خوف کي فتح ڇو نه ڪجي؟…علي قاضي
سنڌ جي پڪي جي علائقن ۾ بند ٽٽڻ سبب آيل ٻوڏ (ائين ان ڪري لکان پيو، جو آئون ان کي قدرتي طور آيل درياهه جي ٻوڏ نٿو مڃان. کان اڳ سنڌ واسي به ڏهاڪن کان جمود هيٺ آيل نظام ۾ زندگي گهاري رهيا هئا. جنهن نظام جا بنياد ڀوتارڪي سياسي ڪلچر، ڪرپشن، ميرٽ جي لتاڙ، غرض ته خراب حڪمراني تي بيٺل هئا. پر اسان جي سماج وٽ ان جمود کي ٽوڙڻ جي رستي ۾ مختلف قسم جا ڊپ رڪاوٽ بڻيل هئا. ڪنهن کي ڊپ هو ته جمود کي ٽوڙڻ جي ڪوشش ناڪام ٿي ويندي. ڪنهن کي ڀوتارن جو ته وري ڪنهن کي اسٽيبلشمينٽ جو ڊپ، غرض ته سماجي تبديلي جي شديد خواهش هوندي به ماڻهو مختلف انديشن ۽ خوف سبب ان فرسوده نظام ۾ رهڻ ۾ پنهنجي عافيت سمجهن پيا، پر هڪ ڏينهن اوچتو ڪنڌ ڪوٽ- ڪشمور ضلعي ۾ ٽوڙي بند ٽٽي پيو. جنهن اڌ سنڌ کي ٻوڙي ڇڏيو، وري هڪ ڏينهن ٺٽي ۾ بند ٽٽي پيو، وري منڇر جا بند ٽٽي پيا. سو اسان جيڪي خوف وچان هاڻوڪي فرسوده نظام سان گڏ هلندا پئي آياسين ته متان ان ۾ تبديلي آڻڻ سان اسان جي زندگيءَ ۾ ڪي بحران اچي وڃن، پر ٿيو ان جي ابتڙ، يعني ڪرپشن ۽ خراب حڪمرانيءَ جي ان نظام اسان کي ايتري وڏي بحران ۾ آڻي ڇڏيو، جنهن جو تاريخ ۾ ڪو مثال ئي نٿو ملي. سو بندن جي ٽٽڻ ڪري هاڻ اهو خوف به ٽٽڻ گهرجي ته هاڻوڪو نظام اگر ٽٽو ته ڪا قيامت اچي ويندي، ڇاڪاڻ ته اگر اسان وٽ سٺي حڪمراني اڳ م اچي چڪي هجي ها ته يقينن اسين اهو سڀ ڪجهه نه ڀوڳيون ها، جيڪو اسان کي اڄ ڀوڳڻو پئجي ويو آهي.
اڄڪلهه اقتداري ايوانن ۾ هلندڙ وٺ وٺان جي باريڪين جو تجزيو ڪرڻ بدران ساڳئي نقطي يعني خوف جي Element (عنصر) کي آڏو رکي معاملي کي سمجهڻ جي ڪوشش ڪريون ته ڳالهه بنهه سادي آهي ته حڪومت کي سندن اقتدار وڃڻ جو ڊپ آهي. پر سوال اهو آهي ته پ پ ۽ سندس اتحادي حڪومت عوام کان ووٽ وٺي آيا هئا ته پوءِ کين ٻيهر عوام کان ووٽ نه ملڻ جو ڊپ آهي ڇا، جو هو ايترا پريشان ۽ بتال ٿين پيا؟ جيڪڏهن اهو ڊپ ناهي ته پوءِ حڪومت ته کين ٻيهر به ملي پئي سگهي. سو ٻيهر ماڻهن ۾ اچڻ کان ڇو پيا لنوائين ۽ مختلف رياستي ادارن کان پنهنجو حڪومتي مدو وڌائڻ لاءِ منٿ ميڙ ڇو پيا ڪن؟ آئون ڪا انوکي ڳالهه نه پيو ڪريان، بلڪه دنيا جي جمهوري ملڪن ۾ اڪثر حڪومتون مدو پورو نٿيون ڪري سگهن ۽ پوءِ سياسي پارٽيون ٻيهر عوام ڏانهن وڃن ٿيون. اتي اها ڳالهه به جائز آهي ته اسان جي ملڪ ۾ بحران جي پويان سازشن جي نوعيت اسريل جمهوري ملڪن کان مختلف آهي. ڪارڻ ڀلي مختلف هجن پر علاج وري به ساڳيو ئي آهي. يعني عوام جي سگهه ۽ حمايت لاءِ عوام ڏانهن اچڻ مون کي ڪڏهن ڪڏهن سمجهه ۾ نٿو اچي ته، اسان جون وڏيون سياسي پارٽيون. جيڪي ڏهاڪن کان اقتداري سياست ۾ آهن. اهي چوڻ جي حد تائين ته ٺيڪ پر عملي طور عوام جي سگهه ۾ يقين ڇو نٿيون آڻين؟ آ خر انهن وٽ ٻي اهڙي ڪهڙي طاقت آهي. جو اهي اسٽيبلشمينٽ جهڙي طاقتور اداري جي طاقت آڏو پنهنجي حيثيت مڃرائي سگهن؟ بند ڪمرن ۾ جوڙ ٽوڙ، آمريڪا بهادر جي آشيرواد وغيره وقتي طور تي کين حڪومت ڏيارڻ ۽ حڪومتي مدي ۾ واڌاري جا سبب بڻجي سگهن ٿا، پر ڊگهي مدي ۾ سياسي قوتون مائنس عوام ڪهڙي حيثيت ٿيون رکن، سو اسان جي سياسي ڌرين کي اهو ڊپ ڇو ٿو ورائي وڃي ته اگر اڄ حڪومت وئي ته پوءِ ڪڏهن نه ملندي؟ ظاهر آهي ان جو سبب سادن لفظن ۾ اهو ئي آهي ته سندن ڪارڪردگي ايتري خراب هجي ٿي، جو کين عوام مان موٽ نه ملڻ جو ڊپ هجي ٿو. سو اگر ٻن ٽن قوتن کي راضي رکڻ واري سوچ ڌارين ها ته کين ڪڏهن به حڪومت وڃڻ جو خوف نه هجي ها.
حڪومت مخالف سياستدان، صحافي وغيره اڄڪلهه اها ڳالهه ڪندي خوشيءَ وچان ڳاڙها ٿيو وڃن ته، ”سنڌ ڪارڊ“ تازي ٻوڏ ۾ پسي ويو آهي. ڪجهه چون ٿا ته اهو ڪارڊ لڙهي ويو. ڦاٽي پيو. وغيره آئون هڪ کان وڌيڪ ڀيرا سنڌ جي احساسن، جذبن ۽ حقن جي شعور کي هڪ ڪارڊ قرار ڏيڻ واري روش ۽ ذهنيت کي بدنيتي قرار ڏيندو رهيو آهيان، پر اتي ان اصطلاح کي اڄڪلهه جي اقتداري سياست جي حوالي سان سمجهڻ خاطر بحث هيٺ آڻيون ٿا. دراصل پي پي مخالف قوتن پنهنجو ذهن ائين ٺاهيو آهي ته اگر پي پي سان ڪجهه ٿيو ته سنڌ وفاق خلاف ٿي ويندي ۽ پ پ پاڻ به اهڙي سوچ کي همٿائي ٿي ته اگر انهن جي حڪومت سان ڪجهه ٿيو سنڌ ۽ وفاق وچ ۾ وڇوٽيون وڌنديون، جنهن جي جواب ۾ اسٽيبلشمينٽ ماضيءَ ۾ ڪڏهن پير صاحب پاڳاري تي، ڪڏهن ڪنهن قومپرست تي، ڪڏهن ٻين ڀوتارن جو سهڪار حاصل ڪري، کين متحده قومي موومينٽ سان جوڙي سنڌ ۾ پ پ جي متبادل طور پيش ڪندي آئي آهي. ظاهر آهي ته اهي ڳٺ جوڙ بنهه مصنوعي هوندا هئا ۽ خراب حڪمرانيءَ جا اعليٰ مثال هئا. تنهن ڪري نه انهن مان سنڌ جي عام ماڻهوءَ کي ڪو رليف ملندو هو ۽ نه ئي سنڌ جي مجموعي مفادن جو تحفظ انهن جي ترجيحن ۾ ڪڏهن شامل رهيو. سو جڏهن به ماڻهن کي موقعو مليو ته انهن پ پ کي وڏي انگ ۾ ووٽ ڏنو، پر بدقسمتيءَ سان پ پ به سنڌ کي واقعي به صرف ڪارڊ سمجهي ورتو آهي. جيڪو ڏيکاري هو اسلام اباد جي اقتداري ايوانن ۾ داخل ٿي سگهن. شايد اهو ئي سبب آهي جو پ پ سنڌ جي مجموعي حقن بابت ڪجهه ڪرڻ کان اهو چئي پاسو ڪندي رهي ته، ”اسين وفاقي پارٽي آهيون“ سو سنڌ واسين آڏو ڏهاڪن جي اقتداري راند ڏسڻ کان پوءِ اهو نتيجو آيو آهي ته اسٽيبلشمينٽ جڏهن ايندي ته اها خراب حڪمرانيءَ شاهڪار رڪارڊ رکندڙن اهڙن ماڻهن کي آڻيندي، جن جو عام ماڻهوءَ جي راءِ کان ويندي سنڌ جي اجتماعي حقن سان ڪو واسطو نه هجي ۽ اگر پ پ ايندي ته ان وٽ به سنڌ هڪ ڪارڊ کان وڌيڪ حيثيت نه رکندو ۽ ان وٽ به سٺي حڪمراني ترجيحي ته نه هوندي. سوال اهو آهي ته سنڌ واسي پاڻ سان ٿيندڙ اهو لقاءُ ڪيستائين خاموشي سان ڏسندا رهندا؟
چون ٿا ته اسلام آباد ۾ آيل اقتداري بحران جي خاتمي لاءِ حڪومت کي مشروط طور ڪجهه وقت ڏنو ويو آهي ته هو پنهنجي ڪارڪردگي بهتر ڪري ۽ اگر ٻن هفتن دوران هو سٺي حڪمراني آڻڻ لاءِ اپاءَءُ وٺندي ته کيس اڃا هلڻ ڏنو ويندو ٿي سگهي ٿو ته ايندڙ ڪجهه ڏينهن ۾ اسلام آباد مان ڪجهه وزير، ڪجهه ڪامورا فارغ ٿين. ڪجهه نوان ٽيڪس لاڳو ٿين وغيره پر منهنجي خيال ۾ اقتداري بحران ان سان ڪجهه دير لاءِ ٽري ته وڃي پر پوري طرح ختم شايد ئي ٿي سگهي ۽ لڳي ائين ٿو ته پ پ دير سوير ”سنڌ ڪارڊ“ ميدان ۾ آڻيندي پر ڇا سنڌ ان ڀيري پ پ کان اهو پڇندي نه، ته توهان سنڌ کي ڏنو ڇا آهي؟ آئون سمجهان ٿو ته پ پ جي اڪابرن کي هاڻ سنڌ جي ماڻهن کي ڪو ڪارڊ سمجهڻ واري روش ختم ڪندي ٻيهر ان سان پنهنجائپ وارو معاهدو ڪرڻ گهرجي. سٺي حڪمراني، سنڌ واسين جو حق تصور ڪري کين ڏني وڃي، ڇاڪاڻ ته رڳو سنڌي هجڻ واري ڳالهه هاڻ شايد ئي هلي. ڇاڪاڻ ته سنڌي ته اسان جا اهي ڀوتار به آهن. جن کي اسٽيبلشمينٽ آڻيندي رهي آهي. سو اڄ نه ته سڀاڻي پي پ کي پنهنجي سگهه عوام ۾ ئي ڳولهڻي پوندي ۽ سنڌي عوام ماضيءَ ۾ پ پ جي وڏي سگهه رهي آهي. پر سنڌي ماڻهن کي For granted وٺڻ واري روش پ پ کي ڇڏڻي پوندي. جيڪو ڪرڻ لاءِ وٽس وقت گهڻو ناهي بچيو ۽ اگرا ئين ٿيو ( جنهن جا امڪان گهڻا آهن) ته پوءِ سنڌ پنهنجن جذبن، احساسن ۽ حقن جي شعور کي صرف هڪ ڪارڊ طور هاڻ شايد استعمال ٿيڻ نه ڏي.
دعا جي عمل ۾ جتي انسان جي خيالن ۾ چٽائي اچي ٿي. اتي ئي سندس من اندر موجود مختلف خوف ۽ ڊپ به غائب ٿيو وڃن ۽ وٽس عمل ڪرڻ جو حوصلو ۽ فهم به پيدا ٿئي ٿو. اچو ته گڏجي سنڌ ۾ هڪ حقيقي تبديليءَ لاءِ دعا گهرون. جيئن اسان جي اندر تبديلي آڻڻ جي عمل لاءِ حوصلو پيدا ٿئي ۽ تبديليءَ کان سنڌ واسين کي ڊيڄاريندڙ پاڻ سنڌي ماڻهن جو گڏيل فهم، حوصلو ۽ بي خوف عمل ڏسي خوف وچان غائب ٿي وڃن.