ڪريم بخش ٽانوري
سال 28 - 27 - 1926ع ۾، حنفي ۽ وهابي علمائن ۽ پيرن جي وچ ۾ سخت جهيڙو ڇڙي پيو هو. سڪون جا ڏينھن هئا، حڪومت انگريزن جي سپرد، انتظام سٺو، امن امان، کاڌي پيتي جي ڪا تڪليف ڪانہ، ملڪ ۾ هر شي سھانگي ۽ عام، تنھنڪري مذهبي ۽ فرقيوارانہ ڇيڙ ڇاڙ لاءِ وقت تمام موزون ٿي پيو. جيڪڏهن ستت ئي هندن ۽ مسلمانن جي وچ ۾ فساد شروع ٿي نہ پون ها، تہ مسلمانن جا اهي باهمي جهيڙا هوند ڪو وڏو خلم مچائين ها.
جن ڏينھن جو آءٌ قصو ڪري رهيو آهيان، انھن ڏينھن ۾ سنڌ جا علما ِّ ۽ مذهبي رهبر ٻن پارٽين ۾ ورهائجي ويل هئا. هڪ پارٽي، يعني غير مقلد پارٽي، جي روح روان ”الوحيد“ اخبار هئي. مولانا دين محمد صاحب ”وفائي“ مرحوم ان جو ايڊيٽر هو. حنفين سان، جن کي جهيڙي جي زبان ۾ ”بدعتي“ سڏيو ٿي ويو، مولانا مرحوم جي بنھہ ڪانہ ٿي پيئي. سندس مددگار ٻيا بہ ڪيترا علما ِّ هئا، جيڪي حنفين خلاف چوطرف وعظ ڪندا ٿي وتيا.
”الوحيد“ جي مقابلي ۾، حنفي حضرات ”الحنيف“ نالي هڪ هفتيوار پرچو شڪارپور مان جاري ڪرايو. مرحوم مغفور حضرت پير آقا محمد حسن جان صاحب سرهندي (ٽنڊو سائينداد، ضلعو حيدرآباد) حنفي جماعت جا اڳواڻ هئا. انھن جي سرپرستيءَ هيٺ، ”الحنيف“ جو اجراءُ عمل ۾ آيو، ۽ ان مقصد لاءِ هڪ پريس بہ قائم ڪئي ويئي. ان پريس جو مئنيجر، ۽ ”الحنيف“ اخبار جو ايڊيٽر، ميان ڪريم بخش ٽانوري بڻيو. پريس لاءِ نو شھري دروازي جي قريب عام رستي تي، هڪ خوبصورت ۽ وسيع عمارت هٿ ڪئي ويئي هئي.
آءٌ، 1926ع ڌاري، ”الراشد“ نالي هڪ ماهوار رسالو جاري ڪري چڪو هوس، جنھن جا پھريان پرچا ”سنڌ زميندار“ پريس سکر مان ڇپارايا هوم.
”الراشد“ ۾ وڏيرڪي سياست تي ڪڏهن ڪڏهن تکي نڪتچيني ٿيندي ٿي رهي، جنھنڪري ”سنڌ زميندار“ وارن وڌيڪ پرچن ڇاپڻ کان نابري واري. مون وٽ نہ سرمايو هو ۽ نہ پريس جو ڪو انتظام.سخت مونجهاري جي حالت ۾، ميان ڪريم بخش وٽ ويس، جنھن نھايت حوصلي سان نہ فقط رسالي ڇاپڻ جو بار پاڻ تي کنيو، پر اوڌر ڪرڻ جو پڻ واعدو ڪيائين. ان کان پوءِ ڪيتري عرصي تائين ”الراشد، ”الحنيف“ پريس مان ڇپبو رهيو، ۽ ميان ڪريم بخش ڪڏهن بہ مون سان حساب ڪونہ ڪيو.
ڪريم بخش جي نيڪ نفسي ۽ سير چشمي بيمثال هئي. ان زماني جا پريسن ۽ اخبارن وارا سخت لالچي هوندا هئا. پر ميان ڪريم بخش قلندر مزاج هو. پئسو ملي يا نہ، بل جي رقم ادا ٿئي يا مورڳو بل نڪري ئي نہ، پر ڪم مڙيو ئي هلندو رهي. رسالي ڇاپڻ سان گڏ مھمان نوازيءَ جا مراسم پڻ ادا ڪندو ٿي رهيو. هڪ ڪمرو خاص منھنجي رهڻ لاءِ رزرو ڪري ڇڏيائين. شام جو ٽانگي ۾ ويھاري، لکي جو سير بہ ڪرائيندو رهيو.
پاڻ پريس ۾ اچڻ کان اڳ ڪجهہ وقت ماستري بہ ڪري چڪو هو. پر سندس طبيعت تي ماستريءَ ڪو اثر ڪونہ ڇڏيو هو. زندگيءَ اندر ڪيترن ماسترن سان منھنجو واسطو پئي پيو آهي. مون هميشہ هي ڏٺو آهي تہ هڪ دفعي ماستري ڪرڻ بعد ماڻھو سموريءَ انسانذات کي شاگرد، ۽ تنھنڪري عقل ۽ علم ۾ پاڻ کان گهٽ سمجهڻ لڳي ٿو. ساڳئي وقت، طبيعت جي نسخي ۾ ڪجهہ آميزش، غرور ۽ دماغي خشڪيءَ جي پڻ ٿيو وڃي. پر ميان ڪريم بخش جي حالت ۾ ماستري ائين گذري ويل هئي، جيئن مرغابيءَ جي پرن تان پاڻي.
”الراشد“ جي بند ٿيڻ کان پوءِ، ميان ڪريم بخش بہ پريس جو ڪاروبار ڇڏي وڃي پنھنجي ڳوٺ ۾ رهڻ لڳو، ۽ وري اخبار نويسيءَ جو نالو نہ ورتائين. خوشقسمتيءَ سان اڃا تائين بقيد حيات آهي. عيد برات ٿئي تہ هميشہ مبارڪباد جو ڪارڊ موڪليندو رهي ٿو. وضعداري آهي، ۽ نيباھہ جو اٿاھہ انگ.