ٻوڏ سبب تباه ٿيل سنڌ ۽ سرڪار جي ذميواري….سوڀو گيانچنداڻي
ياد پيو اچي ته، هڪ ڀيري سائين جي ايم سيد کان پڇيو هيم ته، ”عبدالستار پيرزادي گڊو بئراج رٿ تي ڇو زور ڏنو هو؟“ ته سائينءَ وارڻيو هو، ”سکر کان مٿان وارا وڏيرا ڇتا ٿي پيا هئا ۽ چون پيا ته، اسانکي هر صورت ۾ سکر بئراج جهڙو بئراج ٺاهي ڏنو وڃي، جنهن کانپوءِ ئي گڊو بئراج ٺاهيو ويو.“
“Water water every where, but no a glass to drink” . انگريزيءَ جي ان چوڻيءَ جو ترجمو ٿيندو،”هر هنڌ پاڻي ئي پاڻي آهي، پر پيئڻ لاءِ هڪ گلاس به پاڻيءَ جو ڪونهي.“ اها چوڻي مونکي انڪري ياد پئي اچي، جو هندستان ۾ به اڄڪلهه ٻوڏ آهي ۽ هزارين ماڻهو ان ۾ ٻُڏي رهيا آهن. بادلن مان وڄ پئي ڪري ۽ سوين ماڻهو اجل جو شڪار ٿي چڪا آهن. ساڳي صورتحال پاڪستان جي ۽ خاص طور تي سنڌ جي به آهي.
جواهر لال نهرو وڏو عالم ماڻهو هو، جنهن دنيا جي مختصر تاريخ به لکي. هو جڏهن وزيراعظم هو ته هڪ رٿ ڏنائين، جنهن کي پاڳل پڻي جي حد چئي رد ڪيو ويو. اُها رٿ اِها هئي ته، ”اتر هندستان ۽ پاڪستان جو پاڻي مڌيا پرديش جي چوڌاري ڦيرائي ڏکڻ هندستان تائين نجي، ۽ پوءِ ان مان واهه ڪڍجن، جيڪي سڄي هندستان کي سرسبز ڪن.“ هو خواب ڏسندڙن شخص هو ۽ پڇاڙيءَ ۾جڏهن چين، هندستان تي حملو ڪيو ته، ان وقت هو بيهوش ٿي ڪري پيو هو ۽ سندس مٿو ”سِري ساشڻ“ ۾ هيو ۽ ساڳي گهڙيءَ موت جي مُنهن ۾ هليو ويو.
”سري ساشڻ“ اها ورزش آهي، جنهن ۾ مٿو هيٺ زمين تي رکي، پير مٿي هوا ۾ لوڏبا آهن. اهڙيون ٻه ٽي ڪسرتون ان قسم جون ڪيون وينديون آهن، جيڪي مون پڻ پنهنجي جوانيءَ وارن ڏهاڙن ۾ ڪيون هيون.
ته، مون پئي چيو ته، جواهر لال نهرو هڪ خواب لهندڙ شخص هو ۽ اسان جو ايوب خان هڪ حقيقت پسند ماڻهو هو. چين طرفان هندستان تي حملي کان اڳ اُن جواهر لال نهروءَ کي گڏيل بچاءَ جي رٿ ڏني هئي، پر جواهر لال کيس وراڻيو هو ته، ”منهنجو ڪوبه دشمن ڪونهي.“
هتي اها ڳالهه به ڪندو هلان ته، اها خبر ايوب خان کي ڪانه هئي ته، سندس پرڏيهي وزير ذوالفقار علي ڀٽي جا لاڳاپا چين سان ايترا گهرا هئا، جو چين جي آسري تي پنهنجا ڏهه هزار فوجي ڪشمير ۾ بغاوت ڪرڻ لاءِ موڪلي ڏنا هئائين. پوءِ جڏهن لڙائي هلي ته هندستان جا جنرل پاڪستان پهچي ويا ۽ لاهور جا ڦيرا ڏئي وڃي پنهنجي فوجين کي لڙائيءَ لاءِ تيار ڪيائون. ڳالهه ايستائين وڌي وئي، جو ايوب خان نيٺ ڀٽي صاحب کي چئي ڏنو ته، ”هاڻِ ڀلا ڏي مُنهن.“ ڀٽي صاحب ايئرمارشل اصغر خان کي موڪليو ته چين سان ڳالهائي، ۽ چين وارن موٽ ۾ چيو ته، ”جي حڪم ڏيو ته سڌو ٿُٻيٽ مان ڪشمير ۾ پهچون.“ ”ايوب خان ان تي سوچيو ۽ انديشو ڏيکاريائين ته، جي چيني هتي هڪ وار آيا ته انهن کي ڪڍندو ڪير؟“
بعد ۾ هڪڙي ڳالهه ٻڌايانوَ، جنهن جو تعلق هن ڳالهه سان پڻ آهي ته، چيني جتي به ويا آهن، اتان ڪڏهن به موٽيا ناهن. ان سلسلي ۾ هڪ واقعو ٻڌايانوَ ته، هڪ ڀيري اسٽالن، مائوءَ کي چيو، ”اسان جو اوڀر سائبيريا وارو علائقو واندو پيو آهي.“ مالوٽو، اسٽالن جو پرڏيهي سيڪريٽري هيو، تنهن اسٽالن کي خبردار ڪندي چيو ته، ”ڪامريڊ، چيني هڪ وار آيا ته انهن کي واپس ڪير موڪليندو؟“ ائين پوءِ اسٽالن کڻي ماٺ ڪئي. آمريڪا هڪ ڀيرو جيئن افغانستان جي چڪر ۾ ڦاسي چڪو آهي ته اتان نڪرڻ جي واهه ڪانه ٿي سُجهيس ۽ پيو ٿو پاڪستان مان ڪسرون ڪڍي.
هيلوڪي ٻوڏ برڪت چئجي يا سزا، جڏهن ته ان کان اڳ پنجاب، سنڌوءَ مان اسان جو پاڻي سينا زوري ڪري چورايو پئي ۽ ڪوبه کيس روڪڻ ٽوڪڻ وارو ڪونه هيو. پوءِ جڏهن الله جي عدالت حرڪت ۾ آئي ۽ پٺاڻن کي ٻوڙڻ بعد پنجاب کي به سٽڪو ڏنائين ته، ان کڻي سموري ٻوڏ جي پاڻيءَ جو رخ ورائي سنڌو درياءَ ڏانهن ڪري ڇڏيو. اِن وڏي پئماني تي پهتل پاڻيءَ لاءِ ڪن چيو پئي ته، ”هماليا جبل جون برفاني چوٽيون رِجيون آهن،“ ته ڪن پئي چيو ته، ”هندستان پنهنجي ٻوڏ جو پاڻي اسان ڏانهن موڪليو آهي.“ تازي صورتحال اها آهي ته، اتر اکنڊ مان هندستان جا وهي ايندڙ درياءَ اڄڪلهه ڪنارا لوڙهي چؤطرف ٻوڏ ئي ٻوڏ ڦهلايو بيٺا آهن.
پنهنجي ملڪ جو ۽ خاص ڪري سنڌ جو جائزو وٺجي ته، ٻوڏ کان بچاءَ جي ڪابه واهه ڪونه هئي. درياءُ ايڏي جنون ۾ پئي آيو، جو ماڻهو ڏينهن رات پهرا ڏئي پنهنجن علائقن کي بچائڻ ۾ پورا هئا، تنهن هوندي به ٽوڙي بند کي جو گهارو پيو ته، سنڌ جو هڪ وڏو حصو ٻوڙي، پاڻي اچي منڇر ۾ پيو ۽ منڇر کي به ٻوڙي، ان جي زهريلي پاڻيءَ کي مٺو ڪري، ڪپر ۽ ڪنارا ڪوريندو ۽ وڏي تباهي ڦهلائيندو سنڌوءَ ۾ ڇوڙ پيو ڪري.
ٽوڙي بند جي حوالي سان هتي اوهان کي اها آگاهي به ڏسيندو هلان ته، ان لاءِ هڪ انگريز رٿ ڏني هئي ته، ”سکر بئراج کي موجوده هنڌ تي ٺاهڻ بدران اتان يعني ٽوڙي بند وٽان ٺاهيو وڃي، جيئن درياءَ ۽ جبلن مان وهي ايندڙ نئين جو پاڻي مڪمل طور تي قابوءَ ۾ رهي ۽ اولهه سنڌ کي سمنڊ تائين سرسبز بڻائي.“ ان انگريز جي رٿ کي نوابشاهه، سانگهڙ ۽ ٻين اوڀر وارن ضلعن جي انجنيئرن رد ڪيو. اهڙي طرح سکر بئراج ته ٺهي ويو، پر اسان کي يعني اولهه وارن کي امڪاني ٻوڏ کان بچاءَ جو ڪوبه دڳ ٺهي ملي نه سگهيو.
ياد پيو اچي ته، هڪ ڀيري سائين جي ايم سيد کان پڇيو هيم ته، ”عبدالستار پيرزادي گڊو بئراج رٿ تي ڇو زور ڏنو هو؟“ ته سائينءَ وارڻيو هو، ”سکر کان مٿان وارا وڏيرا ڇتا ٿي پيا هئا ۽ چون پيا ته، اسانکي هر صورت ۾ سکر بئراج جهڙو بئراج ٺاهي ڏنو وڃي، جنهن کانپوءِ ئي گڊو بئراج ٺاهيو ويو.“ منهنجي خيال ۾ گڊو بئراج ئي بلوچستان جي جعفرآباد کي ٻوڙڻ جو زميوار يا ڪارڻ آهي ۽ اڄڪلهه جعفر آباد ۾ چؤطرف پاڻي ئي پاڻي آهي.
موجوده حڪومت کي هتي ٻوڏ ڏاڍي مهانگي پئي آهي، ايتري قدر جو الطاف ڀائي ته غير جمهوري راڄ لاءِ بندوق بردارن کي دعوتون ڏئي رهيو آهي، ڇو ته کيس خوف آهي ته جيڪڏهن ٻوڏ ستايل لکين ماڻهو ڪراچيءَ ۾ مستقبل رهائش لاءِ پهچن ٿا ته، هُن جي من مانيءَ کي ٻنجو اچي سگهي ٿو.
مان پيپلز پارٽيءَ جي حڪومت کي پنهنجي طرفان اها تجويز ڏيان ٿو ته، اها ڪراچي ۽ حيدرآباد وچ ۾ هڪ ذوالفقارآباد نه، پر ٽي ذوالفقار آباد شهر ٺاهڻ جو اعلان ۽ انتظام ڪري، جنهن سان نه صرف ٻڏل ۽ لڙهيل سنڌين جي تباهيءَ جو ازالو ٿيندو، پر ان جو سڌو سنئون فائدو وري به موجوده حڪومت کي ئي ٿيندو ۽ ان جو ووٽ بئنڪ اڳي جي ڀيٽ ۾ گهڻو وڌي ويندو ۽ مهاجر پڻ ڏيهه واسين سان کير کنڊ ٿيڻ تي مجبور ٿيندا.
هيءَ ٻوڏ اسان لاءِ وڏا سبق ۽ امتحان کڻي آئي آهي، جنهن مان عقل سان پار پوڻ لاءِ اسان کي ڏاڍي خبرداريءَ سان سوچڻو ۽ هلڻو پوندو، نه ته ٿي سگهي ٿو ته هيءَ ٻوڏ سڄي ملڪ کي هڪ نئون مُهين جو دڙو بڻائي ڇڏي.