هڪ اجڙيل شهر جي سار….منوج ڪمار
جيتوڻيڪ خيرپور ناٿن شاهه پهچڻ لاءِ سيتا روڊ کان هڪ رستو کليل هو، پر اسان جوهي برانچ کان هيٺ ٻوڏ جي پاڻي هيٺ آيل رستي تان وڃڻ کي ترجيح ڏني. اسان پاڻ ڏسڻ پئي چاهيو ته اتي صورتحال ڪهڙي هئي. جوهي برانچ کان پوءِ خيرپور ناٿن شاهه تائين وڃN لاءِ ٻيڙيون ئي ذريعو هيون. پر انهيءَ ڏينهن اتي موجود ماڻهن ٻڌايو ته ٻيڙين سان گڏوگڏ تجرباتي طور تي هڪ ٽريڪٽر ٽرالي به هلي رهي آهي. ڇاڪاڻ ته روڊ ٿورو مٿڀرو هئڻ سبب اها ٽريڪٽر ٽرالي روڊ تي بيٺل انهيءَ پاڻي مان گذري سگهي پئي. پنهنجي جڳهه تي اهو خطري وارو سفر هو، ڇاڪاڻ ته اهو ور وڪڙن وارو ٻڏل روڊ ڪنهن کي به نظر ڪو نه پئي آيو ۽ ڊرائيور مڙئي پنهنجي حساب سان اندازي تي ٽريڪٽر هلائي رهيو هو. اسان انهي ڳالهه کان آگاهه به هئاسين ته ڪو به هڪڙو غلط موڙ اسان کي انهيءَ غائب ٿيل روڊ جي ڪنارن تي ٺهي ويل پاڻي جو ڪنهن اهڙي ڪن ۾ هڻي سگهي ٿو. جتان اسان کي ڪڍڻ لاءِ ڪير به آس پاس ڪو نه هوندو. پوءِ به اهو خطرو کڻي اسان انهيءَ ٽريڪٽر ٽرالي ۾ چڙهي پياسين.
اسان ڪجهه ڪلوميٽرن جو اهو فاصلو اڍائي ڪلاڪن ۾ طئي ڪيو. اهو منهنجي زندگي جو انتهائي عجيب سفر هو. مون کي محسوس ٿي رهيو هو ته آئون ٽريڪٽر تي چڙهي درياءَ جي وچ سير مان گذري رهيو هجان. مون کي انهيءَ سفر ئي انهيءَ سموري درد ۽ پيڙا کان واقف ڪرايو. جنهن پيڙا مان سنڌو درياءَ جي ساڄي پاسي جا اهي لکين ماڻهو گذري رهيا آهن. جتان هيترن مهينن گذرڻ جي باوجود به اڃان ٻوڏ جو پاڻي هٽي نه سگهيو آهي. اها پيڙا نه ته ڪير اخبار جي تصويرن کي ڏسي محسوس ڪري سگهي ٿو ۽ نه وري انهيءَ علائقي جو ڪو فضائي دورو ڪري انهي علائقي جي ماڻهن جو ڪو درد معلوم ڪري سگهجي ٿو. ڪا ٽي وي تي آيل رپورٽ توهان کي اتي آيل تباهي جي حقيقي تصوير نٿي ڏئي سگهي ٿي. انهيءَ درد جو ڪو ٿورو ئي حصو سهي، پر توهان تڏهن ئي محسوس ڪري سگهو ٿا، جڏهن توهان پاڻ اتان گذرو. اتي اسان ڳوٺن جا ڳوٺ پاڻيءَ جي هيٺ ڏٺا. اسان اهي باغ ڏٺا، جتي ڪجهه مهينا اڳ تائين وڻ مختلف ميون سان جهنجهيل هئا. پر هاڻ اتي بيٺل وڻ رڳو اها شاهدي ڏيڻ لاءِ بيٺل هئا ته اتي پاڻي ايترو ته آيو هو، جو انهن جون چوٽيون به سڪي ويون هيون. اتي بيٺل سارين جي فصل جو ته ڪو نالو نشان ئي ڪو نه هو. اهو فصل، جنهن جي لهڻ جي اميد سان هزارن گهرن جون خوشيون وابسته هيون. اسان کي ڊٺل ڪچا گهر نظر آيا ۽ جيڪي گهر اڃا ڪو نه ڊٺا هئا. اهي پنهنجي ڊهڻ جي واري جو انتظار ڪري رهيا هئا. اسان کي قبرستان نظر آيا. جن جون قبرون هاڻ پاڻي پٽ ڪري ويو هو، اتي جي روڊن ۽ رستن جي سرشتي جي باقي بچڻ جو ڪو به امڪان نه هو، اتي آبپاشي جو نظام هاڻ استعمال جوڳو نه رهيو هو. اسان جڏهن خيرپور ناٿن شاهه جي شهر ۾ پهتاسين ته اسان کي اڃان شهر جا وڏا حصا پاڻي هيٺ نظر آيا. اهي علائقا، جتان پاڻي هٽي ويو هو. اتي به عمارتن تي پاڻيءَ جا ڇڏيل نشان ايندڙ ويندڙ ماڻهن کي پاڻي جي اوچائي جو ڏس ڏئي رهيا هئا. جيئن ڪو جنگ کان پوءِ پنهنجا زخم ڏيکاريندو آهي. اڃان شهر جون بنيادي سهولتون بحال نه ٿيون هيون. نه ئي ڪو شهر جو واپار اڃان کلي سگهيو هو، شهر انهيءَ بيمار شخص وانگر لڳي رهيو هو. جنهن جو ساهه ته هلي رهيو هو. پر جنهن کي علاج نه ملڻ جي صورت ۾ ڪجهه به ٿي سگهيو پئي.
آئون ڪو آبپاشي جو ماهر نه آهيان جو ٻڌائي سگهان ته ڪيئن ٽوڙي کان وٺي منڇر تائين بيٺل سوين اسڪائر ڪلوميٽرن ۾ بيٺل پاڻي کي نيڪال ڪري سگهجي ٿو. آئون رڳو اهو چئي سگهان ٿو ته سرڪار انهيءَ سلسلي ۾ جيڪي ڪوششون وٺي رهي آهي. انهي کي تيز ڪيو وڃي ته جيئن هزارين ايڪڙن تي بيٺل پاڻي هٽي وڃي ۽ جيڪڏهن هن مند ۾ نه ته گهٽ ۾ گهٽ ايندڙ پوکي تائين ماڻهن جو ن زمينون آبادي جي لائق ٿي سگهن ۽ ماڻهن کي وري گذر لاءِ موقعو ملي سگهي. جيڪو ڪجهه ڪرڻو آهي. سو جلدي ڪيو وڃي ته ماڻهن کي هيتري عذاب کان پوءِ ڪو سک جو ساهه کڻڻ جو موقعو ملي سگهي.