ٻہ چاچا
چاچي ﷲ بخش کي ڪنھن شرير سُر ڏنو تہ هو هڪ پرچو مون ڏانھن روانو ڪري، منھنجي راءِ پڻ معلوم ڪري. غلام قادر خان منھنجو دوست هو. سُر ڏيندڙ شرير جو اهو خيال هو تہ آءٌ راءِ ضرور خراب ڏيندس، جنھن کان پوءِ چاچو سائين مون تي بہ ناراض ٿي پوندو، ۽ پنھنجي مخصوص انداز ۾ پنھنجا لطف ۽ ڪرم ڪرڻ شروع ڪري ڏيندو.
سندس پرچي ۽ حڪمنامي پھچڻ شرط مون سندس خدمت ۾ هڪ نھايت ئي نياز ڀريل راقعو روانو ڪيو - عرض ڪيم:
“خدمت ۾ فيضواري وڏي شان ۽ وڏي مانَ وارو، فخر جيڪب آباديان، محترم قومان، صاحب سو مان، گوش هوشمندان، بيني ِّ بزرگان، شڪم درويشان، دست
رستم زمان، پاءِ قلندران، خان خرد مندا، سرتاج ايڊيٽران، شمع شاعران، حضرت عموي صاحبيم، چاچا سائين ميان ﷲ بخش خان، دام فيوض تڪم.
”واڌو وينتي تہ چاچا سائينجن جو پليل پيار ڀريل پرچو اڄ رسيو، دل بھار ٿي ويئي، دماغ تي سينٽ ۽ عطر هارجي ويا. مضمون ڇا هئا؟ پرچي جي ترتيب ۾ ڪھڙا ڳوڙها راز رکيل هئا؟ هر اکر ۾ معنائن جا ڪيڏا درياھہ سمايل هئا؟ بس، ڏسي ۽ پڙهي، دل مان دانھن نڪري ويئي تہ اسدﷲ عرف غالب خان کان پوءِ هڪ چاچو ﷲ بخش خان ئي دنيا اندر پرگهٽ ٿيو، جو صحافت جي آسمان مٿي گهيتلي سان پيو گهُمي.
چندو بذريعي مني آرڊر عرض رکيو اٿم. پرچي جي هر هفتي عنايت ٿيندي رهندي تہ بندي جا دين دنيا ٻيئي روشن ٿيندا رهندا. واڌو حد ادب.
- و غير ذالڪ من الهفوات“
مون تہ اهو خط لکيو محض پنھنجي سِر بچائڻ لاءِ ڪھڙي خبر هيم تہ ان مان منھنجي دوست غلام قادر خان لاءِ پاڻ وڌيڪ ممڻ مچي پوندو.
رقعي پھچڻ بعد چاچي سائينءَ جي قدم کنيا، سي هيءُ هئا:
خط کڻي وڃي حڪيم قائم الدين صاحب وٽ پھتو. کانئس ”گالب کان“ جو پتو پڇيائين. حڪيم صاحب ٻڌايس تہ جنھن اسدﷲ عرف غالب خان جو ذڪر خط ۾ ٿيل آهي، سو وڏو جرنيل ٿي گذريو آهي، جنھن جون اڪبر بادشاھہ سان جنگيون ٿينديون رهيون هيون. ”شڪم درويشان“ تي حڪيم صاحب جي منھن تي مُرڪ ڏسي، هڪدم معنيٰ جي فرمائش ڪيائين. جواب مليس تہ ان جي معنيٰ آهي تہ ”درويش جي پيٽ وانگر تنھنجي پيٽ ۾ بہ فقط نُور سمايل رهي ٿو.“ باقي ڪابہ اهڙي تشبيھہ خط ۾ نظر ڪانہ آيس، جنھن جي معنيٰ ازخود سمجهي نہ سگهيو هجي. اٿندي حڪيم صاحب کي چيائين تہ ”باقي سڄو خط پڙهي ويو آهيان، ساڳي ”آريزيءَ“ (عريضي) جي ڍنگ تي لکيل آهي. مرادوند ڇوڪرا پنھنجن وڏن ڏانھن هميشہ آريزي ناموني (نموني) جا ئي ليٽر لکندا آهن. هڪڙو گلامّ ڪادر ٻيءَ طرح جو آهي، ان سان هينئر پڄي پونداسين.“ (چاچو مرحوم ڪنھن زماني ۾ عريضي نويسيءَ جو ڪم ڪري چڪو هو.)
اتان اٿي پريس ۾ آيو. منھنجي خط کي پھرئين صفحي تي ڇپارايائين، ۽ مٿس سرخي هنيائين- راشدي صاحب جو ساٽيفڪٽ.“
ان کان پوءِ اچي ويٺو چونڪ جي هوٽل ۾. آئي وئي کي رستي تان سڏيو پئي خط پڙهايائين. خط پڙهائيندي پڙهائيندي پڙهندڙ کي ٻہ - ٽي سخن بہ ڏيندو ٿي رهيو - چي، ”اوهان... هئا، ڪونہ ٿي مڃيوَ تہ ڪو ﷲ بخش خان بہ ايڊيٽر آهي. هاڻي ڏسو- اوهان جي بابي راشديءَ بہ ساٽيفڪٽ ڏيئي ڇڏيو آهي تہ چاچو ﷲ بخش ”گالب خان“ کان بہ مٿي آهي!“
”غالب“ جيڪب آباد جي ماڻھن ۾ مشھور ڪونہ هو، تنھنڪري جڏهن کانئس پڇيو ٿي ويو تہ اهو خانوادو ڪير هو، تہ پاڻ سمجهاڻي ٿي ڏنائين:
”..... ڄٽ، ڪتي جا ڦٽ، اوهان کي گالب کان جي بہ کبر ڪانہ آهي! جرنيل هو، اڪبر بادشاھہ سان انھيءَ گالب کان جرنيل جون تہ چوٽون ٿينديون ٿي رهيون. پت اڃا بہ نہ اچيوَ تہ وڃي پنھنجي بابي قائم الدين کان گالب کان جون کبرون پڇو.“
ان واقعي کان پوءِ، سندس ڪلام ۾ غلام قادر خان لاءِ پاڻ وڌيڪ تيزي پيدا ٿي، جنھن جو مون کي ڏاڍو ارمان رهيو. مون کي ڪا خبر ڪانہ هئي تہ منھنجي ساٽيفڪٽ کان پوءِ چاچي مرحوم کي پنھنجي قلم ۾ وڌيڪ ويساھہ پيدا ٿيندو ۽ ان جو اثر منھنجي دوست غلام قادر تي پوندو.
ڪجهہ عرصي بعد عموي صاحبيم جو انتقال ٿيو، ۽ ان طرح منھنجن چاچن جي فهرست اندر هڪ خانو خالي ٿيو.
ٻيو چاچو، بحمدﷲ تعاليٰ، اڃا تائين زندھہ ۽ قائم آهي. اهو آهي ميان نبي بخش خان سرڪي، عرف ”لالو مٺو،“ ايڊيٽر اخبار ”اتحاد“ جيڪب آباد.
نيڪ نفس، نيڪ دل، ۽ محبت ڪندڙ انسان آهي. هميشہ چڱو ڍڪي، چڱو کائي، چڱو گهمي، چڱو گهتي! باوجود ان جي جو ڪاري عينڪ چوويھہ ڪلاڪ ئي چڙهيل هوندي اٿس، مگر منجهانئس ڏسندو سڀڪجهہ پيو. جيڪب آباد ميونسپالٽيءَ سان وابستہ ڪنھن شخص کان بہ پنھنجي فرائض جي ادائگيءَ ۾ ڪا ڪوتاهي ٿي ويئي، تہ ”ڌيان طلب“ مضمونن جي ڌم لڳي ويندي، ۽ اوستائين سندس جان نہ ڇڏيندو، جيستائين يا تہ اڳلو پنھنجي اصلاح ڪري، يا وري چاچي سائينءَ جي خلاف بدناموسيءَ جو ڪيس داخل ڪري.
ٻھراڙيءَ جي پوليس عملي تي پڻ سندس ڪرڙي نظر آهي. جمعدارن ۽ صوبيدارن جي ڪارگذارين بابت ”جناب ڪماني صاحب“ جي ”ڌيان طلبي“ گهڻو ڪري هر هفتي ٿيندي رهي ٿي. جن کان چڱو ڪم ٿئي ٿو، تن جي تعريف ۾ پڻ مضمون شايع ٿين ٿا، ۽ ان قسم جي هر مضمون جي انتھا ”جوڳي قدرشناسيءَ“ عرف ”مناسب انعام“ جي سفارش سان ٿئي ٿي. ڪنھن رن روڳڙيءَ کي مڙس کان طلاق وٺڻ جي ضرورت محسوس ٿئي ٿي تہ ”نوٽيس“ چاچي جي اخبار ۾ ئي پڌرو ڪرائي ٿي.
غرض تہ ضلعي جي پبلڪ ۽ صحافت جي گهڻين ئي ضرورتن جي پورت، لالي مٺي، جي قلم ۽ پرچي جي ذريعي ٿيندي رهي ٿي- چڱو مچٽ مچايون ويٺو آهي.