وڏيرو مير محمد خان گهمرو مرحوم
وڏيرو مير محمد خان مرحوم، ڀنڀي ديري(ڪيٽي مير محمد گهمرو) جو زميندار هو، ۽ گهمرا خاندان جو اڳواڻ. مدبر، عاقل، عالم، دورانديش، وڏي دماغ جو صاحب هو. فارسيءَ ۾ شعر چوندو هو، ۽ رسم الخط بيحد خوبصورت هوندو هوس. ٿورو ڳالھائيندو، گهڻي لھہ وچڙ ڪا نہ ڪندو، پر جا گفتگو ڪندو سا پڪي پختي، سوچيل ۽ سمجهيل هوندي. ڪنھن وڏيءَ حڪومت جي وزير ٿيڻ جي لائق هو.
زمينداريءَ ۽ راڄداريءَ جو ڪم وڏي وقار سان هلايائين. انھن ڏينھن ۾ وڏيرن جو ڪو خاص مانُ ڪو نہ هوندو هو، جيستائين ڪنھن وڏي عملدار يا ڪاموري سان خاص تعلق پيدا ٿئين ۽ ان جو اعتماد حاصل ڪن. مير محمد خان تنھا هڪ اهڙو زميندار هو، جنھن ڊوڙي وڃي نہ ڪنھن ڪاموري جي خوشامد ڪئي ۽ نہ ساڻس ڪو ڳوڙهو تعلق ئي پيدا ڪيو.
سخت احتياط سان هلندو هو، سوڙ کي ڏسي ئي پير سيريندو هو. نہ ڪنھن جي سٽ کي هٿ لائي، نہ پنھنجو پٽ ڦاڙائي.
سندس محتاط طبيعت جو عجب عالم هوندو هو. ٻيڙيءَ جي سواريءَ کان پرهيز ڪندو هو تہ متان ٻڏي پوي. خيرپور وڃڻو هوندو هوس تہ سڌو گهوڙي تي چڙهي، ٻيڙيءَ تي درياھہ اُڪري نہ ويندو. حالانڪ سندس ڳوٺ درياھہ جي ڪناري تي هو، ۽ ان رستي سان فاصلو فقط ويھارو ميل مس هوندو. ان جي عيوض هيءُ صاحب خشڪيءَ رستي مديجي يا نصرت اسٽيشن تي ايندو: اتانھون ريل ۾ سوار ٿي، سکر - روهڙيءَ کان ڦيرو ڪري وڃي خيرپور لھندو!
حلواڻ جي گوشت مان، ڪارن مرچن ۽ مکڻ سان رڌل ٻوڙ کائيندو، جيئن هاضمي کي نقصان نہ رسي ۽ نہ زڪام ئي ٿئي.
گهوڙي جي سواري ڪندو، پر ڏسي وائسي، نرم طبيعت وارو وهٽ کڻندو. گهوڙي جي اڳ ۾ هميشہ هڪ ٻہ ڪنجڪي ڊوڙندو هلندو.
پنھنجي حياتيءَ اندر گهر ۾ بندوق رکڻ نہ ڏنائين: متان بيخبريءَ ۾ ڪنھن جي هٿان ڇٽي پوي ۽ نقصان ڪري وجهي! انھن ڏينھن ۾ امن امان بہ اهڙو هو جو ڪنھن کي، بعد جي زماني وانگر، پنھنجي حفاظت جو پاڻ بندوبست ڪرڻو ڪو نہ پوندو هو.
اولاد سان مثالي محبت هوندي هيس. گهر کان ٻاهر وڃي تعليم وٺڻ ڪنھن کي ڪا نہ ڏنائين. ڳوٺ ۾ مڪتب قائم ڪيائين، جتي سندس ۽ شھر جا ٻار پڙهندا رهيا.
اوطاق ۽ گهر جون جايون هميشہ ڪکايون رکيائين، جيئن سم سيلاب ڪري پڪي ڀت کاڄي، اوچتو ڪنھن جي مٿان ِڪري نہ پوي!
گاسليٽ جي بتي ٻرڻ نہ ڏيندو، ڇو تہ ان جو دونھون صحت لاءِ نقصانڪار ٿئي ٿو، تنھن ڪري روشنيءَ لاءِ ميڻ بتي استعمال ٿيندي.
فوري ضرورت کي منھن ڏيڻ لاءِ طاقت جون دوائون هميشہ ساڻ رکندو - مثلاً خميرو، ياقوتي، موتين جو چاٽو، وغيرہ.
”دورانديشيءَ“ جي معاملي ۾ وڏيري محمد خان مرحوم کان مٿانھون نمبر فقط مرحوم ميان عبدالمجيد صاحب دريشاڻي (پرنسپال خيرپور هاءِ اسڪول) جو هو. سندس باري ۾ مون ماڻھن کان ٻڌو تہ جڏهن کيس پنھنجي ڳوٺان، يعني شڪارپور مان، خيرپور وڃڻو پوندو هو تہ سکر - روهڙيءَ واري پل هميشہ پيرين پنڌ اُڪرندو هو، ۽ نہ ريل ۾. انديشو هوس تہ مباداً ريل جي بار ڪري اوچتو پل ِڪري پوي، ۽ ريل ۽ پاڻ ٻئي درياھہ ۾ ٻڏي وڃن.
انھن ڏينھن ۾ رهڻيءَ ڪرڻيءَ تي انگريزي تمدن جو اثر پوڻ شروع ٿيو هو. درجو ٻہ درجا انگريزيءَ جا پڙهي، ڪن زميندارن ڏاڙهيون ڪوڙائي مڇون رکڻ شروع ڪيون، شلوار ۽ پيراهن کي ڇڏي، سوٽ ڪوٽ تي طبع آزمائي فرمائڻ لڳا. جن سوٽ نہ پاتا، تن بہ گهٽ ۾ گهٽ ڳچيءَ ۾ بو يا نيڪ - ٽاءِ ٻڌڻ، ۽ پير ۾، موچڪي جتي ڇڏي، انگريزي وضع جا بوٽ پھرڻ شروع ڪيا. پر مجال آهي جو مير محمد خان مرحوم نئين زماني جي هوا کي پنھنجي پاسي مان لنگهڻ ڏئي. مٿي تي ململ جي پڳ، جسم تي پيراهن ۽ صدري، هيٺ مناسب شلوار، پيرن ۾ اها ئي موچڪي جتي، ڪلھي تي ڳاڙهو دٻڪن سان وڏو رومال.
گراموفون جي پھرين مشين مون وڏيري مير محمد خان وٽ ڏٺي. انھن ڏينھن ۾ گوهر جان ۽ ”امير جان پاني پت واليءَ“ جا رڪارڊ خاص طرح مقبول هئا.