مير علي نواز علوي
سندس ڪلام عام ۾ ايتريقدر مقبول ۽ مشھور نہ هو، جيترو عالم ۽ خواص طبقي ۾. فارسي، سنڌي ۽ سرائڪيءَ ۾ چوندو هو، ۽ سندس ڪليات سندس حياتيءَ ۾ ئي ڇپجي پڌري ٿي.
ڪيترا ڪتاب لکيائين، مثلاً: (1) صارم المسلول عليٰ منڪر علم غيب الرسول (4 جلد)، (2) الاشاره، (3) بياض علوي (علم طب).
سال 1940ع ۾ سندس انتقال ٿيو. عين نزع جي حالت ۾ هي ڪلام چيائين:
منھنجي دل ٿي ساري، سڄڻ کي سنڀاري،
زيارت مديني جي رب شال ڪاري!
منھنجو مير آهي مديني ۾ جاني،
نہ هت ڪو سندس مٽ، نہ عقبيٰ ۾، ثاني،
سندس هجر مون کي ڏني ناتواني،
جدا جسم کان جان، هت ڪيئن گذاري --
منھنجي دل ٿي ساري...
ڪري پنڌ پٽيون، مان ڏونگر کي ڏوريان،
وڃي پِر جي پاڙي ۾ آءٌ جاءِ جوڙيان،
ڳجهو حال دل جو عجيبن سان اوريان
ٿيان شاد، رهبر جو روضو نھاري --
منھنجي دل ٿي ساري...
عرب ڏي مھارون مان قسمت جون موڙيان،
پرين جي مان پيزار تان پاڻ گهوريان،
سڄڻ ساڻ هڪ ٿي، ٻيائيءَ کي ٻوڙيان،
پوان نت وڃي مان پرين جي پناري --
منھنجي دل ٿي ساري...
سندس ڪلام اڪثر نعتيه هو، ۽ اثر سان ڀرپور. نعت سان هونئن بہ سنڌي شاعرن جي ڪافي دلچسپي پئي رهي آهي. حضور صلي ﷲ عليہ وسلم سان جا محبت سنڌ جي ماڻھن کي رهي آهي، ان جو مثال مون کي خود عرب ملڪن ۾ بہ نظر ڪونہ آيو. حضور پاڪ صلي ﷲ عليہ وسلم جو نالو ايندو ۽ سنڌي بيتاب ٿي ويندا. سندن تعريف ۾ جو ڪلام واتان نڪرندن، شعله بدامان هوندو. ساڳيءَ طرح، حضرت غوث الاعظم شيخ عبدالقادر جيلاني رحمة ﷲ عليہ سان پڻ جا عقيدت هن علائقي جي ماڻھن کي آهي، اهڙي عقيدت ڪنھن ٻئي اسلامي ملڪ جي عوام کي ساڻن ڪانہ آهي. خود عراق جي حالت اها آهي. مان بارها، صبح ۽ شام ويلي، سندن درگاھہ تي حاضر ٿيندو رهيو آهيان، پر مجاورن کان سواءِ ملڪي زائر گهڻو ڪري موجود ڪونہ ڏٺو اٿم. سندن زيارت لاءِ ماڻھو ٻاهران اچن ٿا، خاص طرح سان پاڪستان ۽ هندستان مان. انھن زائرن جي محبت ۽ مراد البتہ ڏسڻ وٽان آهي. هت بہ ڪھڙو سنڌي ڳوٺاڻو آهي، جنھن محبوب سبحانيءَ جي ”يارهين“ نہ ڪئي هوندي، يا مشڪل آئي ”سوا ڪسيرو“ نہ باسيو هوندو؟ مير علوي جو ڪلام ان عام سنڌي جذبي جو هڪ بھترين مظھر هو.
پر ان جي اها معنيٰ نہ آهي تہ مير مرحوم ٻين مضمونن تي طبع آزمائي نہ ڪئي. عشق تي بہ گهڻو ڪجهہ پئي آلاپيو اٿس. فارسيءَ ۾ فرمائي ٿو:
رسيد موسم گل، ترڪ ڪار بايد ڪرد،
نظارهِّ گل و روي نگار بايد ڪرد.
غم و نشاط جھان را چو اعتباري نيست،
بعيش عشقِ بتان اختصار بايد ڪرد.
سرائڪيءَ ۾:
شوق ملڻ دا ٿيا بسيار، منھن ويکان هڻ شال صنم دا!
نال ماهي دي نينهڙا لاتم، بار برھہ سر اپڻي چاتم،
زلف ماهي ڳل جڻيا پاتم، عشق سڄڻ دا ڪر اختيار،
سمجهہ ڳيس ڳُّجهہ دين ڌرم دا.
“ سنڌي ڪافي، مولانا عبدالغفور همايونيءَ جي مشھور ڪافيءَ جي تتبع تي:
تنھنجي حسن سڄڻ حيران ڪيا، انسان هزارين، مان نہ رڳو.
تنھنجي شان برابر شاھہ نہ ڪو،
تنھنجي سونھن سندو مَٽ ماھہ نہ ڪو،
تنھنجي خيال کان خالي ساھہ نہ ڪو،
خواهان هزارين، مان نہ رڳو.
قرآن سراسر شان تنھنجو،
آهي واصف خود رحمان تنھنجو،
ٻيو ڪھڙو ڪري تہ بيان تنھنجو،
حيران هزارين، مان نہ رڳو.
ٻڌا جاني جن ڪلام تنھنجا،
ڪن سھسن سڪ مان سلام تنھنجا،
ٿيا حلقه بگوش غلام تنھنجا،
سلطان هزارين، مان نہ رڳو.
تنھنجا مادح ميڪائيل جهڙا،
ڪيئي عاشق اسرافيل جهڙا،
تنھنجي در تي جبرائيل جهڙا،
دربان هزارين، مان نہ رڳو.
توتان پاڻ فدا ڪن شاھہ گدا،
ريءَ ناڻي ٻانھا ٻول ٻڌا،
ٿيا خادم تنھنجي خُلق سندا،
خاقان هزارين، مان نہ رڳو.
ناهي ”علوي“ هڪ ”مفتون“ تنھنجو،
آهي عالم سڀ ممنون تنھنجو،
ٿيو جاني جڳ مرهون تنھنجو،
قربان هزارين، مان نہ رڳو.