مسٽر محمد امين خان کوسو
اسيمبليءَ اندر محمد امين خان، خانبھادر ﷲ بخش مرحوم جي گروپ سان ڳنڍيل رهيو. ماحول وسيلن ۽ ذريعن جي خيال کان، سندس سياسي پروگرامن ۽ خيالن جي پکيڙ قدري حد کان وڌيل رهي، جنھنڪري صوبائي حالات تي گهڻو اثر پيدا ڪري نہ سگهيو. ڪانگريس پارٽي سندس اسلامي رجحان، مسلماني شڪل شباهت ۽ گفتگو جي نياري انداز ڪري، کانئس مشڪوڪ رهي. مرحوم ﷲ بخش سندس ووٽ کان تہ مستفيد ٿيندو رهيو، پر سندس خيالات کان بنھہ نہ. مسلم ليگين سان تہ نہ سندس پيل هئي، نہ مسلم ليگين جي ساڻس.
طبيعت جي اهڙيءَ آزاديءَ ۽ خيالن جي ايتريءَ بلنديءَ سبب، ڪجهہ عرصي بعد، محمد امين خان پنھنجن سمورن همعصرن کي پوئتي ڇڏي وڃي اهڙي مقام معليٰ تي پھتو، جت ٻئي ڪنھن بہ بشر جو پير ڪونہ هو، ۽ پاڻ اڪيلو ئي اڪيلو رهجي ويو. اڪيلائيءَ جي احساس طبيعت ۾ وڌيڪ سختي پيدا ڪيس، ۽ جڏهن ڏٺائين ٿي تہ زمين تي رهندڙ محدود علم ۽ محدود شعور رکندڙ انسان سندس اهڙي اعليٰ پيغام جو ڪو قدر ڪونہ ڪري رهيا آهن، تڏهن جلالي ڪيفيت ۾ اچي ٿي ويو. اسيمبليءَ جي عين ايوان اندر ڪن ميمبرن کي سندن ٽائينِ مان جهلي گهونسا هڻي ڪڍيائين. اوستي محمد جي پبلڪ ميٽنگ ۾ سندس تقرير هلندي اسٽيج تي حملو ٿيو. ڪجهہ عرصي تائين تہ ڌوڙ - ڌڪاءُ هو. پوليس جي دخل اندازيءَ بعد جڏهن سڪون پيدا ٿيو، تہ ڏٺو ويو تہ خود محمد امين خان جي پيشانيءَ مان خون جا قطرا ڪِري رهيا هئا. هڪ عاشقانہ سُنت هئي، جا ان طرح پوري تہ ٿي، پر سندس سياسي حالتن ۽ انساني لڇڻن تي ان کان پوءِ بہ ڪو اثر پيدا ڪونہ ٿيو. سال - ٻن کان پوءِ مرحوم ﷲ بخش خان شھيد ٿيو، جنھنڪري محمد امين خان جي تنھائي پاڻ وڌيڪ شدت ۽ وڌيڪ سنگيني اختيار ڪئي.
46-1945ع وارين عام اسيمبلي چونڊن ۾ محمد امين خان ناڪامياب ٿيو. 1947ع ۾ پاڪستان آيو، ۽ ڪانگريسي سورما مورڳو ملڪ ڇڏي ويا. نہ رهيو اڳوڻو ”وايو منڊل“ نہ رهيا اڳوڻا ساٿي.
و ان قدح بشڪست، و ان ساقي نماند.
سردار عبدالرحيم خان کوسو
کوسن جي قوم جيڪب آباد ضلعي اندر چڱي انداز ۾ پکڙيل آهي. منجهس زميندارن ۽ مالدارن جو تعداد پڻ ڪافي آهي. سردار عبدالرحيم خان، جنھن کي برٽش سرڪار ”سردار بھادر“ جو خطاب بہ ڏنو، ان قوم جو اڳواڻ هو. پنھنجن همعصرن اندر اخلاقي طرح، سندس مقام تمام اوچو هو. ڪيترين خصوصيتن سبب ماڻھو سندس ڏاڍي عزت ڪندا هئا. مثلاً ڪوڙو واعدو هرگز نہ ڪندو هو، ۽ ان ڪري ”عبدالرحيم خان جو واعدو“ ضرب المثل بڻجي پيو. ڪوڙ پڻ نہ ڳالھائيندو. راءِ ڏيڻ ۾ منافقيءَ کان ڪم نہ وٺندو. جنھن شخص لاءِ چڱي راءِ ٿيس، ان جو پاسو هرگز نہ ڇڏيندو. پارٽيبازيءَ کان پري رهندو، پر جنھن بہ پارٽيءَ طرف هڪ دفعو لاڙو ٿيس تہ ان سان پڇاڙيءَ تائين گڏيو هلندو. سر غلام حسين سان دوستي هيس ۽ ان کي چڱو ماڻھو سمجهندو هو. پڇاڙيءَ تائين سندس ساٿ نہ ڇڏيائين. ڪامورن جي دروازن تي ڌڪا نہ کائيندو، نہ کين رشوتون کارائيندو. پنھنجي عزت ۽ پنھنجو وقار رکي ڄاڻندو هو. پنھنجي ڳوٺ اندر، بنگلي جي چوڌاري وڏو ڪوٽ کڻائي ڇڏيو هئائين. آيو ويو ڪوٽ جي ٻاهران هوندو، اندر اچڻ جي اجازت ڪوششن سان ميسر ٿينديس. اڻ وڻندڙ ۽ غلط ماڻھن جو منھن ڏسڻ پسند نہ ڪندو هو. جنھن بہ ملاقاتيءَ کي هڪدم ملاقات جو موقعو ڏنائين، تنھن لاءِ اها ڳالھہ باعث امتياز سمجهي ويندي هئي. اسيمبلي يا ڪائونسل جي ميمبريءَ لاءِ ڪڏهن بہ اميدوار نہ بيٺو، حلانڪ سندس اثر ڪافي هو. سبب هيءُ هو تہ ووٽ گهرڻ پنھنجي وقار ۽ خودداريءَ جي منافي ٿي سمجهيائين. البت ضلعي لوڪلبورڊ جي پريزيڊنٽي سا ورهين تائين سندس حوالي رهي، ۽ ان سلسلي ۾ ڪڏهن بہ سختيءَ سان سندس مقابلو ڪونہ ٿيو.
شڪار ۽ هٿيارن گڏ ڪرڻ جو بيحد شوق هوس. پنھنجو اڪثر وقت شڪار پٺيان ئي صرف ڪندو هو. نشانيبازيءَ ۾ يڪتا هو. چوندا هئا تہ ڀڄندڙ گهوڙيءَ جي پٺيءَ تان اڏامندڙ تتر ماريندو هو. ممڪن آهي تہ ان ۾ ڪجهہ مبالغو بہ هجي، پر اها ڳالھہ صحيح آهي تہ سندس هٿ غير معمولي طرح سڌو هو. جڏهن سندس انتقال ٿيو تہ وٽانئس سوَن جي تعداد ۾ بندوقون، هزارن جي تعداد ۾ ڪارتوس، بيشمار چاقو، ۽ اڪيچار ٻيو شڪاري سامان نڪتو. اولاد ڪونہ هوس. سندس جاءِ نشينيءَ تي جهيڙو ٿي پيو. ﷲ تعاليٰ کڻي عملدارن جي ٻڌي، اهو سارو سامان لحظي ۾ تتر بتر ڪري ڇڏيائون.
مون تي مھربان هوندو هو. ٻہ - ٽي دفعا منھنجي ساڻس ملاقات ٿي. کٽ تي پلٿي ماري ويھندو هو، بت ۾ وزني هوندو هو. مٿي جا وار وڏا، ڏاڙهي نہ بي تحاشا وڏي ۽ نہ بلوچڪي اصول خلاف ننڍي، مٿي تي اڇي پڳ، جسم تي پيراهن يا قميص، هيٺتي چوتختي محمودي جي سلوار، پير ۾ نرم سنڌي جُتي، ڏِسڻيءَ خواھہ اٿڻيءَ ويھڻيءَ ۾ حشمت ۽ وقار. پنجاھہ - پنجونجاھہ ورهين جي عمر ۾ انتقال ٿيس.