سائينداد
تقريبا= پندرهن - ويھہ ورهيہ اهو حال رهيو. سائينداد هر وقت هڪ ڪڪڙ موجود رکندو آيو - ايستائين، جو اُن وانڍ بلڪ ساريءَ پسگردائيءَ اندر ان ڪڪڙ تي ”پيراڻي ڪڪڙ“ جي ال پئجي ويئي. مجال آهي جو ڪو ماڻھو ان ”پيراڻي ڪڪڙ“ جي حق ۾ ڪا گستاخي ڪري. ڪڏهن ڪنھن پاڙي واري جي ڪتي کان ڪڪڙ جي شان ۾ ڪا هيٺ - مٿانھين ٿي ويئي، تہ سائينداد لٺ هٿ ۾ کڻي وڃي ڪتي جي مالڪياڻيءَ تائين پھچندو. مخصوص ڳوٺاڻيءَ زبان ۾ خطاب ڪري چوندس:
”...تنھنجو ڪتو پيراڻي ڪڪڙ کي ڊوڙائيندو پيو وتي، ڪا خبر بہ پوي ٿي يا نہ؟ پنھنجا ٻئي جھان پئي ڪارا ڪرائين! ٻچي ٻار جو بہ تہ ڪو ويچار ڪر، نيٺ تہ پيراڻي شي آهي.“
مائي ويچاري ڊڄي ويندي:
”ادا ڙي سائينداد، ڪتو جانور آهي، منھنجو ڪھڙو ڏوھہ، مان تہ پيراڻي ڪڪڙ ڏانھن ڪڏهن آڱر بہ نہ کنئي آهي. سارو ڏينھن اسان جي گهر ۾ پيو چُڳي. اَن ٻُڪي سُڪائي بہ ساھہ نٿا ڪريون، هوڏانھن اَنُ سُڪڻو وڌوسون ۽ هيڏانھن اچي ٿو ڪڪڙ اَن ۾ پوي. دانگيءَ مان اڃا مس ٿا ماني ڪڍون تہ پٺيان ڦريو اچيو مانيءَ ۾ چهنبون هڻي. ڪالھہ جهڻ جي چاڏيءَ تي چڙهي، مٿانئس وٺيون لاهي هليو ويو. ماريو بي سناختو آهي. ادا سائينداد، تو بہ ڪھڙو ڪڪڙ پيراڻو ڪيو آهي.“
سائينداد:”وري ساڳي جهڳ؟ پيراڻيءَ شي لاءِ اهڙا شُکن ڪڍڻ پنھنجي پاڙ پٽائڻي آهي. پر توکي ايترو ٻڌائي ٿو ڇڏيان تہ پيراڻي ڪڪڙ سان ڪا هيٺ - مٿانھين ٿي، تہ پوءِ توهانجن سِرن ڏانھن خير ڪونہ هوندا: اها ڳالھہ ٻڌي هجيئي، متان تنھنجا مٽ مائٽ پيا پوءِ ميارون ڏين!“
اها هوندي هئي پوزيشن ڪُڪڙ جي!
ان وچ ۾ سکر براج جا واھہ چالو ٿي ويا. سينٽرل رائيس ڪئنال تہ بنھہ سائينداد واريءَ وانڍ جي ڪناري سان وهي هليو. فصل عام جام ٿيڻ لڳا. سائينداد جي حالت بہ گهڻو سڌري ويئي. مون کي اچي چيائين:
”پير، هاڻي تہ تو واري ڪڪڙ ڪينجهر ڪري ڇڏيا آهن، آءٌ سکيو ستابو ٿي ويو آهيان، گهر ۾ اَن جون ڪيئي گُنديون ڀريون پيئون آهن. چانور کائين، توڙي ڪڻڪ جا اڦراٽا، گيھہ مکڻ بہ جام آهن، چار سئائون مينھون بہ آهن. هاڻي تہ گهٽ ۾ گهٽ ڪنھن وير اچي پير گهمائي، خلق پيئي ٿي مِهڻا ڏئي!“
ان هوندي بہ، اتفاق ئي ڪونہ ٿي ٿيو جو آءٌ وڃي سائينداد جي دعوت وٺان. هڪ دفعي آءٌ موٽر تي چڙهيو رائيس ڪئنال جو ڪنارو ڏيو ٿي ويس، سائينداد واريءَ وانڍ جي ڀر ۾ موٽر خراب ٿي پيئي. ڏينھن تتل، نہ اوهي نہ واهي، لاچار سائينداد ڏانھن خبر موڪليم. پوءِ تہ مورڳو عيدون ٿي ويس. اها خبر ڪانہ رهيس تہ منھنجي موٽر خراب ٿي پيل هئي، سمجهايائين اهو تہ آءٌ خاص سندس دعوت وٺڻ لاءِ ڪھي آيو آهيان. کُٿي ڪونہ ٿي پُڳو. جيڪڏهن انساني رت حلال هجي ها، تہ انھن ڏينھن سائينداد، مکڻ عيوض پنھنجي رت سان طعام تيار ڪرائي ها.
انھن ڏينھن ۾ ڪم حاج پوندو هو تہ پاڙي وارن کي وانگار ڪئي ويندي هئي. ڪو بند ٻڌائڻو هوندو، ڪا ڀت کڻائڻي هوندي، ڪو جهنگ ڪڍائڻو پوندو، تہ راڄ وارن ڏانھن ڪوٺ ويندي هئي. مزوري ڪونہ وٺندا هئا، فقط منجهند ويلي چانور (مُستيءَ پيل) رڌي، کين کارايا ويندا هئا.
منھنجي وانگار جي سڌ سائينداد کي پوندي، تہ بنا سڏ جي هليو ايندو. پاڻ اچي ڏک ڏوراپا ڏيندو تہ مون ڏانھنس وانگار جي ڪوٺ ڇو ڪانہ موڪلي. ڪم ڪھڙو بہ ڏکيو هوندو، سائينداد چولو لاهي، پٺي اگهاڙي ڪري، هڪدم منجهس جنبي ويندو. آءٌ گهڻو ئي چوانس تہ ڪم ڇڏي اچي ويھي مون سان ڳالھيون ڪري، پر ڪونہ ٻڌندو. چوندو: ”هيءَ ويل ڪم جي آهي، ڇڏ تہ ڪم ڪري ڪجهہ دعا کٽي وٺان.“
چورن چڪارن ۽ مخالف مائٽن بنسبت عملدارن ڏانھن شڪايتن ڀريل درخواستن موڪلڻ جو گهڻو شوق هوندو هوس. لکيل پڙهيل ماڻھو هٿ ايندس تہ کانئس ڪانہ ڪا درخواست لکائي وٺندو. ان مقصد لاءِ خالي اڇا پنا هر وقت گهر ۾ موجود رکندو. درخواست مدئجيءَ مان وڃي ٽپال ۾ وجهندو، ۽ هميشہ ٽي آنا ڏيئي رجسٽر ڪرائيندو، رجسٽر جي رسيد پَٽڪي ۾ ٻڌيو پيو گهمائيندو، ۽ عام پڙها ڏيندو وتندو ته
”فلاڻي کي درکاش (درخواست) جي ٺوڪ ڏيئي آيو آهيان، درکاش بہ رجيٽڻ (رجسٽر) ٿي ويئي آهي، اجهي ٿا گهوڙا گهر تي اچنس.“
سندس اهڙيءَ ”هابيءَ“ ڪري پاڙي جا ماڻھو کانئس گهڻو ڊڄندا هئا - چوندا هئا:”سائينداد کان پاسو ڪجي، وڏو ڦشادي (فسادي) ماڻھو آهي.“
اڇا لَٽا نہ پائيندو هو، ڇو تہ انھن جي ميري ٿي وڃڻ جو امڪان نظر ايندو هوس. جوڙي يا بافتي مان ٺھيل گوڏ ۽ چولو پائيندو هو، سو بہ نيروٽيءَ کان رڱائي، گهڻو ڪري موڱي رنگ تي. چوندو هو:”نير ۾ رڱيل ڪپڙا ٿڌا ٿين ٿا.“ بشرط ضرورت شرعي. حجامت سال ۾ هڪ - اڌ دفعو.