اچو ته ٻوڏ جي آئيني ۾ سنڌ جو عڪس ڏسون.....امر سنڌو
سنڌ، واليان سنڌ، عاشقان سنڌ ۽ دعويدارين سنڌ جي دل جي ڌرتي به اسان جو سياسي مزاج ائين سخت، ڪرخت ۽ ٺوٺ ڪري ڇڏي هوندي، ان انڪشاف تي، آئيني جي ان عڪس تي دل جي ڌرتي اک سميت آلي آهي. ‘‘یہ سیاست گورک دندہ ہے’’ جي ٻڏندڙ سنڌ جي آئيني ۾ پاڻ وٽ مروج سياست جي سخت گيري قابل حيرت آهي. بلڪه قابل ڏک آهي. بس هن کي سياست ڏسي توهان کي انهن عادي فقيرن، پيشه ور پينو فقيرن جي زخم سان کيڏڻ واري حرڪت ياد نٿي پئي، جيڪي ڌيان ڇڪائڻ لاءِ پڻ ڏانهن متوجهه ڪرڻ لاءِ پنهنجي زخمن سان کيڏن ٿا، ڇُٽا ڦٽ ڏيکارين ٿا ۽ پوءِ ڦٽن تان وهندڙ رسندڙ زخمن تان لٽو مٿي ڪري صدا ڏيڻ شروع ڪن ٿا. هن آفت تي، هن ٻوڙ ٻوڙان ۾، هن ڇتي تباهي ۾ سنڌ سان عشق جا دعويدار سنڌ جي وهندڙ زخمن تي پها رکي، طبيب ٿيڻ بجاءِ سياست جي دڪان جا نوان شٽر کولي سجائي متوجهه ڪرڻ واري ڌنڌي جي سيٽ سنڀالي چڪا آهن، پيشور پينو فقير واري صداگيري شروع آهي. هوڏانهن حڪومتي ڪارندا، سرڪاري اهلڪار پنهنجي مٿي کي هٿ ڏيو ويٺا آهن. بيشڪ ته هيءَ قدرتي آفت سندن هٿ تري سان نه روڪڻ جهڙي، نه ئي ڪنٽرول جهڙي، پر پنهنجي پيشورانه ڪٿ ۾ هو ڪيترا اهل آهن، ٻوڏ سندس پول کولي ٿي، پاڻي جي سياست تي بيشڪ ته سڄي سنڌ ٻارين ٻچين سيٽلائيز ٿيل، پر ڇا پاڻ کي ڪٿي اهو ياد پوي ٿو ته پاڻي سياست تي مچي مواڙ ٿيندڙ ڌرين مان ڪڏهن ڪنهن به سنڌ جي آبپاشي کاتي جي عملدارن سان ڪرپشن جي مامري تي ڪو وڏو جهيڙو کاڌو هجي. ”پاڻي جي سياست“ سنڌ ۾ اڄ به ائين بڻيل آهي. جو ان جي آڙ ۾ سڄي سماج جو ڍينگو ڍيري ٿيل ڀاسجي ٿو. پاڻي جي سياست تي سياستدانن کان ويندي آبپاشي کاتي جي عملدارن، ويندي داروغن تائين ڪنهن ڪنهن پنهنجا کيسا ناهن ڀريا... اڄوڪي ٻوڏ ڏسو، سنڌ ۾ آبپاشي کاتي جي عملداري ڏسو ۽ سرڪاري ادارن جي ڪارڪردگي ڏسو، پوءِ سنڌ جي سياست م مٿا اڇا ڪندڙن جو ٽريڪ رڪارڊ ڏسو.... صاحبو.... هتي ئي اردو محاوري جيان ”دودهه کان دودهه اور پاني کان پاني“ ٿيڻ جو لقاءُ هوندو... دوستو! هو درست ته پاڻي جي سياست مان پنجاب جي ڏاڍائي جو عنصر نٿو ڪڍي سگهجي. پر پنهنجي پاڻي کاتي جا ماهر، پنهنجي زراعت جا ماهر جيڪي رٽائرمينٽ کان پوءِ قومپرستي جي نئين جمادي ۾ سياسي تجزيه ڪار بڻجي روزميڊيا تي ڏسڻ ۾ اچن ٿا، ڪير ٻڌائي ته اسان جي قومپرستي واري سياست مٿن ڪپڙو رکندي ڇو ٿي نظر اچي، چيف انجنيئر کان ويندي واهن تي مقرر ڪيل آبپاشي جي انجنيئرن پاران ڪجهه سياسي پارٽين جي ڪارڪنن، ڪجهه صحافتي دوستن جي مهيني جي خرچ پکي، داڻي پاڻي جا حساب جيڪڏهن مقرر نه هجن ها ته يقين ڪريو هن وقت سياسي قيادت سنڌ کي آيل هن وڏي زخم تي سياست جي نئين دڪان کولڻ بجاءِ آبپاشي کاتي جي اهلڪارن جي وٺ ڪندي نظر اچي ها. اهو ئي کاتو ئي جيڪو سوڪهڙي وارن ڏينهن ۾ واٽر ڪورس جي وارابندي کان ويندي شاخ ۽ واهه کولڻ/ نه کولڻ تي پنهنجي ٻچن جو مستقبل محفوظ ڪرڻ جو سامان پيو گڏ ڪندو آهي، سياسي ليڊر شپ جڏهن پاڻي کوٽ/ فلڊ ڪئنال کلڻ تي پنجاب لاءِ مارچ ڪري رهي هوندي آهي. ٺيڪ انهن ئي ڏينهن م داروغي کان چيف انجنيئر تائين آبپاشي کاتي جي اها مخلوق واهن جي کوٽائي، بندن جي حفاظت ۽ واٽر ڪورسن جي مرمت لاءِ مختص ڪيل رقم جي خرد برد جا حساب لکڻ ۾ پوري هوندي آهي. مجموعي طور اهي بچاءُ بند، اهي واهه، اهي واٽر ڪورس.... اهي پنهنجي مقامي سياست جو حصو ناهن... ٻيلي کاتي ۾ ٻيلن جي سار سنڀال پنهنجي ايجنڊا جو حصو ڪڏهن به نه رهي آهي، ڪچي ۾ مستقل طور ٻيلا ڪٽرائي ڪيٽيون آباد ڪرائيندڙن تي پنهنجي سياست ڪڏهن به نظر نه وڌي آهي. درياهه جي پيٽ ۾ باقائده بجلي جا پول لڳائڻ، رستا پڪا ڪرائي ٻنيون آباد ڪندڙن لاءِ به ڪڏهن پنهنجي آڱر اڀي نه ٿي. قدرتي ماحوليات ڪهڙي پکي، ڪهڙي نر مادي جو نانءُ آهي، پاڻ ان کان به بيخبر آهيون. اسان ڪيترائي دفعا ”پاڻي کوٽ“ لاءِ مارچ ڪندا رهياسين. ٺرندي سياري ۽ ڪڙهندڙ ڪاڙهن ۾ اسان پاڻي پاڻي ڪندا رهياسين... اسان جي سياست جو ڪاروبار ئي انهن مارچ جي ريلين سان هلڻو هو، ها پر ڪڏهن ٻڌو ته اسان ڪنهن آبپاشي عملدار خلاف ماڻهن کي سياسي طور بيهڻ، گهيراءُ ڪرڻ سيکاريو هجي، جيڪو اسان جي پيئڻ واري ڍڪ پاڻي کي به ڏوڪڙ ڏيندڙ آبادگارن کي وڪڻي ڏيڻ واري ڌنڌي ۾ ملوث هجي؟ اسان جي سموري سياست جا قبلا ۽ مرڪز ٻاهرين، ڌارين جي ڌاڙيوالي تي فوڪس رهيا آهن، اسان سچ پچ ته ماڻهن کي ڪڏهن به اهو ٻڌائي. سچ ٻڌائي نه سگهياسين ته ڌاڙيلن جي پيداگيري کان ٻيلن تائين جي ڪٽائي واري سياست کي ضياءَ ڪيئن مضبوط ڪيو. اسان ڪڏهن به پنهنجن ماڻهن کي ڪو نه ٻڌايو ته ٻيلا ڪاٽي اسان آفتن، قدرتي سيلابن کان پناهه وارا پر ڪاٽي رهيا آهيون. اسان کين ڪو نه ٻڌايو ته ٻيلا ڪٽي ٻنيون آباد ڪرڻ ۾ اسان هٿ وٺي پنهنجي قدرتي ماحول کي تيلي ڏئي رهيا آهيون. اسان کين ڪڏهن به ڪو نه ٻڌايو ته ٻيلا ڪٽجڻ کان پوءِ ٻيو دفعو پوکڻ بعد به پنجاهه سالن ۾ اسان وڃايل ٻيلن جو هڪ سيڪڙو آباد مس ڪري سگهنداسين.
اسان جي سياست جو محور ”ڌاريا“ ۽ ”پنجاب دشمني“ رهي ۽ اسان ڄاڻي واڻي اهي انگ اکر پنهنجي ماڻهن کان لڪائيندا رهياسين ته پاڻي ۾ کوٽ هئڻ باوجود جڏهن پاڻي سنڌ جي سرحدن ۾ داخل ٿئي ٿو، تڏهن به 20 کان 40 سيڪڙو پاڻي آبپاشي کاتي جي نااهلي، واهن جي مرمت ۽ کوٽائي نه هئڻ ڪري ضايع ٿئي ٿو، اسان جي سياست جو محور جيئن ته قومپرستي هئي. ان ڪري اسان لاءِ اهو اعتراف ڏاڍو ڏکيو هو ته سنڌ ۾ پاڻي اچڻ کان پوءِ به وڏن زميندارن پاران واٽر لفٽر مشينون لڳائي پاڻي چوري ڪيو وڃي ٿو ۽ ان پاڻيءَ جي چوري کان پوءِ نه رڳو سنڌ جو اڪثريتي ننڍو آبادگار متاثر ٿئي ٿو، پر سنڌ جي پڇڙي وارن علائقن يعني بدين، عمرڪوٽ وغيره تائين انساني آباديون پيئڻ جي پاڻي جي شديد قلت جو شڪار آهن. توهان بدين، عمرڪوٽ جي ڳوٺن تائين وڃي ته ڏسو ڪيئن ڳوٺن جا ڳوٺ پيئڻ واري پاڻي جي قلت جي بحران ۾ آهن. ميلن جا ميل هو پيئڻ واري پاڻي جي ڳولا ۾ ڦٿڪن ٿا ۽ ٻئي پاسي وڏا آبادگار سندن پيئڻ جي پاڻي جي چوري، لفٽنگ مشين وسيلي ڪري پنهنجا فصل بچائين ٿا. اسان جي سنڌ وستيءَ جي نالي ۾ ٿيندڙ سياست اهڙن پاڻي چور زميندارن ۽ آبپاشي کاتي جي عملدارن جي ان چوري ۾ شرڪت تي ڪک رکندي پئي اچي، ڇاڪاڻ ته جيڪڏهن اهڙن پاڻي چورن جو گهيراءُ ٿيڻ شروع ٿيو ۽ آبپاشي کاتي جي ڪرپٽ ترين، بدعنوان ۽ رشوت خور عملي پاران منٿلين وارو سلسو ته بند ٿئي ئي ٿئي، پر دڪان به سدائين لاءِ بند ٿيڻ جو امڪان ٿي سگهيو ٿي.
”یہ سیاست گورگ دھندا ہے“ هن پنهنجي ئي سياست جو نرالو اندازو هو، جنهن فقط نعرن جي آڌار تي وڏا ڏاها ۽ قومي هيرا پيدا ڪيا. اها پنهنجي ئي گورک سياست هئي. جيڪا ”قومي سوال“ تي ته مٽيءَ ۾ لٺيون هڻندي رهي. پر انساني حقن واري سوال کان سدائين وانجهيل رهي آهي. پنهنجا ئي سياسي ڏاها، قومي هيرا ۽ آجپي جي جنگين جا اڳواڻ هئا، جيڪي جڏهن سياست جي سفر تي هليا هئا ته سندن کيسا خالي هئا ۽ اڄ جڏهن سندن مال ملڪيت، اڪائونٽن جو حساب ڪتاب کولجي ته سچ پچ هڪ وڏو سوال اچي سگهي ٿو..... پنهنجي قومي سياست ۾ مال ملڪيت، ڪيئن ٺهيا؟ وارو سوال پڇڻ Taboo آهي، هتي ”ڏوهارين“ جي سرپرستي وارو سوال به ممنوع آهي. هتي رائج سياست ۾ ”سهائتا“ جو سوال اٿڻ ممڪن ناهي. پنهنجي ديس جي سياست ۾ ”عوام جي فلاح“ به فقط حڪمرانن جي ڪلهن تي اڇليل آهي. عوام جو ڀرجهلو ٿيڻ جو ساهس پنهنجي نالي ۾ نهال قيادت ۾ توهان کي ڪو نظر اچي ٿو؟ جيڪڏهن انهن جون پنهنجون ٻنيون ٻڏنديون هجن. جيڪڏهن پنهنجا وٿاڻ لڙهندا هجن يا پنهنجي لوڙهن کي ڪو سيڪ ايندو هجي ته ڪيئن نه ڪارڪنن جي فوج ڪٺي ڪري وجهن. هن ٻوڏ جي آئيني ۾ انهن جا سياسي بيان اها اداڪاري آهي، جنهن ۾ هو پنهنجي عيال سميت فلاپ آهن.
هيءَ سنڌ ٻڏي پئي ۽ سندن کي ڪو لوڏو ڪونهي. هي نعرن ۾ مارچ ڪرائڻ جا شوقين، ڪراچي ۾ لکين سنڌي گڏ ڪرڻ جا سپنا سجايا ڪندڙ سڀ سياستدان ٻڌائين ته هن مشڪل جي گهڙي ۾ سندن ڪيترا هزار ڪارڪن لڙهندڙ سنڌ مان ٻڏندڙن جي بچاءَ جا بند بڻيل آهن. ڪيترا ڪارڪن بکين کي کارائڻ لاءِ مينهن وڏ ڦڙي ۾ بيٺل آهن.. هزارين گاڏين جو جلوس ۾ ڊسپلي ڪندڙ سياستدان ٻڌائين ته سندن ڪارڪنن جون ڪيتريون گاڏيون ڪچي مان بي يارو مددگار مخلوق کي محفوظ ماڳ مڪان تي پڄائڻ جو ڪم ڪري رهيون آهن. سياستدانن وٽ قوم سڌارڻ، قوم ٺاهڻ ۽ وطن پرستي جا وڏا نعرا آهن، ان ڪري مٿن ميار به وڏي رکبي. کانئن ضرور پڇاڻو ڪبو ته ڪير ڪير آهي، جو هن ڏکي ترين گهڙي ۾ سنڌ جي هن خلق جو ڀرجهلو ٿيڻ لاءِ اڳتي ٿو اچي.... ڏسو ڪهڙي وطن پرست، قومپرست پارٽي جا ڪارڪن آهن، جيڪي پنهنجي قيادت جي سڏ تي لبيڪ چئي پنهنجي هم وطنن جي سهاري لاءِ پنهنجا ڪلها آڇين ٿا؟ وقت ماتم ڪرڻ جو ناهي. وقت مدد ڪرڻ، مددگار بڻجڻ جو آهي، Charity کان وانجهيل سياست کي چيئرٽي ڏانهن آڻڻ جو وقت آهي، منهنجي قومپرست اک انساني اذيت، مصيبت ۽ ڏک جي گهڙي کي قوم جي خاني ۾ نٿي رکي. ان ڪري صوبي خيبر پختونخواهه ۽ پنجاب جي تباهي تي گڏوگڏ ڏک ڪري ٿي، پر سنڌ ۾ آيل مصيبت ان ڪري به سوائي ٿي ڀاسي، جو سنڌ جو عام ماڻهو، ان سياست جي بيرحمي جو شڪار آهي، جيڪا زخمن جي طبيب ٿيڻ بجاءِ پينو فقير بڻيل آهي، اهو ئي سبب آهي جو ٻين صوبن جي ڀيٽ ۾ خطري جي اڳواٽ خبر هئڻ باوجود اسان جو ماڻهو ڪچي مان تڪڙو لڏ پلاڻ لاءِ راضي نه ٿيو.“ ”سنڌ ٻوڙڻ جي سازش“ جهڙي سياست رهندو انهن مڪسينن جا ترا ڪڍي ڇڏيا، جيڪي بئراج بچائڻ لاءِ بند کي ڪٽ ڏيڻ واري حڪمت عملي کي سازش قرار ڏيندا رهيا. هيل تائين سنڌ ۾ بي گهر ٿيندڙن جو تعداد لکن ۾ ٿي چڪو آهي. جيڪڏهن حڪومت اهو گهربل رليف ڏيڻ کان حقيقتا قاصر آهي ته ان وقت ۾ مخير ادارن کي، ماڻهن کي، سياسي جماعتن کي، پروفيشنل ادارن کي اڳيان اچي هن مشڪل گهڙي ۾ عوام جو ڀرجهلو ٿيڻ کپي. سنڌ م حقيقتاً اهو رليف نظر نٿو اچي. جيڪو ٻين صوبن ۾ ٻيا غير سرڪاري ادارا، سياسي جماعتون ڪري رهيون آهن، گهوٽڪي ۾ ڊاڪٽر اديب رضوي جي ٽرسٽ ته ڪئمپ لڳائي سگهي پئي. پر چانڊڪا ميڊيڪل ڪاليج جا ينگ گريجوئيٽ، انڊر گريجوئيٽ ۽ ماهر ڊاڪٽر رليف لاءِ ٽيم جوڙي لاڙڪاڻي ۽ ڀرپاسي نٿا وڃي سگهن، اهڙي ريت پيپلز ميڊيڪل ڪاليج مان ڇا ڪي چند شاگردياڻيون به اهڙيون ناهن. جيڪي پنهنجي استادن/ دوائن وارين ڪمپنين کان رليف لاءِ آمادي پيڪيج گهري قاضي احمد ۽ ڀرپاسي رليف لاءِ هليون وڃن؟ لياقت ميڊيڪل يونيورسٽي جا ڊاڪٽر اغوا ٿيڻ تي لکين رپين جو ڀنگ ڀرين ٿا، سي هن وقت ٻاهرين ملڪن جي دورن ۽ عمرن جي پيڪيج وٺڻ بجاءِ دوائن وارين ڪمپنين کان رليف پيڪيج وٺي جان بچائڻ واريون، بارشن کان پوءِ وبائي بيمارين کان بچاءُ واريون دوائون کڻي، پنهنجي وطن واسين جي امداد لاءِ ڇو نٿا نڪري پون؟ ڪٿي آهن شاگرد جماعتون.... سنڌ جي شاگرد جماعتن کي ڇو نٿو ياد پوي ته دنيا ڀر ۾ قدرتي آفتن لاءِ شاگرد ئي رضاڪارن جا جٿا جوڙي ڏتڙيلن جي واهر لاءِ واهرو بڻبا آهن. سنڌ جي شاگرد جو ان حوالي کان مجموعي رول ڏسجي ته يقينن ڪو ساراهه جوڳو نه هوندو. اهو شاگرد ٿيڻ ائين کپي ها ته سنڌ تي آيل هن وڏي آفت ۾ سنڌ جي بي يارو مددگار ماڻهن جو ٻيلي ٿيڻ لاءِ پاڻ مرادو نڪري پوي ها. هن مصيبت جي گهڙي ۾ مدد لاءِ وڌايل هٿ کان وڌيڪ ٻيو ڪهڙو سهارو کپي.
هيءَ ميار ناهي. پر مذمت آهي سنڌ جي ان نام نهاد ڊياسپورا لاءِ، جيڪو روزگار، ڪاروبار لاءِ سنڌ کان ٻاهر ٻين ملڪن جو شهري ٿيل آهي. هوءَ مختلف حوالن سان تنظيمي ڍانچا ٺاهي سنڌ جي نالي جي ورد جو وروڌي به بڻيل آهي، پر افسوس ته اهو آهي ته ٻاهر رهندڙ ان سنڌ جي ڊياسپورا کي ”سنڌي مائنڊ سيٽ“ جي مرض مان نڪرڻ لاءِ ڪي سال کپن. جنهن ۾ ”وطن پرستي“ ۾ نه انساني حقن جو ڪو نقطو شامل آهي ۽ نه ئي سندس سياسي ذهن ۾ سياست ۾ ”چيئرٽي“ جي ڪا گنجائش آهي، نه ته انهن قدرتي آفتن ۾ اها اڄ به ڪک پتي مان لک پتي ٿيل سياسي ليڊرن، ٻن ڪالمي، ٻه ڪالم لکي سگهندڙ دانشورن جي دورن لاءِ ته پئسا خرچ ڪري سگهي ٿي، پر ڏکي گهڙي ۾ پنهنجي ماڻهن لاءِ سهائتا جو سامان موڪلڻ وارو اعلان سندن پاران پاڻ ڪو ورلي ٻڌو هوندو... ديس جي خدمت، ديس واسين جي سهائتا ۽ امداد سان سلهاڙيل آهي، اهو سبق سکڻ ۽ سيکارڻ لاءِ شايد هن ڀيري هيءَ قدرتي آفت، هي ٻوڏ به ناڪافي ٿئي.