ٻوڏ کان پوءِ تبديل ٿيل سنڌ…علي قاضي
هرپيس زوسٽر جي بيماري به ماڻهو جي کاٻي يا ساڄي يعني ڪنهن هڪ پاسي کي متاثر ڪندي آهي ۽ هن مهل سنڌ ۾ به پاڻ کي وڌيڪ تباهي درياهه جي ساڄي پاسي تي ٿيندي نظر آئي آهي. پر جيئن ته مٿي چئي آيو آهيان ته ماڻهو هجي يا صوبو يا ملڪ جيڪڏهن ان جو مدافعاتي نظام ڪمزور، هوندو ته پوءِ ڪو وائرس، ڪا ٻوڏ يا ٻئي قدرتي توڙي هٿ سان آندل آفت سڄي وجود کي شديد سور ۽ تڪليف ۾ وجهي ڇڏي ٿي. اسان کي سنڌ ۾ امن و امان جي خراب حالت، برادرين جا جهيڙا، شهرن ۾ ٽارگيٽ ڪلنگز، ميرٽ جي لتاڙ، انصاف ملڻ مهانگو ۽ مشڪل، ترقياتي ڪمن ۾ ڪرپشن وغيره غرض ته خراب سياسي ڪلچر سبب، خراب حڪمراني سبب ڏهاڪن کان هلندڙ معاملا اهي واضح علامتون هيون، جن ظاهر پئي ڪيو ته اسان جي حڪومتي سرشتي جو مدافعاتي نظام بنهه ڪمزور ٿي چڪو هيو/ آهي جنهن بابت رڙيون دانهون ڏهاڪن کان ڪيون پئي ويون، پر ان کي ”مخالفن“ جي ”اجائي تنقيد“ جو نالو ڏئي ڪنهن به نه ٻڌو ۽ نيٺ ٽوڙي بند ۽ پوءِ ٺٽي جي بندن جي گهارن آڏو اهو حڪومتي مدافعاتي نظام ائين ڊهي پيو، ڄڻ اهو ڪڏهن هوئي نه!! جيڪي دوست مون سان ورهين کان اهو بحٿ ڪندا هئا ته سنڌ جي سورن جو حل سٺي حڪمراني ناهي. منهنجو خيال آهي ته 50 لک کان وڌيڪ سنڌ واسين جي دربدري، لکين گهرن جي ڊهڻ، کربين رپين جي پراپرٽي جي ٿيل نقصان، سوين ماڻهن جي بيمارين وگهي فوت ٿيڻ کي ڏسي شايد هاڻ کين به چٽي ريت سمجهه ۾ اچي ويو هوندو ته جڏهن سياسي ڪلچر ۾ تبديلي وسيلي سٺي حڪمراني لاءِ دانهون ڪبيون هيون ته ان جو مطلب ڇا هيو؟ جيڪڏهن اڃان به ڪو خدا جو بندو اهو چئي ته تباهي وڏي ٻوڏ سبب ٿي آهي ۽ ان جو خراب حڪمراني سان ڪهڙو تعلق؟ ته ان الله جي نيڪ بندي لاءِ گذارش اها آهي ته ٽوڙي يا ٺٽي جا بند ان ڪري ٽٽا جو انهن جي ڏهاڪن کان ڪنهن به سار نه لڌي هئي. ظاهر آهي ته انهن جي سار سنڀال جو ڪم آبپاسي کاتي جو هيو، سو انهن بندن جو ٽٽڻ ظاهر آهي اسان جي خراب حڪمراني جو نتيجو هيو، ساڳئي ريت ڦاٿل ماڻهن کي ڪڍڻ لاءِ ٻيڙين جي اڻاٺ يا ٽرانسپورٽ جي اڻ هوند يا ٻوڏ هيٺ آيل شهرن مان ڦرلٽ يا مرضن جي ور چڙهيل ماڻهن جي علاج ۾ ڪوتاهي يا کاڌ خوراڪ جي کوٽ غرض ته اهو سڀ ڪجهه ظاهر آهي ته خراب گورننس جي ڪري ئي ٿيو آهي. ڇاڪاڻ ته ڏهاڪن کان اسان جي سرڪاري مشينري ڪرپشن، سياسي پسند ناپسند، ميرٽ جي لتاڙ، پڇاڻي جي کوٽ وغيره سبب ايتري زنگيل ۽ فرسوده ٿي چڪي هئي. جو ايتري وڏي چيلينج کي منهن ڏيڻ جي قابل ئي نه هئي.
ان پاڻي جي ٻوڏ جتي لکين ماڻهن کي بي گهر ڪيو، سندن الهه تلهه لوڙهي ڇڏيو، پنهنجن جو وڇوڙو ڏيکارڻ سان گڏ ڏکن ۽ تڪليفن جي هزارين قصن کي جنم ڏنو، اتي ئي ماڻهن منجهه سٺي ۽ خراب حڪمراني بابت شعور چٽو ۽ واضح ڪري ڇڏيو آهي ۽ گڏوگڏ برادرين جي نالي ۾ ڀوتارن پاران پيدا ڪيل نفرتون به اها ٻوڏ پاڻ سان لوڙهي وئي آهي ۽ گڏوگڏ ووٽ وٺي وڏن شهرن ۾ پنهنجن وڏن بنگلن ڏانهن روانو ٿي ويندڙ ڀوتار جڏهن هن ڀيري به بي يارو مددگار لکين ماڻهن کي ٻڏندي ڇڏي تڪڙ ۾ انهن علائقن، ڳوٺن ۽ شهرن کي ڇڏي ڀڳا، جن علائقن کي هو پنهنجي جاگير ۽ اتي رهندڙن کي پنهنجو راڄ، برادري وغيره سڏيندا هئا ته هاڻ ماڻهن کي اها پڪ ٿي وئي ته جنهن کي هو پنهنجو ڀوتار سمجهندا هئا. اهو ان ڏکيءَ گهڙيءَ ۾ ساڻن ڪو نه بيٺو، ان ٻوڏ جتي صدي جي وڏي ۾ وڏي تباهي آندي، اتي ئي ان ٻوڏ ماڻهن جي تمام وڏي انگ جي ذهنن ۾ ڏهاڪن کان موجود ان فرسوده سياسي توڙي حڪومتي نظام بابت خوشفهميون به لوڙهي ڇڏين آهن ۽ گڊو، سکر ۽ ڪوٽڙي بيراج مان 10 کان 12 لک ڪيوسڪ جي غير معمولي سطح جي وهڪري ماڻهن جي سوچڻ ۽ شعور جي سطح ۾ به غير معمولي طور اضافو ڪيو آهي ۽ هينئر ظاهر آهي ته ماڻهو پنهنجي افراتفري ۽ دربدري ۾ ورتل آهن. پر پاڻ سڀ ڏسنداسين ته وقت سان گڏ ماڻهن جي شعور جي مٿي آيل ٻوڏ ۾ هي روايتي، بلڪه فرسوده سياسي ۽ انتظامي سرشتو لڙهي ويندو، هتي اها وضاحت ڪندو هلان ته ظاهري طرح ٻوڏ درياهه جي ساڄي پاسي وارن علائقن کي وڌيڪ نقصان پهچايو آهي، پر سنڌو درياهه جي کاٻي پاسي رهندڙن به پنهنجن سنڌ واسين سان ٿيندڙ ان الميي کي ڏٺو ۽ محسوس ڪيو آهي ۽ کين اها ڄاڻ آهي ته اڄ ساڄي پاسي آهي ته خدا نه ڪري سڀاڻي هي يا اهڙي ٻي ڪا آفت اتي به اچي سگهي پئي، سو ائين چئجي ته قطعي غلط نه ٿيندو ته اسان مان هڪڙن اها آفت پاڻ ڀوڳي سکيو آهي ۽ ٻين ڏسي سکيو آهي.
تبديلي جي حوالي سان ورهين کان لکيل پنهنجين لکڻين ۾ اڪثر وقت تي زور ڀريندو هيس ته اسان وٽ وقت گهٽ آهي، ظاهر آهي ان مهل مون کي اها ڄاڻ ته نه هئي ته ڪو ٻوڏ ايندي ۽ اسان جا بند ٽٽڻ سبب ايڏو وڏو الميو جنم وٺندو. پر اها حقيقت پڌري پٽ هئي يا چئجي ته سامهون ڀت تي لکيل نظر آئي پئي ته اسان جي فرسوده سياسي ڪلچر مان جنم ورتل خراب حڪمراني ڪنهن به سياسي، معاشي، انتظامي آفت يا مشڪل يا چئلينج کي منهن ڏيڻ جي قابل نه رهي آهي ۽ اهو سمجهڻ ان ڪري ڏکيو نه هيو ته عام حالتن ۾ به اسان جي حڪومتي/ انتظامي مشينري جا افعال پاڻ سڀ ڏسندا آيا آهيون، سو ظاهر آهي ته غير معمولي حالتن ۾ اها مشينري ڇا پئي ڪري سگهي؟ مثال طور پاڻ ڏٺو آهي ته سوڪهڙي واري موسم ۾ ڪئنالن يا بندن کي گهارا لڳيو وڃن ته پوءِ وڏي ٻوڏ ۾ گهارا نه لڳڻ ڪيئن ممڪن هيو؟ عام حالتن ۾ صحت کاتي جي ڪارڪردگي پاڻ سڀني آڏو رهندي آئي آهي ته پوءِ غير معمولي صورتحال ۾ ان کان ڪنهن بي مثال ڪارڪردگي جي اميد ڪئين پئي رکي سگهجي؟ ساڳئي ريت امن و امان هجي يا رليف جو ڪم روينيو کاتي کي ڏنل هجي. انهن سڀني جو حال اڳ ۾ ئي پاڻ کي سجهي پيو، سو هاڻ ڇا توقع ڪجي ها؟ سو جڏهن لکندو هيس ته وقت گهٽ آهي ته سئو سيڪڙو اها پڪ نه هئي ته آفت جي نوعيت ڇا هوندي، پر اها پڪ ضرور هئي ته اسان جي ڏهاڪن کان تيزي سان خراب ٿيندڙ گورننس ڪنهن به آفت کي منهن نه ڏئي سگهندي. تنهن ڪري ڪنهن وڏي تباهي کان اڳ تبديلي آڻجي.
اڳ م تبديلي پسند جو وڏو انگ اسان جي وڏن، ننڍن شهرن، ٽائونز، وڏن ڳوٺن ۾ پيدا ٿي رهيو هيو، پر هاڻ ان ٻوڏ يقينن انهن ننڍين وسندين ۽ ڪچي جي ڳوٺن م رهندڙن تائين تبديلي جي خواهش کي شديد انداز ۾ اڀاريو هوندو، جنهن تائين ميڊيا جي به رسائي نه هئي ۽ آئون وري چوان پيو ته اها هڪ ٻوڏ جي تباهي پاڻ ڀوڳي آهي، بلڪه ڀوڳيون پيا، پر ايندڙ سال (خدا نه ڪري) وري درياهه ۾ ٻوڏ اچي پئي سگهي، سڀاڻي شهرن ۾ دهشتگردي جي ٻوڏ، وبائي بيمارين جي ٻوڏ، سنڌ کي ورهائڻ جي سازش جو زلزلو، مهانگائي جو طوفان، غرض ته آفتون، مصيبتون، ٻوڏون ڪهڙيون به هجن، اهي تڏهن ئي وڌيڪ هاڃيڪار ثابت ٿين ٿيون، جڏهن اسان جو مدافعاتي نظام ڪمزور هجي، يعني خراب گورننس هجي، خراب سياسي ڪلچر هجي، سو تبديلي پسندن وٽ وقت سوڙهو ٿيندو پيو وڃي، ڇاڪاڻ ته وقت به درياهه جي پاڻيءَ جيان ڪنهن جي عمل جو انتظار نه ڪندو ۽ جيڪڏهن ان کي سولو رستو نه مليو ته هو پنهنجو رستو پاڻ ٺاهي وٺندو آهي، ساڳئي ريت اڄ جنهن نئين سنڌ ۾ اسين رهون پيا، جنهن م ماڻهن جي سوچ ۽ جذبن جو وهڪرو تمام مٿانهين درجي تي ويهي رهيو آهي، جيڪڏهن تبديلي پسندن ان کي بروقت صحيح رستو نه ڏنو ته اهو وهڪرو به بندن کي ٽوڙي وڏي تباهي جو ڪارڻ بڻجي سگهي ٿو.
گذريل سال اپريل ۽ مئي جي مهينن ۾ هڪ ٻئي جي پويان ٻه مضمون ”وقت جي ٽڪ ٽڪ“ ۽ ”جاڳندا رهجو“ ۾ وقت جي اهميت تي زور ڀريو هيم ۽ اڄ ٻوڏ جي تباهه ڪاري کان پوءِ ڪا ڊگهي ڳالهه ڪرڻ بدران صرف ان ساڳئي نقطي تي زور ڏيان پيو ته سنڌ واسي گهڻو ڪجهه وڃائي چڪا آهن ۽ ان کان اڳ جو (خدا نه ڪري) وڃائڻ لاءِ باقي ڪجهه به نه بچي تبديلي پسند ماڻهو عملي طور ڪردار ادا ڪن، جيئن سنڌ واسين جي شعور ۽ جذبن جون موجون هڻندر درياهه خير خوبي سان تبديلي جي سمنڊ تائين پهچي ۽ اسين هڪ خوشحال سنڌ ۾ رهي سگهون، جنهن ۾ جيڪڏهن سڀاڻي وڏي موجن سان سنڌو درياهه اچي ته سنڌ واسي پريشاني ۽ خوف ۾ وٺجڻ بدران يا بندن تي ڊپ وچان راتيون گذارڻ بدران درياهه ڪناري پڪنڪ ڪندي، درياهه جي موجن جو مزو وٺندي ٽي وي اسڪرينز تي نظر اچن ۽ اهو سئو سيڪڙو ممڪن آهي ۽ جڏهن لکين، ڪروڙين سنڌ واسي اهو عزم ڪري ميدان عمل ۾ آيا ته کين تبديل ٿيل سنڌ کپي ته انشاءَ الله اسين پنهنجين اکين سان اها ڏسنداسين. (آمين)