پاڻ ڄاڻي شهنشاهه جي شان کي
ڪل ثنا جو ڪري ڪهڙي طاقت آ انسان کي
اڻ کٽ خزاني مان ڪجهه آءُ به چئي ٿو لست ڪرايان لسان کي
اچي حامي ٿيندو حشر ۾، اُن کاهوڙي کاهه تي