منڇر واري ٻوڏ کان بچڻ لاءِ دعا سان گڏ ڪهڙي دوا ممڪن آهي؟ اختيار کوکر
هاڻي سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته جڏهن ٻوڏ جو پاڻي وارو خطرو ڍنڍ ڏانهن وڌي رهيو هو ته پوءِ ڍنڍ ۾ پهريان موجود پاڻي خارج ڪرڻ بدران درياهه جي پاڻيءَ سان ڍنڍ کي مسلسل ڇو ڀريو ويو؟ پاڻي معاملن جي ماهر محمد ادريس راجپوت جو چوڻ آهي ته منڇر ڍنڍ تار ڀرجي وڃڻ باوجود ان جو پاڻي درياهه ۾ ان ڪري داخل نه ڪري سگهبو، جو هن وقت درياهه جي وهڪري جي سطح منڇر ڍنڍ جي سطح کان گهڻي مٿي آهي. جيڪا ايندڙ اٺن ڏهن ڏينهن تائين به ان سطح تي نه اچي سگهندي، جو منڇر جو پاڻي درياهه ۾ ڇوڙ ڪري سگهجي. ان وقت به درياهه جي پاڻي جي سطح اٽڪل 119 فوٽ هوندي. جنهن ۾ منڇر جو 116 فٽ اونچائي وارو پاڻي داخل ٿيڻ ممڪن ناهي. هو چوي ٿو ته منڇر جو پاڻي درياهه ۾ ان وقت داخل ٿي سگهندو، جڏهن سيوهڻ وٽ درياهه جو وهڪرو ست اٺ لک ڪيوسڪ کان گهٽجي اٽڪل 2 لک ڪيوسڪ تي اچي. ان وقت درياهه منڇر جي پاڻي کي پنهنجي پيٽ ۾ داخل ٿيڻ جي اجازت ڏيندو، ان ڪري منڇر جي ٻوڏ واري صورتحال تمام گهڻي خطرناڪ بڻجي وئي آهي. هو چوي ٿو ته منڇر واري ٻوڏ کان بچڻ لاءِ هن صورتحال ۾ صرف دعا ئي ڪري سگهجي ٿي اهو ائين آهي. جيئن ڪنهن مريض کي ڪو ڊاڪٽر لاعلاج قرار ڏئي ڇڏي ۽ وارثن کي چيو وڃي ته سندس وڌيڪ علاج ڪرائڻ بدران گهر م سندس سار سنڀال رکو ۽ سندس لاءِ دعا گهرو، ٻين لفظن ۾ ان جو مطلب اهو ٿيو ته پاڻي جي وهڪرن جي موجوده صورتحال موجب منڇر ڍنڍ جو بند ٽٽڻ اڻٽر آهي. منڇر ڍنڍ جي بند ٽٽڻ سان جيڪا تباهي ايندي. اها ٽوڙي بند ٽٽڻ سان آيل تباهي کان گهٽ نه هوندي ماهرن جو چوڻ آهي ته منڇر جو بند ٽٽڻ سان بوبڪ، ڀان سعيد آباد، ٽلٽي، سيوهڻ شريف، دادو کان وٺي خيرپور ناٿن شاهه، ميهڙ تائين جو سڄو علائقو ٻڏي سگهي ٿو ۽ اهو پاڻي وڃي جڏهن درياهه واري بچاءَ بند سان ٽڪرائبو ته ان بند کي پڻ ٽوڙي سگهي ٿو ۽ جيڪڏهن اهو بند ٽٽو ته پوءِ درياهه جي مٿين سطح وارو پاڻي وهڪرو پڻ ٻوڏ کي وڌائي ڇڏيندو. الله سائين خير ڪري ٻوڏ جي هڪ اهڙي وڏي ۽ خطرناڪ تباهي واري صورتحال نظر اچي رهي آهي. صوبي جا وڌيڪ لکين ماڻهو ٻوڏ کان متاثر ٿيندا ۽ وڌيڪ هزارين ڳوٺ ۽ شهر تباهي جي لپيٽ ۾ اچي ويندا. پر برباد ٿيندڙ علائقي جي بحالي پڻ سالن تائين مسئلو بڻيل رهندي، سوال اهو آهي ته ڇا اسان کي سامهون نظر ايندڙ ان تباهي جي اچڻ جو صرف هٿ ٻڌي ائين انتظار ڪرڻ گهرجي. جيئن ڪو ڪنهن لاءِ علاج مريض جي فوت ٿيڻ جو انتظار ڪندو هجي؟ يا ان تباهي کان بچڻ جون ڪوشسون ڪرڻ گهرجن ۽ هر قسم جي تدبيرن ۽ تجويزن تي غور ڪرڻ سان گڏ معاملي کي حل ڪرڻ ۽ ان مصيبت کان بچڻ لاءِ دعا سان گڏ دوا به ڪرڻ گهرجي ۽ سڀ هيلا وسيلا ڪتب آڻن کان وسئون نه گهٽائڻ گهرجي؟ اها مصيبت صرف ان وقت ٽري سگهي ٿي، جو هڪ ته ٻوڏ جو پاڻي منڇر ڍنڍ ۾ پهچڻ ۾ دير ڪري ۽ منڇر ڍنڍ جي سطح تار ٿي وڃڻ کان پهرين درياهه جي سطح هيٺ لهي وڃي. نمبر ٻه سست رفتاري جو شڪار ٿي ويل درياهه جي پاڻي جو وهڪرو تيز ٿئي ۽ منڇر جي تار ٿيڻ کان پهرين سيوهڻ وٽ درياهه جي سطح مناسب حد تائين هيٺ لهي اچي. انهن ٻنهي آپشنز مان ٻوڏ جي پاڻي جي منڇر ڏانهن وهڪري جي رفتار کي گهٽائڻ ڏاڍو ڏکيو نظر اچي رهيو آهي. جڏهن ته درياهه جي وهڪري جي رفتار کي تيز ڪرڻ لاءِ هڪ تدبير موجود آهي.
آبپاشي کاتي جي رڪارڊ موجب 1975ع ۾ سکر بئراج کان نڪتل درياهه جو وڏو وهڪرو اٺن ڏينهن ۾ ڪوٽري بئراج وٽ پهتو. 1978ع ۾ ان وهڪري ست ڏينهن ورتا، پر 198/6ع ۾ دادو- مورو پل تعمير ٿيڻ کان پوءِ سکر کان ڪوٽڙي تائين پهچڻ ۾ ٻوڏ جي وڏي وهڪري 10 ڏينهن لڳائي ڇڏيا. وهڪري ۾ اها سستي دادو- مورو پل اڏڻ لاءِ درياهه جي پيٽ ۾ تعمير ڪيل ايپروچ بند سبب ٿي. گذريل سال هڪ ڪلوميٽر ڊيگهه واري لاڙڪاڻو- خيرپور پل اڏڻ لاءِ درياءَ جي 15 ڪلوميٽر پيٽ کي بند ڪرڻ لاءِ اڏيل نون ايپروچ بندن وهڪري جي انهي رفتار کي وڌيڪ سست ڪري ڇڏيو آهي. دادو- مورو ۽ لاڙڪاڻو- خيرپور پلين جي ايپروچ بندن ۾ مختلف هنڌن تان پاڻي جي نيڪال جو ڪو به نظام نه رکڻ جو نتيجو اهو نڪتو آهي، جو نه صرف سکر بئراج مان پاڻي جي نيڪال جي رفتار ۾ گهٽتائي آئي آهي. بلڪه سکر بئراج کان نڪرندڙ پاڻي جو وهڪرو ڪوٽڙي بئراج تائين پنجن کان ڇهه ڏينهن وڌيڪ دير سان پهچي ٿو، پاڻي جي وهڪري جي رفتار ۾ آيل ان گهٽتائي جي نتيجي ۾ خاص ڪري سکر بئراج کان لاڙڪاڻو- خيرپور پل تائين بچاءَ بندن تي پاڻيءَ جو دٻاءُ پڻ زبردست وڌي ويو آهي. رفتار ۾ آيل گهٽتائي ڪوٽڙي بئراج تائين سڀني بندن تي پاڻي جو دٻاءُ پڻ زبردست وڌي ويو آهي. رفتار ۾ آيل گهٽتائي ڪوٽڙي بئراج تائين سڀني بندن تي پاڻي جو دٻاءُ پڻ وڌايو آهي. اهو مسئلو پنهنجي جاءِ تي، پر سڀ کان وڌيڪ خطرناڪ صورتحال اختيار ڪري ويل منڇر ڍنڍ جي ٻوڏ واري مسئلي جو پڻ وڏو تعلق درياهه جي پاڻي جي وهڪري جي سست رفتاري سان آهي، ان ڪري هڪ اهم تجويز اها آهي ته جيڪڏهن لاڙڪاڻو- خيرپور پل ۽ دادو- مورو پل جي ايپروچ بندن کي ڇهن کان اٺن هنڌن تي هٿرادو گهارا ڏجن ته درياهه جي پاڻي جي رفتار تمام گهڻي تيز ٿي سگهي ٿي ۽ جيئن ته درياهه جي مٿين وهڪرن ۾ لاٿ اچڻ شروع ٿي وئي آهي. ان ڪري ايندڙ اٺن کان ڏهن ڏينهن اندر جيستائين ٽوڙي واري ٻوڏ جو پاڻي منڇر ڍنڍ ۾ پهچندو ۽ منڇر تار ٿيندي ان وقت تائين سيوهڻ وٽ درياهه جي پاڻي ۾ پڻ وڏي لاٿ اچڻ جا امڪان پيدا ٿي سگهن ٿا ۽ منڇر جو پاڻي درياهه ۾ ڇوڙ ڪرڻ جو رستو کلي سگهي ٿو.
ان معاملي تي مون پاڻي واري ماهر جناب ادريس راجپوت کان جڏهن راءِ گهري ته هن چيو ته هو اصولي طور تي پلين جي ايپروچ بندن کي هٿرادو گهارا هڻڻ کي ٺيڪ نٿو سمجهي. پر ان ۾ ڪو به شڪ ناهي ته ايپروچ بندن کي گهارا ڏيڻ سان سنڌو جي پاڻي جي وهڪري جي رفتار تيز ٿي ويندي ۽ پاڻي جو پويون وهڪرو سيوهڻ تائين پهچڻ ۾ چئن ڏينهن جو پئجي ويندو. هو چوي ٿو ته ڏسڻ جي ڳالهه اها آهي ته ڇا پاڻيءَ جي وهڪري ۾ ايندڙ ان تيزيءَ جي نتيجي ۾ ايندڙ اٺن ڏهن ڏينهن اندر سيوهڻ وٽ منڇر جو پاڻي ڇوڙ ڪرڻ لاءِ سنڌو وٽ وهڪرو گهربل ٻه لک ڪيوسڪ تي اچي ويندو. هو چوي ٿو ته پاڻي جي مٿين وهڪرن کي نظر ۾ رکندي سندس اندازو آهي ته انهيءَ عرصي دوران سيوهڻ وٽ پاڻي جي وهڪري جي سطح شايد گهربل حد تي نه اچي سگهي. پر اها ڳالهه طئه آهي ته انهيءَ تجويز تي عمل ٿيڻ سان سيوهڻ وٽ پاڻي جي وهڪري ۾ لاٿ آڻڻ ۾ چئن پنجن ڏينهن جو فرق پئجي ويندو.
ڏٺو وڃي ته جڏهن هڪ وڏي ۽ اڻٽر مصيبت کان بچڻ لاءِ ڪو به آپشن موجود نه هجي. ان حالت ۾ درياهه جي سطح ۾ چارج پنج ڏينهن پهرين گهٽائي اچڻ پڻ ڪا گهٽ ڳالهه ناهي. ان جو مطلب اهو ٿيندو ته جيڪڏهن خدا نه ڪري منڇر ڍنڍ جو بند اوور ٽاپ به ڪري وڃي ۽ ان کان پوءِ جلد درياهه جي سطح گهربل حد تائين هيٺ لهي وڃي ۽ منڇر جو پاڻي درياهه ۾ وهائڻ جو رستو کلي وڃي ته پوءِ به هڪ وڏي علائقي کي تباهي کان بچائي سگهجي ٿو. ان ڪري ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته پاڻي جي مٿين وهڪرن جي رفتار کي نظر ۾ رکندي ان تجويز تي سنجيدگي سان غور ڪرڻ گهرجي. جيڪڏهن ان تجويز تي عمل ڪرڻ سان منڇر جو پاڻي درياهه ۾ ڇوڙ ڪرائڻ جو ڪو رستو وقت اندر نڪري سگهي ٿو يا ٻيو نه ته دادو ۽ ڄامشورو ضلعن ۾ ايندڙ ممڪن تباهي جي نقصانن کي گهٽائي سگهجي ٿو ته اها به هڪ وڏي ڪاميابي هوندي.