خانصاحب سھراب خان سرڪي
آءٌ انھن ڏينھن ۾ هڪ هفتيوار اخبار ايڊٽ ڪندو هوس. اوچتو اطلاع اچي رسيو تہ سرڪي قوم جو وڏو جلسو ٿي گذريو، ۽ سرداريءَ جي دستار وڏيري سھراب خان جي سر تي رکي ويئي. مضمون ۾ اڳتي هلي نئين سردار جا ذاتي فضائل ۽ خصال بيان ڪيل هئا، ۽ ڪجهہ حصو سندس ”خيبر شڪن“ تقرير جو پڻ ڏنل هو. مضمون سان گڏ هڪ خط هو، جنھن ۾ لکيل هو تہ جنھن پرچي ۾ اهو مضمون شايع ٿئي، اهو پرچو، سال جي چندي ۾، سردار صاحب ڏانھن وي.پي. ڪري موڪليو وڃي. ان زماني ۾ ڪنھن بہ مضمون شايع ڪرڻ لاءِ وي.پي. جو دلاسو ڏيڻ لازمي هوندو هو. ايڊيٽر کي چندي جو دلاسو رسيو، تہ مضمون جو مطلب ڇا آهي، تنھن جي ڪا پرواھہ ڪانہ ڪندو، اکيون ٻوٽي شايع ڪري ڇڏيندو، پوءِ ڀل اڳتي هلي ان مان خود سندس پنھنجي وجود لاءِ ڇو نہ ڪو خرخسو پيدا ٿي پوي. اڪثر اهڙن ئي مضمونن جي بنياد تي ايڊيٽرن جي خلاف بدناموسيءَ جا ڪيس داخل ٿيندا هئا، ۽ هڪ سال جي چندي عيوض ويچارن کي ورهين جا ورهيہ ڪورٽن جا ڪشٽ پيا ڪاٽڻا پوندا هئا.
سردار سھراب خان کي خاص طرح سان اها صلاح ملي چڪي هئي تہ ايڊيٽرن جي وات ۾ هميشہ چوڳو وجهندو رهي، تنھنڪري هو صاحب هر اخبار جو مستقل خريدار هوندو هو. جيڪا بہ اخبار نڪرندي، تنھن جو پھريون پرچو سھراب خان جي نالي ضرور وي.پي ٿي ويندو. ايڊيٽر، ان سببان، هميشہ سندس لحاظ رکندا هئا. نزلو ٿيندو هوس، تہ بہ پبلڪ کي اپيلون ڪندا هئا تہ هن مخير ۽ فخر قوم سردار جي جان بخشيءَ ۽ صحت لاءِ هٿ مٿي کڻي ڌڻيءَ اڳيان ٻاڏايو وڃي.
اخباري پروپئگنڊا سھراب خان مرحوم جي سرداريءَ کي خوب چمڪايو. سنڌ جدا ٿي، تہ پاڻ نئين سنڌ اسيمبليءَ جو ميمبر چونڊجي آيو.
مرحوم تمام نرم مزاج ۽ حضور شرم قِسم جو انسان هوندو هو. ڪنھن بہ ٻانھن کان اچي جهليس، تہ ان کي جواب ڪونہ ڏيندو هو. وزير ۽ وزيريءَ جا اميدوار تہ ماشاءَ ﷲ ان فن جا ماهر هوندا هئا. جڏهن بہ ڪو وزارتي زلزلو آيو، تہ ٻنھي ڌرين جا هٿ سردار سھراب خان جي ٻانھن ۾ هوندا هئا.
جدا سنڌ جي پھرين وزارت سر غلام حسين ٺاهي هئي، اپريل 1937ع ۾. مارچ 1938ع ۾، ان وزارت کي ڪيرائڻ لاءِ سانباها ٿيا. جنھن ڏينھن فيصلي ڪن ووٽنگ ٿيڻي هئي، ان ڏينھن مخالف ڌر وارا سردار سھراب خان کي موٽر ۾ ويھاري منگهي پير طرف کڻي ويا، ۽ اوستائين موٽڻ ڪونہ ڇڏيائونس، جيستائين هڪڙي ووٽ جي گهٽتائيءَ سبب سر غلام حسين جي وزارت شڪست کائي ڪِري نہ پيئي.
سھراب خان مرحوم جي اهڙيءَ نرم مزاجيءَ جا مظاهرا ڏسي، سياسي حلقن کي سخت صدمو ٿي رسيو. اهي ڏينھن اڃا ابتدائي هئا، ماڻھن جي سياسي اخلاق سان هاڃي ٿيل ڪانہ هئي. ڪو بہ شخص پارٽي بدلائيندو هو تہ سندس خلاف سخت نفرت پيدا ٿيندي هئي. 1939ع جي اوائل ۾ جڏهن مرحوم سر غلام حسين اوچتو مسلم ليگ ڇڏي وڃي ﷲ بخش پارٽيءَ سان شموليت ڪئي، ۽ اتان هوم منسٽريءَ جو عھدو ورتو، تہ ماڻھن جا دماغ قطعاً چڪرائجي ويا هئا. سر غلام حسين جي ڪيترن دوستن ۽ سياسي رفيقن ساڻس ذاتي تعلق بہ ٽوڙي ڇڏيا، ۽ ساريءَ سنڌ اندر ايتري قدر غصو پيدا ٿيو جو هزارن جي تعداد ۾ ماڻھو مسلم ليگ ۾ گهڙي پيا، اڳتي هلي، سنڌي ليڊرن جون اهي ڦڙتيون گهرتيون ڏسي، مرحوم جمشيد مھتا مورڳو سنڌ اسيمبليءَ جي ميمبريءَ تان استعفا ڏيئي ڇڏي.
ڌڻي تعاليٰ کيس جنت ۾ جاءِ ڏئي، سھراب خان مرحوم کي ڪنھن بہ شخص کي رنجائڻ ۽ نااميد ڪرڻ سخت ناپسند هوندو هو، ۽ سندس ان خصوصيت جو ئي اڪثر ليڊر پيا فائدو وٺندا هئا. قداور پر ڇڙڪ مڙس هو. مائل بہ نفاست، خوش پوش ۽ خوش خلق.