تاريخ، فلسفو ۽ سياست

مها ٻوڏ 2010 (جيڪي سنڌ سان ٿيو)

ڪتاب ” مها ٻوڏ 2010 (جيڪي سنڌ سان ٿيو) “ اوهان اڳيان حاضر آهي. هن ڪتاب جو ليکڪ عزيز رانجهاڻي آهي. 07 آگسٽ 2010 تي سنڌوءَ جي ساڄي ڪپ تي ٽوڙيءَ واري هنڌ تان سنڌوءَ جي بچاءُ بند کي گهارو ڇا لڳو، ڄڻ سنڌ ۾ قيامت اچي وئي. شير درياهه سنڌو مستيءَ ۾ اچي سنڌ جي ميدانن شهرن ۽ ڳوٺن ۾ ڪاهجي پيو ۽ ٻوڙان ٻوڙ ڪري ڇڏي ۽ ڏسندي ئي ڏسندي بلوچستان جي حدن کان وٺي سنڌي سمونڊ تائين هڪ ٻيو سمونڊ ڪري ڇڏيو. جتي 10 کان وٺي 16 فوٽن تائين ڪيترائي ڏينهن اڌ سنڌ پاڻيءَ هيٺ رهي ۽ اڌ سنڌ جي آبادي سر ۽ مال متاع بچائڻ لاءِ سرگردان رهي ۽ پنهنجي ئي ڌرتيءَ تي صدين کان آباد هي ڌرتي ڌڻي بي گهر ٿي ڪسمپرسيءَ جي حالت ۾ ڪئمپن جي حوالي ٿيا. سنڌوءَ جو پاڻي سندن پويان ائين پئجي ويو جيئن ڪو حمله آور لشڪر اوچتو ڪنهن علائقي ۾ ڪاهجي پوي ۽ ماڻهن ۾ ڀاڄ پئجي وڃي ۽ هو ساهه بچائڻ لاءِ برمنهن ڪندا هجن. ڪٿي جيڪب آباد، ڪشمور، ٺل، شهدادڪوٽ، ڳڙهي خيرو ۽ ڪٿي ڪراچي، سانگهڙ، ٽنڊو باگو، نئون ڪوٽ ۽ حيدرآباد، ساهه بچائڻ لاءِ هي ڌرتي ڌڻي، سنڌ جي هڪ ڪنڊ کي ڇڏي ٻئي ڪنڊ تي وڃي ڪئمپن ۾ پهتا ۽ دربدر ٿي مصيبتن ۽ عذاب ۾ اچي ويا.
Title Cover of book مها ٻوڏ 2010 (جيڪي سنڌ سان ٿيو)

جيئرن کان خالي ٿيندڙ شهر… ڊاڪٽر ايوب شيخ

سورجاڻي کي پيل گهاري جي ڪري ڪيترو نقصان ٿئي ٿو، ان جو اندازو لڳائڻ مشڪل آهي، پر درياءَ کي گهارو لڳل آهي ته اهو ايترو ئي نقصان ضرور ڪندو، جيترو نقصان ”ٽوڙي بند“ جي ڪري ٿيو آهي، پنهنجي سڄي ڄمار قمبر، لاڙڪاڻو، شهدادڪوٽ، رتوديرو، وارهه، دڙو، سجاول، ميرپور بٺورو، ”ڪشمور“ ڪنڌڪوٽ ۽ جيڪب آباد پيرين پنڌ جهاڳي ڏٺاسين. قمبر ته پنهنجي جنم ڀومي آهي، جنهن ۾ منهنجي پڙ ڏاڏي دين محمد شيخ کان وٺي وڏن جون، مائٽن ۽ منهنجي والده جي قبر آهي. اهي سڀ شهر جيئرن کان خالي ڪرائي کين چيو پيو وڃي ته ”پنهنجو خيال ڪجو“ اسان جي ڪٽنب ۾ منهنجي پڙڏاڏي کان اڳ سڀ هندو هئا. سندس ڀاءُ پريم چند مسلمان ٿيڻ بدران ڀارتي شهر ممبئي هليو ويو هو، مرڻ تائين پريم چند جو ڪو به پريم پتر نه آيو، ايوب خان جي دور ۾ هڪ ڏينهن ڀارت مان آيل ڪنهن ماڻهوءَ اسان جي وڏن کي ٻڌايو هو ته ”پريم چند خوش ۽ خاموش هوندو هيو، آخر ۾ بخار ٿيو هيس. مون کي قمبر جي ايڊريس ڏئي چيائين ته فلاڻي نالن ۽ پارن سان ماڻهن سان ملي کين ٻڌائجانءِ ته پريم چند مري ويو،“ ان ئي قمبر ۾ اسان پنهنجي والده کي ٻه سال اڳ ۽ ان کان ٻه شهر پري محترمه بينظير ڀٽو کي اٽڪل ٽي سال اڳ مٽيءَ ماءُ حوالي ڪيو هو، ويرم ئي ڪا نه گذري آهي ته سڄي سنڌ موت جي منهن ۾ پئي آهي. سنڌ سرڪار وس ڪيا آهن، ڪجهه ”ماڻهن جهڙا ماڻهو“ آفيسر، ايم پي اي ۽ ايم اين اي بندن تي بيٺا آهن. ڪن جا نالا اچن ٿا ڪن جا نالا ميڊيا تي اچن ئي نه ٿا. وڏي ۾ وڏي محنت ۽ رلڻ جو ڪم سيد قائم علي شاهه صاحب ڪيو آهي. ميڊيا ۾ انفرميشن پهچائڻ جو شاندار ڪم ڪي ٽي اين ڪيو آهي. پر اردو ٽي وي ”دنيا“ ۽ ”سما“ وارن به ڪمال ڪري ڇڏيو آهي. بحراني دورن م سنڌي ميڊيا جو هڪ حصو ته پنهنجي ڌرتي ماءُ سان گڏ هجي ٿو، پر اردو ميڊيا جي ڪري ڳالهه سڄي ملڪ تائين پکڙي ۽ پهچي ٿي. ڪي ٽي اين جي جان محمد مهر، سرڪش، سڌايو، ممتاز بخاري ۽ ٻين دوستن جي رپورٽن جي ڪري الاهي مثبت اثر پيا آهن. الاهي ڄاڻ ملي سگهي آهي، پر انهن سمورن رپورٽن کي ايڏي تباهي ۾ ”ڇا ڪري سگهي ٿو“ جهڙو عنصر پڻ ڏيڻ گهري ته جيئن ڪنهن به انتهائي وڏي ۽ خطرناڪ خبر يا اونداهه ۾ ڪي اميد جا ڪرڻا اسان جي ماڻهن کي نظر ۾ اچن.
منهنجي ڳوٺائي ايريگيشن جي سپهه سالار ادريس راجپوت صاحب جي سمورين اڳڪٿين غلط ٿيڻ سان ئي مون کي محسوس ٿيو هيو ته ”پاڻي سر کان چڙهيل آهي.“ ان ڪري آبپاشي جي سمورن ماهرن، سنڌ جي سرڪار، سنڌ جي ميڊيا ۽ سنڌ توڙي ملڪ جي ٽي وي تي تبصرا ڪندڙ ائنڪر پرسن کي گهرجي ته اهي اها ڳالهه پنهنجي ذهن ۾ رکن ته هي درياءَ جي ”بي مهار ٻوڏ“ هڪ صديءَ کان پوءِ پاڻ مٿان آيل سمورن الزامن، درياءَ مٿان اڏيل هوٽلن ۽ عمارتن، درياءَ کي روڪيندڙ زمينداري بندن، بنگلن ۽ ماڙين، ڪيٽين ۽ شڪار گاهن کي پاڻي ڪندي شهرن جا شهر ٻوڙيندي مسڪين ناراض ڪندي هتي پهتي آهي. ان سانحي جي سمورن پاسن تي غور ڪرڻ جي گهرج آهي. علي قاضي چواڻي ته ”هڪ وڏي ٻوڏ بيمارين جي ايندي“ ته ان تي به غور ڪرڻو آهي. سياسي ۽ سماجي مامرن کي به ڏسڻو آهي. سپر هاءِ وي تي افغاني بستي جي ويجهو سرڪاري خوراڪ کاتي جي گدامن جي زمين تي قبضو ڪري اتي نوان دڪان اڏيا پيا وڃن روينيو وارا ٻوڏ جي ڪم سبب خاموش آهن ۽ قابض ٻوڏ جي صورتحال مان فائدو وٺي يا ته سرڪار جي پٺي ۾ خنجر هڻن ٿا يا وري مسڪينن جو مال ڦٻائين ٿا. لاڙڪاڻي ۾ اسٽيشن روڊ تي ڊاڪٽرن جي گهرن تي قبضا ڪرڻ جو داداگيري وارو ڌنڌو عروج تي آهي. پوليس ۽ روينيو.، ڊي سي او عاقل بند کي ڏسن يا انهن قبضن کي ڏسن؟ بحراني حالتن مان ماڻهو پنهنجي فراڊ جو ڪيئن پيا پيٽ ڀرين؟ ڪراچي ۾ هڪڙا فراڊي هر فليٽ تي ”پنج پنج هزار“ ماهانو وٺڻ جي ”قومي ڪم“ سان لڳا پيا آهن، هڪڙن وري فليٽن تي قبضا ڪري ان تمام وڏي انساني سانحي کي پنهنجي ”پيداگيري“ ۾ بدلائي ان سڄي مقصد جا لاهه ڪڍڻ شروع ڪيا آهن ته جيئن سڄي خلق خدا سنڌين تان کلي.
سڄي سنڌ جنهن نموني تباهه پئي ٿئي. انهن کي اها ڳالهه سمجهڻ گهرجي ته سنڌين کي اڪيلو ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي پئي وڃي. سنڌين کي اڪيلو ڪرڻ جو مقصد انهن کي بي واهو ڪرڻ جي برابر هوندو، عالمي قوتن کان ويندي لوڪل صاحب سنڌ جي سمورن ڏکن سورن کان لاپرواهه ۽ بي نياز ٿيا ويٺا آهن. ڪوئي به ڪنهن کان نٿو پڇي ته آخر انهن لکين سنڌين کي ٻوڏ جي ڪري لڳل بيمارين جو علاج ڪير ڪندو؟ صحت کاتو ڪٿي آهي؟ منهنجي گذارش آهي ته سنڌين کي پنهنجي مڙسي پاڻ ڪرڻي پوندي، سنڌ جي سرڪار کي پنهنجي سموري ايڪشن م ربط ۽ ضبط پيدا ڪرڻو پوندو، ماڻهن جي آبادڪاري لاءِ ضروري آهي ته کين ”امداد جي آسري تي جيئڻ“ بدران پنهنجي پيرن تي بيهڻ جو فن سيکاريو وڃي، اهي ٻوڏ ستايل ڪهڙي به ڏک ۽ درد جي واديءَ کي ڪراس ڪري وڏا وڏا لڪ لنگهي مصيبتون سهي اتي پهتا آهن. انهن کي امدادون ڏيڻ بدران انهن کي هنر سيکاريو. انهن کي ڪئمپن ۾ رهائڻ بدران انهن واسطي ”بينظير بستيون“ ٺاهيون، هڪ ڀيري شهيد ذوالفقار علي ڀٽي ڪراچي م چيو هو ته ”ڪراچي جي جياپي لاءِ ”ايگروول“ (زرعي ڳوٺ) ۽ ميٽروول (شهري ڳوٺ) جو پاڻ ۾ ملڻ ضروري آهي.“ سندس اهو خيال ضيائي قوتن جي اچڻ جي ڪري پورو ٿي نه سگهيو هو، هاڻي تاريخ جي بدترين سانحي جي ڪري ڪجهه هزار سنڌي اچي ويا آهن. ڪجهه ٻيا به اچي ويندا، اهي جيڪڏهن سيڪيورٽي گارڊ هوندا، اهي جيڪڏهن سٺا توبچي هوندا، اهي بئرا ۽ بورچي هوندا، اهي واڍا ۽ کٽون واڻيندڙ ۽ ڊکاڻڪو ڪم ڪندا، اهي سڀ ڳوٺن جي ڪلچر کي ڪراچي ۾ متعارف ڪرائي هتان جي سونهن وڌائي سگهن ٿا. انهن ماڻهن کي عام طريقن سان ڪراچي ۽ ٻين شهرن ۾ آباد ڪرائجي. انهن ماڻهن سميت سڄي سنڌ ۾ جيڪي لکين بي گهر ٿيل سنڌي آهن، جيڪي دربدر آهن، تن جي مٿان بيمارين جي ڪري لٽڪندڙ موت جي تلوار هٽائي وڃي.
سنڌ سرڪار کي گهرجي ته قمبر، لاڙڪاڻي، ڪنڌڪوٽ، جيڪب آباد، شڪارپور، گهوٽڪي، ٺٽي، ڄامشوري ۽ ٻين علائقن ۾ ڪئمپن جو جيڪو به کين ”تجربو“ حاصل ٿيو آهي. انهن ۾ موجود ڪميون پيشيون بنا دير ختم ڪرڻ گهرجن، سنڌ سرڪار ان سلسلي ۾ چونڊيل عيوضين، اين جي اوز، خيرات ڪندڙ ادارن سان گڏ ويهي انهن کان سکي صورتحال کي بهتر بنائين. اچو ته ”ربط ۽ ضبط“ سان انهن ٻوڏ سٽيل سنڌين جي زندگين ۾ ڪي اميدون پيدا ڪريون. انهن جا ڪي علاج ڪرايون، گيسٽرو کي پاڙئون پٽڻ جون ڪوشسون ڪرڻ گهرجن ڪجهه وقت کان پوءِ سياري جي خنڪي ۾ وري ساهه ۽ سهڪي جون بيماريون پيدا ٿينديون. ان لاءِ سمورن سنڌين کي گڏ ٿيڻو پوندو. ڪنهن آسري تي نه، پر اميد وڌائڻ لاءِ.