ڀائي ڏاسو مل
جيستائين جيئرو رهيو، پسگردائيءَ جي ڳوٺن اندر چهچٽو لائيندو رهيو.
واهڙ جي وٽ سان، ٻٻرن جي جهلي هيٺان
سنڌي ڳوٺاڻن جي سرويچ سنگتين ۽ غير فاني دوستين جا ٻول ٻجهندا آهن، نہ اميراڻن ڊرائنگ رومن ۾، نہ سرمائيدارن جي ايئرڪنڊيشنڊ ڪمرن اندر، پر واهن ۽ واهڙن جي وٽ تي، ٻيرن ۽ ٻٻرن جي جهَلن هيٺان: نہ زير سرپرستي يو - اين، پر زير سايہ آسمان: نہ بوسيلہ تمسڪات، پر بذريعي حرف زبان!
سينا سينن سان مليا، اکيون اکين سان اٽڪيون، دليون دلين سان ڳنڍيون، پڳون مٽجي ويون، پيچ پئجي ويا، جيءَ جڙجي ويا، مرندي گهڙيءَ تائين جا سوٺا کڄي ويا!
انسان جي روحاني زندگيءَ لاءِ خوراڪ فراهم ڪرڻ ۽ مجموعي حياتيءَ کي معنيٰ بخش جو ڪم پڻ ان قسم جون دوستيون ڪن ٿيون، باقي دوستيون، دوستيون نہ، ”درآمدي ۽ برآمدي“ قسم جي تجارت آهن.
“ نہ وري اها وٿ ڪا اهڙي وٿ آهي، جا ماڻھو پئسا ڏيئي بازار مان خريد ڪري سگهي. سچيءَ مشڪ جي نافي وانگر، ان جو ميسر ٿيڻ ڏاڍو مشڪل ٿئي ٿو، ۽ محض اتفاق طور، سو بہ نہ محلن جي مسڪينن اميرن ڪبيرن وٽان، بلڪ ”ڪلھن ڦاٽل ڪنجرن“ پھريندڙ گودڙين ۽ گوڏرين وٽان، جي ڏسڻ ۾ تہ ڪنگال پر حقيقت ۾ وفا واري مشڪ ختن جا مالڪ هوندا آهن.
سنگت ڪرڻ ۽ سنگت ۾ سر تائين ڏيئي ڇڏڻ، سنڌ وارن جي تاريخي ميراث هئي، ۽ سندن ڪئريڪٽر جو چمڪندڙ جزو! پر جيئن جيئن ٻاهرين جو تجارتي اثر مٿن پوندو ويو، ۽ سندن ڏيٺ ويٺ ٻاهرين ماڻھن سان ٿي، تيئن تيئن اها ميراث سندن هٿان نڪرندي ويئي. منھنجي پنھنجي ڏسندي ڏسندي، ڪيڏو نہ فرق اچي ويو! وڏن ماڻھن، اميرن، پيرن، سردارن، عملدارن منجهان تہ خارجي اثرن ۽ غلاميءَ جي پھرينءَ ئي سَٽ سان اها وٿ بنھہ موڪلائي ويئي. سندن دوستي ٺڳي، ۽ سندن واعدو ۽ انجام پاڻيءَ جا ليڪا بڻجي پيا. صبح کان شام تائين ڌنڌو ئي ڪوڙ بدوڙ، ٿوري لالچ ملين تہ مٺن پيارن جو مٿو وڃائي وڃي ٻاهر چڙهيا! اهو شيوو اڳوڻن سنڌين جو هرگز نہ هوندو هو. اُنھن دوستيءَ جو دم هنيو تہ آخري قدم تائين قائم رهيا، سام جهليائون تہ سر ڏنائون، سنگت رکيائون تہ توڙ نباهيائون، زبان مان ڪو اکر نڪتن تہ ڄڻ صحيفو آسماني لھي آيو، جنھن ۾ ڪنھن بہ ردبدل ٿيڻ جو امڪان نہ رهندو.
جنھن زماني جو آءٌ ذڪر ڪري رهيو آهيان، ان ۾ اها خصوصيت اڃا تائين غريب ڳوٺاڻن ۾ موجود هوندي هئي. سندن دوستيءَ ۽ سچائيءَ ذريعي جو روحاني اطمينان ميسر ٿيندو هو، سو اڄ دنيا جي وڏي کان وڏي ماڻھوءَ جي تقرب مان بہ حاصل ڪونہ ٿو ٿئي. مون چڱيءَ پر تجربو ڪري ڏٺو آهي. سنڌ تہ ساري ڏٺي اٿم، بلڪ همعصر ٻاهرينءَ دنيا جي بہ گهڻن ئي مشاهيرن سان پاند اٽڪيو اٿم، پر محبت ۽ وفا جي معاملي ۾ سنڌ جي ڳوٺاڻن جو همپايي ماڻھو نظر ڪونہ چڙهيو اٿم. جيڏا اُٺ تيڏا لوڏا - وڏا ماڻھو، ۽ وڏا غرض، وڏا مرض- وفا ۽ محبت لاءِ وٽن ڪٿان ايندي گنجائش؟
_____________
(1) ڪپڙا سڀ ولائتي ٺھيل هوندا، جن تي محض نالا سنڌي عورتن جا چسپان ڪيل هوندا.