سنڌو سمهندو ناهي.... ممتاز بخاري
سنڌوءَ ۾ ايندڙ اها ٻوڏ، جيڪا امڪاني طور ”سپر فلڊ“ به ٿي سگهي ٿي، ان لاءِ سواءِ انگن اکرن ۽ حساس جاين جي نشاندهي، ۽ ڪجهه جاين تي مشينون پهچائڻ واري ڪم جي ٻيو ڇا ٿي سگهيو آهي؟ ۽ پوءِ ملڪ جي فوج، نيوي ۽ رينجرز کي به انهن ڪمن ۾ پاڻ سان شامل ڪيو وڃي.
ڇا اها انتهائي وڏي ٻوڏ آهي؟ ان حوالي سان به ڪجهه آبپاشي ماهرن جا متضاد رايا آهن، ڇو ته خيال اهو پيو ڪيو وڃي ته سنڌو ۾ ايندڙ اها ٻوڏ 9/8 لک ڪيوسڪس جي آهي ته پوءِ ان کي انتهائي خطرناڪ ڇو پيو ڄاڻايو وڃي. ڇاڪاڻ ته 2005ع ۽ 2006ع ۾ سکر بئراج وٽ پاڻي 5 لک ۽ ساڍا 5 لک ڪيوسڪ کان مٿي رهيو آهي ۽ ان کان پوءِ وارن ٽن سالن ۾ سکر ۽ گڊو بئراجن وچ ۾ ننڍي ٻوڏ واري صورتحال به مشڪل سان رهي آهي. ان ڪري ان جهوني آبپاشي ماهر جو خيال آهي ته ٻوڏ 9 لک ڪيوسڪ تائين هوندي پر ان کي ان ڪري وڌيڪ ڄاڻايو پيو وڃي. ڇو ته گذريل 14 سالن ۾ سنڌو جي بندن تي ڌيان نه ڏنو ويو آهي، جن سان جانورن ۽ ڪوئن ته ويڌن ڪئي ئي آهي پر ماڻهن به وسان ڪين گهٽايو آهي، جو بندن جي مٽي به کڻي ويا آهن ان صورتحال ۾ آبپاشي کاتو ايڏي واويلا ڪري پيو، جيئن اهي ڄاڻائين ته پاڻي 10 لک ڪيوسڪ کان مٿي هو، اسان ڇا ٿا ڪري سگهون؟ جيڪڏهن ان جهوني آبپاسي ماهر جي اها راءِ صحيح آهي ته پوءِ ان مان اهو نتيجو نڪري ٿو ته سنڌ ۾ ايندڙ امڪاني سپر فلڊ سان جيڪڏهن ڪي وڏا نقصان ٿين ٿا ته پوءِ سنڌوءَ جو تارو تار پڻي ڄاڻائي ۽ قدرت پاران آيل آفت جو سهارو وٺي جان ڇڏائي ويندا.
گڊو کان وٺي سمنڊ تائين جيڪو ڪچو 16 لک چورس ايڪڙن تي پکڙيل آهي ۽ جنهن ۾ 10 لک چورس ايڪڙن تي ڦهليل ڪچي جي زندگي ڪيئن آهي. اهڙي صورتحال ۾ انتظامن جي حتمي شڪل ڪيئن اهو سمجهڻ ايترو مشڪل نه آهي؟ ۽ مٿان سنڌو جي بندن جي ساڄي ۽ کاٻي پاسن کان ڪيترائي شهر ۽ ڳوٺ آباد آهن، جيڪي به بندن ٽٽڻ جي صورت ۾ خطري هيٺ آهن. ائين اهو خطرو ان دور جا ماڻهو نٿا وساري سگهن، جڏهن 1976ع ۾ سکر وٽان 12 لک ڪيوسڪس پاڻي گذريو هو پر اصل ۾ اهو پاڻي ان کان وڌيڪ هو، ڇو ته سکر بئراج صرف ان صورت ۾ بچي سگهيو هو، جڏهن علي واهڻ وٽان بند کي گهارو هنيو ويو ۽ لڳ ڀڳ هڪ لک ڪيوسڪ پاڻي علي واهڻ واري علائقي ۾ ڦهلجي ويو. جتي ماڻهن جي سانڀر ٻڌائي ٿي ته تمام گهڻو مالي نقصان ٿيو هو، چوپايو مال لوڙهي ويو هو، ربڏنو جاگيراڻي اهو قصو ٻڌائيندي چئي ٿو ته، ”مان ڪچو بيلدار هئس، اسان کي اها خبر ئي نه پئي ته اهو گهارو ڪيئن پيو. پر هڪڙي اڳوڻي چيف انجنيئر جو اهو خيال آهي ته ان وقت جي وزير اعليٰ ۽ ٻن ٻين ماڻهن اهو فيصلو ڪيو هو ته سکر بئراج کي بچائڻ لاءِ علي واهڻ وٽ گهارو ضروري آهي. عوامي حڪومت هجڻ جي ڪري عوام کي آگاهه نه ڪيو ويو هو ته متان ماڻهو اٿي کڙا ٿين. هن جو خيال آهي ته سنڌ جي زرعي زندگي لاءِ اها قرباني ڏني وئي پر جڏهن هن وقت آبپاشي کاتي جي اختيار ڌڻين کان اهو سوال ڪجي ٿو ته، آخر انهن ڪا ”ٻي رٿا“ جوڙي وئي آهي، جنهن سان ڪنهن امڪاني تباهي کان بچي سگهجي؟ ان سوال تي لڳ ڀڳ سڀ ڪامورا خاموش آهن، ڇو ته جيڪڏهن موسميات کاتو، آبپاشي کاتو ۽ ارسا وارا اهو چئي رهيا آهن ته پاڻي 10 لک ڪيوسڪ تائين ايندو ته ڇا انهن وٽ ڪو ”سيڪنڊ پلان“ آهي، جنهن سان شهرن توڙي بئراجن کي بچائي سگهجي؟ پنجاب ۾ بهرحال اهو پلان آهي ته بندن کي اهڙين جاين تان ڪٽ ڏنو ويندو آهي، جتان پڻي وهي وري بئراجن جي هيٺين پاسي کان دريائن ۾ شامل ٿي ويندو. ان سلسلي ۾ سنڌ جي آبپاشي ماهر نور محمد بلوچ جو چوڻ آهي ته سنڌ وٽ درياهه جي صورتحال اها آهي جو پنجاب رٿا سنڌ ۾ استعمال نٿي ڪري سگهجي، ته پوءِ آخر سنڌ جي آبپاشي کاتي وٽ ٻي رٿا ڪهڙي آهي؟ ان جو جواب شايد ڪنهن وٽ ناهي، ڇو ته جڏهن پاڻي مٿي چڙهي آيو آهي ته امڪاني تباهين کان پوءِ واري صورتحال کي منهن ڏيڻ لاءِ ئي تياريون ڪيون پيون وڃن، جنهن مان لڳي رهيو آهي ته شايد ڪا اهڙي ”رٿا“ آهي، جو ڪٿي نه ڪٿي بند ٽٽن ۽ ڪو نه ڪو نقصان ٿئي، ٿي سگهي ٿو ته اها ڳالهه مڪمل غلط هجي ۽ ڪيترن ئي ماهرن جو اهو خيال به آهي ته ائين نه ٿئي جو سنڌو درياهه نقصان ڏئي، پر اها آس ضرور آهي ته سنڌو وهندو رهي ۽ پنهنجا ڪنارا برقرار رکي پر آبپاسي کاتي وارن کي ڪير سمجهائي ته آڌيءَ رات جي ڪا به غفلت نقصان ڏئي سگهي ٿي، ڇاڪاڻ ته وهندڙ سنڌو درياهه کي ڪڏهن به ننڊ ناهي ايندي ۽ اهو به ڏٺو ويو آهي ته جڏهن به ڪا ٻوڏ آئي آهي يا گهارا پيا آهن ته انهن جو پهر گهڻي ڀاڱي آڌي رات گذرڻ کان پوءِ وارو ئي هوندو آهي. سنڌو جي پاڻيءَ ۾ ٻوڏ جي صورتحال وقت جهلم ندي جو پاڻي به ايندو آهي ته ٻين ندين جو پاڻي به مختلف رستن کان ٿيندو پنجند تائين پهچندو آهي، جتان مٺڻ ڪوٽ وٽان سنڌو جي پاڻي سان ملي ويندو آهي ته ان جي زور ۾ اڃا به واڌارو ٿي ويندو آهي. هن ڀيري به چشما ۽ تربيلا وٽان سنڌو جي پاڻي ۾ برسات پوڻ جي ڪري واڌ آئي آهي ته پنجند وٽ ايندڙ ٻين ندين جو پاڻي ڪاهيندو پيو اچي، جيڪي وهڪرا مٺڻ ڪوٽ وٽ جيڪڏهن ساڳي وقت گڏجن ٿا ته پوءِ شايد 9 کان 10 لک ڪيوسڪ پاڻي ٿي وڃي، ٻي صورت ۾ جيڪڏهن وهڪرا اڳتي پوئتي ٿين ٿا ته پوءِ پاڻي 8 لک کان 9 لک ڪيوسڪ پاڻي ٿي وڃي، ٻي صورت ۾ جيڪڏهن وهڪرا اڳتي پوئتي ٿين ٿا ته پوءِ پاڻي 8 لک کان 9 لک ڪيوسڪس هوندو جيڪڏهن ان پاڻي وڏو نقصان پهچايو ته پوءِ ڇا ڇئجي ته ڪير ستل هو ۽ ڪير جاڳندو رهيو؟