ڇا منڇر ٽٽڻ کان بچي ويندي؟….محمد ادريس راجپوت
پهرين سيپٽمبر تي 4.2 فوٽ، ٻي سيپٽمبر تي 3.9 فوٽ، ٽئين سيپٽمبر تي 3.4 فوٽ، چوٿين سيپٽمبر تي 3.0 فوٽ، پنجين سيپٽمبر تي 2.7 فوٽ، ڇهين سيپٽمبر تي 2.1 فوٽ، ستين سيپٽمبر تي 1.5 فوٽ ۽ اٺين سيپٽمبر تي ان جي ليول 0.7 فوٽ رهي. خوشقسمتيءَ سان اٺين سيپٽمبر شام جو درياهه جي ليول ۽ منڇر جي ليول هڪ ٿي وئي ۽ منڇر جو ڇوڙ درياهه ۾ ممڪن ٿي ويو، 9 سيپٽمبر جي صبح ڇهين وڳي درياهه جي ليول منڇر کان 4 ڊيسيمل هيٺ ٿي وئي. جنهن ڪري اڙل ٽيل ريگيوليٽر جا پنج ئي دروازا کوليا ويا، ۽ منڇر جو پاڻي درياهه ۾ ڇوڙ ڪري پيو. هن ريگيوليٽر جي پاڻي ڪڍڻ جي گنجائش چون ٿا ته، 25000 ڪيوسڪ آهي، پر اهو تڏهن جڏهن درياهه تمام هيٺ لهي وڃي. هن مهل هي ريگيوليٽر وڌ ۾ وڌ 3 کان پنج هزار ڪيوسڪ پاڻي ڪڍي سگهندو هوندو، ٻئي پاسي منڇر ۾ تمام گهڻو پاڻي پيو اچي. خالد حيدر ميمڻ چيف انجنيئر، جيڪو اتي اسپيشل ڊيوٽي ڏئي رهيو آهي، تنهن جو چوڻ آهي ته ايم اين وي ڊرين ۽ ايف پي بند جي زيرو پوائنٽ واري ڪٽ کان اٽڪل 20 کان 25 هزار ڪيوسڪ پاڻي اچي رهيو آهي. جنهن ڪري منڇر جي ليول تمام تڪڙي چڙهي پئي. پهرين اها ليول 0.2 فوٽ في ڏينهن جي حساب سان چڙهي رهي هئي. هينئر اها 8 سيپٽمبر کان 9 سيپٽمبر تائين هڪڙ ڏينهن م 0.4 فوٽ چڙهي 114.35 فوٽ ٿي وئي آهي ۽ انهيءَ ريٽ ۾ واڌ ٿيڻ واري آهي. ٻيو مسئلو خالد حيدر ميمڻ اهو ٻڌايو ته زيرو پوائنٽ تي جتي جوهي يا ڪٽ وارو پاڻي ڪٽ ڏئي منڇر ۾ ڇوڙ ڪرايو پيو وڃي. اتي تمام گهڻي کاڌ آهي ۽ خطرو آهي ته اتي منڇر جو بند نه ٽٽي پوي ۽ منڇر اٿلي نه پوي .
منڇر مان درياهه ۾ پاڻي ڇوڙ ڪرائڻ وارا آپشن:
منڇر جي ليول تڏهن ڪنٽرول ٿي سگهندي، جڏهن منڇر مان درياهه ۾ ڇوڙ وڌايو وڃي، جو منڇر ۾ ايندڙ پاڻي تي ڪو ڪنٽرول ممڪن ناهي، ڇوڙ ڪرائڻ جا هيٺيان آپشن ٿي سگهن ٿا.
(1) اڙل لڪي ٽيل ريگيوليٽر: مٿي ٻڌائي آيو آهيان ته انهيءَ جا پنج ئي دروازا کليل آهن ۽ پاڻي درياهه ۾ ڇوڙ ڪري پيو پر ڪراس ڪٽ آف گهٽ هجڻ ڪري ايترو پاڻي نٿو وڃي ۽ ايندڙ چئن پنجن ڏينهن ۾ درياهه ۾ گهڻي لاٿ ممڪن ناهي. مٿان ايندڙ پاڻي اتان نڪرندڙ پاڻيءَ جي ڀيٽ ۾ تمام گهڻو آهي.
(2) اڙل واهه ذريعي: اڙل واهه درياهه ۾ سيوهڻ انسپيڪشن بنگلي ويجهو ڇوڙ ڪري ٿو، ان جي هينئر گنجائش 500 کان هزار ڪيوسڪ آهي، اتي اڃا درياهه جي ليول مٿي آهي. تنهن ڪري ڇوڙ ممڪن ناهي، ڏينهن ٻن ۾ اتي ڇوڙ ٿي سگهندو، پر ايترو گهڻو رليف نه ملي سگهندو.
(3) دانستر واهه: هي بنيادي طرح ڦاٽن کي پاڻي ڏيڻ لاءِ آهي. پر درياهه ۾ ڇوڙ به ڪري سگهي ٿو، پر ان جي به گنجائش تمام ٿوري آهي. وڌ ۾ وڌ 500 ڪيوسڪ تنهن ڪري اهو به خاص رليف ڏئي نه سگهندو. (4) انڊس لنڪ: ايم اين وي ڊرين جنهن کي هينئر آر بي او ڊي به چون ٿا، اها منڇر ۾ ڇوڙ ڪري ٿي، پر هڪ لنڪ ذريعي اها ڪرم پور وٽ درياهه ۾ ڇوڙ ڪري سگهي ٿي، جو انڊس لنڪ درياهه تائين ٺهيل آهن. انهيءَ جي گنجائش 3500 ڪيوسڪ آهي، پر اهو درياهه جي ليول تي منحصر آهي ته گهڻو پاڻي ڇوڙ ٿي سگهندو، اتي اڃان درياهه ايترو نه لٿو آهي، پر جيڪڏهن اهو ممڪن به ٿي سگهي ته وڌ ۾ وڌ 3500 ڪيوسڪ پاڻي ورائي سگهبو.
(4) لال باغ واري پاسي کان درياهه ۾ پاڻي ورائڻ: لال باغ واري پاسي منڇر کي بند ناهي، اتان اڙل واهه ويجهو وهي ٿو، منڇر جو پاڻي اتان کڻي ريلوي لائن جي ڪنهن پل هيٺان لنگهائي انڊس هاءِ وي کي ڪٿي ڪراس ڪري درياهه ۾ موڪلي سگهجي ٿو. اتي زمينون مٿي آهن. ڏسڻو اهو پوندو ته منڇر جو پاڻي ڪنهن اهڙي پوائنٽ تان ورائي سگهجي. جتان زميني سلوپ درياهه ڏانهن وڃي ۽ ڪا رنڊڪ وچ ۾ نه اچي، اهو هڪ ڏکيوآپشن آهي. وچ ۾ ملٽري جي ايريا به اچي ٿي. ٻيو منڇر ڍنڍ مان انهيءَ پوائنٽ تائين وهڪري جو ستو به ڳولڻو پوندو، وري اهي ڳالهيون به ڏسڻيون پونديون ته انڊس هاءِ وي تان ٽريفڪ بند ٿيندي ۽ ريلوي لائين تان به ٽريفڪ بيهي سگهي ٿي. هي هڪ ڏکيو آپشن اهي، پر مصيبت جي وقت ۾ هر آپشن ٽرائي ڪري سگهجي ٿو.
سڀئي آپشن ٽراءِ ڪرڻ کان پوءِ منڇر جي ليول تڪڙي چڙهندي. جو خالد حيدر ميمڻ مطابق ٽوڙي جو روڪيل پاڻي تمام تڪڙو ۽ جهجهي مقدار ۾ منڇر ۾ وري پيو. اهو پاڻي مٿي جيڪي ٻوڙ ٻوڙان ڪري آيو آهي، هاڻي انهيءَ جو حملو انهيءَ جي پڇاڙي واري ڇوڙ واري جڳهه يعني منڇر تي آهي ۽ منڇر جو ڇوڙ رڳو سنڌو درياهه ۾ آهي، جنهن ۾ ڪيتريون ڏکيائيون آهن. انهيءَ صورت ۾ منڇر تي سخت Flood fighting جي ضرورت آهي. ماڻهن ۽ مٽيريل جو زبردست بندوبست ڪرڻ کپي. چوويهه ڪلاڪ سخت پهرو Patrolling کپي. مٿان آفيسر رات جي پوئين پهر بند تي نڪرن، جو اهو ٽائيم هيٺين اسٽاف طرفان غفلت ٿيڻ جو ٽائيم آهي. انهيءَ سخت ڪوشش کان پوءِ رب تي ڀاڙجي ۽ جيئن ميلن ۾ گهلياڻ بند تي مٽي چاڙهڻ ۽ سلوپ تي مٽي جون ڳوڻيون ڀري رکڻ کان پوءِ به جڏهن صورتحال ڪنٽرول ۾ ٿيندي نظر نه آئي ته انچارج سپرنٽينڊنگ انجنيئر محمد خان نظاماڻي رات جو بند تي الله جي مدد لاءِ بانگو ڏنيون ۽ رب مهربان سندس ڪم ۾ سولائي ڪئي. انهيءَ نموني الله سائين کان مدد گهرجي ۽ اميد رکجي ته اها بلا ٽري ويندي.