رت جي بناوت ۽ پيدا ٿيڻ Blood Composition & Formation
* * *
[b] هيموپوئيٽڪ سسٽم
[/b]Haemopoitic System
هيموپوئيٽڪ سسٽم ((Haemopoitic System ٺهيل آهي وهندڙ رت (Circulating Blood)، هڏن جي مک، (Bone marrow) تري، (Spleen)، ٿائمس (Thymus) ۽ لِمف نوڊ (Lymph Nodes) جو جنهن کي اضافي سهارو ملي ٿو. وري ريٽيڪيولو اينڊو ٿيليل سسٽم جو (R.E.T.S) (Reticul- Endo Thelial System) جيڪو وري غير ضروري ٻاهرين مادن کي جسم اندر داخل ٿيڻ مهل هڪدم ماري ختم ڪرڻ ۾ مدد ڪري ٿو. اُهي خليا رت جي سائينوسِسز (Blood Sinuses) ۽ جسم جي ٻين ڪيترن عضون ۾ موجود هوندا آهن. لفظ هيموپوئسز جي معنيٰ آهي، ”رت جو پيدا ٿيڻ“. رت جا جزا مختلف مرحلن منجهان گذرن ٿا، بلڪل اهڙيءَ طرح جيئن هڪ انسان آهستي آهستي ننڍپڻ جا مرحلا طئي ڪندو اچي پوءِ بالغ ٿيندو آهي، بلڪل اهڙيءَ طرح رت جا جزا به پهريان ننڍپڻ جا مرحلا، طئي ڪرڻ بعد آهستي آهستي مرحليوار بالغ ٿين ٿا. هڪ صحتمند بالغ انسان جي رت ۾ نارمل طريقي سان صرف بالغ جزن کي هجڻ کپي، جڏهن ته رت ۾ نابالغ جزا يا وري نارمل شڪل صورت کان هٽيل جزا ڪنهن به بيماريءَ جي نشاندهي ڪندا رهندا آهن. (Immature and abnormal cells) اهڙي قسم جا نابالغ جزا ڪيترين ئي بيمارين ۾ رت اندر نظر ايندا آهن. اِن ڪري اِهو ضروري آهي ته پڙهندڙ شاگرد توڙي عام ماڻهو کي نارمل جزن جي شڪل و صورت کان چڱيءَ ريت واقفيت هجي. هيٺ ڏنل تصوير ۾ نارمل جزا نظر اچي رهيا آهن. جڏهن نارمل ((Normal Shape جي باري ۾ معلومات هوندي ته پوءِ ايبنارمل (Shape Abnormal) کي به سڃاڻي سگهبو.
انساني ٻچي ۾ رت جي پيدا ٿيڻ وارو مرحلو مرداڻي ۽ عورتاڻي جزن جي ملڻ جي تقريبن ٻي هفتي ۾ شروع ٿي وڃي ٿو.
In human –beings, embryo, Haematopoiesis begins within two weeks following conception.
شروع ۾ بنيادي خليا ((Stem cells رت جي/ٻيٽ ۾ (In blood island) ٻچي جي زردي واري حصي ۾ پيدا ۽ جمع ٿيڻ شروع ٿين ٿا.
تنهن بعد رت جي جزن جا مختلف وڌڻ ۽ ويجهڻ وارا In Yolk sac of Embryo مرحلا، مختلف جڳهن تي عمل ۾ ايندا رهن ٿا. مثال طور جگر (Liver)، تري (Spleen)، ٿائمس (Thymus)، لِمفِ نوڊس (Lymph Nodes) ۽ هڏن جو مِک گودو (Bone-marrow) وغيره. انساني پيدائش وقت ۽ باقي سڄي زندگي During Whole Life رت جي جزن جي پيدائش جو مرحلو صرف هڏن جي مِک ۾ وڃي بچندو آهي. هڏن جي مِک ٻن حصن ۾ ورهايل آهي، زرد ۽ ڳاڙهو مِک (Red bone-marrow & yellow bone-marrow) اهو مِک ويڪرن هڏن ۾ جيڪي پڻ مغز ۾ هوندا آهن. پاسراٽين ۾ ڪلهن جي هڏن ۾ ڊگهن هڏن ۽ ڪرنگهي جي مُهرن ۾ موجود هوندو آهي. هڪ بالغ انسان ۾ هڏن جو مِک وزن ۾ تقريبن جسم اندر موجود وڏي ۾ وڏي عضون يعني جگر ۽ مغز جي برابر هوندو آهي. مجموعي طور تي هڏن جي مِک جو وزن تقريبن 120 گرام هوندو آهي. رت ۽ رت جي جزن جي پيدائش جي نظام کي مختلف ڪيميائي مرڪبات ڪنٽرول ڪري ويٺا آهن، جنهن جي ڪري رت جي ڀڃ ڊاهه واري عمل ۾ ضايع ٿيندڙ جزا وري ٻيهر تعداد ۾ پهرين جيترا ٿي وڃن ٿا. اهڙي نظام کي فيڊبيڪ (Feed-back) نظام سڏيو وڃي ٿو، ڪيميائي مرڪب Hormones)) ڪري جزا ايترا پيدا ٿين ٿا، جيترا ضرورت ۾ هوندا آهن، نه ته جيڪر رت جا جزا، ائين اڻڳڻيا پيدا ٿي پون جو هوند جيڪر رت جي نالين ۾ هڪ ٻئي سان ڳنڍجي ملي پون. رت جي جزن جو تعداد يعني ڳڻپ کي هڪ مخصوص مقدار ۾ قائم رکڻ لاءِ مخصوص مرڪب موجود هوندا آهن. جنهن کي ((Haemopietin هيموپوئٽين سڏيو وڃي ٿو. هر هڪ جزي ڳاڙهي، اڇي ۽ پليٽيلٽس لاءِ الڳ الڳ مرڪب آهن، جيئن ته ايٿروپوئيٽن Erythropoietin، ليڪوپوئيٽن Leukopoietin ۽ ٿرموبوپوئيٽن Thrombopoietin، جيڪي پنهنجي جزن کي پيدائش واري مرحلي دوران مدد به ڪن ٿا ۽ وري پيدائش واري عمل کي ڪنٽرول به ڪن ٿا. هيموپوئيٽن گردن منجهان پيدا ٿئي ٿي ۽ هڏن جي مِک واري ڪم کي تيز ڪري ٿي هيموپوئيٽس تڏهن تڪڙو پيدا ٿيندي آهي، جڏهن رت ۾ آڪسيجن جي گهٽتائي ٿي ويندي آهي. تڏهن جلدي جلدي گردا ڪيميائي مرڪب هيموپوئيٽن ٺاهڻ شروع ڪندا آهن.
* * *