ڇا سنڌ سرڪار وٽ ٻوڏ سٽيلن جي بحاليءَ لاءِ ذريعا ڪونهن؟ بئريسٽر ضمير گهمرو
سرڪار وٽ پئسن جي ڪا به ڪمي نه آهي، رڳو متاثرين کي اربين رپين جي اهل سمجهڻ جي ضرورت آهي ۽ اهو هر آفت دوران سنڌ ۾ ٿيندو رهيو آهي ته عوام کي عزت، احترام ۽ قدر جي نگاهه سان ڏسڻ بدران پنج هزار ڏئي گهر روانو ڪيو ويو آهي، ملڪ جي وسيلن تي حڪمران اشرافيه عوام جو حق تسليم ڪڏهن به نه ڪيو آهي. اهڙي روش يورپ ۾ Medieval دور ۾ عام جام هئي، جتي جي اشرافيه پڻ رياست جي ڪاروهنوار تي فقط پنهنجو حق سمجهندي هئي، جنهن ڪري لفظ Snobbish ايجاد ٿيو، جنهن جي تشريح اها آهي ته اشرافيه ئي دولت، علم، ڏاهپ جي وارث آهي ۽ عام ماڻهو جو رياست جي وسيلن تي ڪو به حق نه آهي، هينئر اسان جي سرڪار وٽ پئسن جو مسئلو هرگز نه آهي، مسئلو رڳو رويي جو آهي. ته ڇا هنن بي گهر ۽ بي يارومددگار متاثرين لاءِ صرف ٻه ويلا ماني ۽ ٻه ٽي هزار ڪافي آهن؟ باقي ڄاڻن پاڻ؟ اربين رپيا جيڪي سرڪاري خزاني ۾ پيل آهن، ڇا اهي رڳو اشرافيه جي شاهه خرچين لاءِ آهن؟ اصل ۾ سنڌ جي عوام جو مسئلو پ پ سرڪار کي اهو باور ڪرائڻ آهي ته هي متاثرين اربين رپين جي نه صرف امداد، پر پلاٽن توڙي روزگار جا به اهل آهن سرڪار وٽ جيڪي وسيلا آهن، انهن کي هيٺين نموني نروار ڪري سگهجي ٿو.
صوبائي سرڪار جا وسيلا:
هن سال صوبائي سرڪار جي بجيٽ سوا چار سئو ارب رپيا آهي ۽ هڪ سئو پندرهن ارب جو صوبائي ترقياتي پرگرام آهي، صوبائي ملازمن جي پگهارن ۾ اضافي جي مد ۾ هن سال سرڪار ايڪٽيهه ارب (31) رپيا وڌيڪ ڀريندي، ترقياتي پروگرام مان ٽيهه ارب ۽ سرڪاري ملازمن جي پگهار ۾ هن سال اضافي مان رڳو ڏهه سيڪڙو ڪڍڻ سان سرڪار کي ٽي ارب کان وڌيڪ رقم مهيا ٿيندي، اهڙي طرح اختيار کوکر جي رپورٽ موجب سوشل رليف فنڊ جا ڏهه ارب، ڊزاسٽر مئنيجمينٽ فنڊ جا ڏيڍ ارب گڏائي اها رقم وڃي لڳ ڀڳ 45 ارب رپيا بيهي ٿي، پر ترقياتي پروگرام جا جيڪڏهن سرڪار هن سال پنجاهه ارب آبادڪاري لاءِ رکي ٿي ته اها رقم پنجهٺ ارب رپين تائين بيهندي.
سروسز تي سيلز ٽيڪس:
جيڪڏهن صوبائي سرڪار پنهنجا اختيار استعمال ڪندي سروسز تي سيلز ٽيڪس لڳائي ٿي ته ان مان کيس لڳ ڀڳ چاليهه کان پنجيتاليهه ارب ميسر ٿيندا، جنهن رقم کي به ٻوڏ متاثرن لاءِ استعمال ڪري سگهجي ٿو، پر هن صورتحال ۾ به جيڪڏهن صوبائي سرڪار سروسز تي سيلز ٽيڪس مرڪز حوالي ڪيو ته پوءِ اهو سمجهبو ته هو مرڪز جي غلام آهي، ڇو ته ائين ۾ هي ٽيڪس نج صوبائي آهي.
وزيراعليٰ جو ٻوڏ وارو فنڊ:
وزيراعليٰ جيڪڏهن فوري طور پنهنجو رليف اڪائونٽ قائم ڪري ها، اليڪٽرانڪ ۽ پرنٽ ميڊيا ۾ ان ۾ رقم جمع ڪرائڻ لاءِ اشتهار ڏنا وڃن ها ۽ پنج لک سرڪاري ملازمن جي ٻن ڏينهن جي پگهار ان ۾ جمع ڪئي وڃي ها ۽ صوبي ۾ ڪم ڪندڙ هزارين ڪمپنين، ادارن، چيمبر آف ڪامرس، ايگريڪلچر کي اعتماد ڏياريو وڃي ها ته هي رقم صاف ۽ شفاف نموني سان متاثرين جي آبدڪاري تي خرچ ڪئي ويندي ته هوند سنڌ سرڪار آسانيءَ سان پنج کان ڏهه ارب رقم حاصل ڪري وڃي ها.
قرض:
سنڌ سرڪار کي بينڪنگ سيڪٽر مان Sovereign grantee تي آسانيءَ سان ڏهه کان ويهه ارب رپيا قرض ملي ويندو، جيڪا رقم هو آسانيءَ سان متاثرين جي آبادڪاري تي خرچ ڪري سگهي ٿي، ڇو ته وفاقي سرڪار بينڪنگ سيڪٽر مان هر سال ٻه ٽي سئو ارب جو قرض کڻندي آهي ۽ ههڙي آفت ۾ سنڌ سرڪار صوبائي سرڪار جي ڪنسوليڊيٽيڊ فنڊ جي گارنٽي تي ايتري رقم آسانيءَ سان حاصل ڪري سگهي ٿي. انهن سمورين رقمن کي جيڪڏهن جوڙ ڪبو ته اها رقم لڳ ڀڳ هڪ سئو ٽيهه ارب رپين تائين پهچي ٿي. پر سرڪار جو ناڻي وارو کاتو ۽ نام نهاد مشير شايد ئي ڪابينا کي ان پاسي وڃڻ ڏين، ان کانسواءِ سرڪار جي ٻوڏ متاثرن لاءِ پنهنجو رويو به اهڙي پلاننگ جي عڪاسي ڪندو، ڇو ته چپل سن سٽي ۾ خالي پيل فليٽن ۾ ويٺل ٽي هزار ماڻهن کي جنهن بيدردي سان اتان ڪڍي ٻن ماڻهن کي قتل ڪيو ويو، ان مان ظاهر آهي ته ٻوڏ ستايلن کي سرڪار ٽئين درجي جو شهري سمجهي ٿي. ڇو ته اهي فليٽ لينڊ مافيا غيرقانوني طور تي سرڪاري زمين تي ٺاهيون آهن، جڏهن بلڊر کي اهو پتو پيو ته هن کي ته زمين جا ڪاغذ آهن ئي ڪو نه ۽ هو ڪورٽ ۾ به وڃي نٿو سگهي ته هن سرڪاري مشينريءَ کي استعمال ڪري نه رڳو ٻوڏ متاثرين جي ٻارن ۽ عورتن تي پوليس ۽ رينجرس کان تشدد ڪرايو. پر ٻن ٻوڏ متاثرين هر هڪ غلام قمبر سومري ۽ اياز پنهور کي گولين جو بک بڻايو، بلڊر نه رڳو اسان جي سنڌي آفيسرن کي استعمال ڪيو، پر تاثر اهو ڏنو ته ڄڻ هن پنهنجي زمين تي فليٽ ٺهرايا آهن، سرڪار کي ته گهرجي ها ته اهي غيرقانوني طور سنڌ صوبي جي سرڪاري زمين تي ٺهيل فليٽ ٻوڏ متاثرين حوالي ڪري ها، ڇو ته ڀرسان ٺهيل مخدوم بلاول ڳوٺ جيڪو به ان زمين جو حصو آهي، جنهن تي به بلڊر جو ڦڏو هو، پر ان تي هاءِ ڪورٽ اسٽي جاري ڪيو آهي ۽ هاڻي بلڊر گم آهي، سنڌين جو ڳوٺ هر سهولت سان مالا مال آهي، ڪراچي جا ڪيترائي بلڊر سنڌي عوام جي سرڪاري زمين تي پراجيڪٽ ٺاهي ويٺا اهن، جيڪڏهن عارضي طور انهن ۾ ٻوڏ متاثر ويٺا ته ڪهڙي اربعا خطا آهي ۽ قانون موجب اهڙي ملڪيت سرڪار پنهنجي تحويل ۾ به وٺي سگهي ٿي. ان ڪري پ پ سرڪار چپل سن سٽي مان ڪڍيل متاثرين ٻيهر اتي ويهاري شهيد ٿيل ماڻهن سان انصاف ڪري ۽ بلڊر کي گرفتار ڪيو وڃي.
وفاقي سرڪار جا مالي وسيلا:
هن سال وفاقي سرڪار جي ڪل بجيٽ ٻاويهه سئو ارب رپيا آهي ۽ ڇهه سئو ارب رپين کان وڌيڪ ترقياتي بجيٽ آهي. وفاقي سرڪار اعلان ڪيو آهي ته هو ترقياتي پروگرام مان لڳ ڀڳ اڍائي سئو ارب ٻوڏ متاثرين تي خرچ ڪندي، ان کانسواءِ لڳ ڀڳ اڍائي سئو ارب کان وڌيڪ رقم کين عالمي ادارن مان ملندي، اهڙي طرح پيپلز پروگرام ۽ بينظير انڪم سپورٽ جا اربين رپيا سرڪار وٽ پيل آهن. جنهن مان اهو ثابت ٿو ٿئي ته وفاقي سرڪار وٽ ٻوڏ متاثرين لاءِ پنج سئو ارب کان وڌيڪ رقم دستياب آهي. جنهن مان سنڌ کي گهٽ ۾ گهٽ وفاقي سرڪار ڏيڍ سئو ارب حوالي ڪري ڇو ته سنڌ ۾ تباهي ۽ ٻوڏ متاثرين جو انگ سمورن صوبن کان وڌيڪ آهي.
انهن انگن اکرن موجب سنڌ سرڪار کي 280 کان ٽي سئو ارب رپيا رقم دستياب ٿي سگهي ٿي. جيڪڏهن ان رقم کي موثر نموني سان استعمال ڪيو وڃي ته سرڪار جهوپڙيون اڏڻ بجاءِ هڪ نئون شهر به اڏي سگهي ٿي ۽ باقي متاثرين کي پنهنجي پنهنجي گهرن لاءِ ٻه کان ٽي لک رقم به ڏئي سگهي ٿي. ڇو ته هڪ لک خاندانن کي ٽي ٽي لک ڏيڻ سان سرڪار جا ٽيهه ارب رپيا خرچ ٿيندا. هڪ لک خاندان معنيٰ ڏهه لک ماڻهو آباد ٿي سگهن ٿا. اهڙي طرح سرڪار وٽ وسيلن جي کوٽ هرگز نه آهي، پر شايد سنڌ حڪومت جا مشير ۽ ناڻو کاتو هاڻي هن رٿابندي ۾ سرڪار کي صحيح صلاح نٿا ڏين. سنڌ سرڪار جيڪڏهن پنهنجي وسيلن ۽ وفاق پاران ملندڙ رقم هيٺ ٽي سئو ارب رپيا حاصل نٿي ڪري سگهي ته پوءِ چئبو ته اها فرانس جي لوئي پندرهين واري سرڪار آهي ۽ پوءِ غير جمهوري قوتون ان مان ضرور فائدو وٺنديون، ٽئين دنيا جي ملڪن ۾ جمهوريت ڪارڪردگيءَ سان ڳنڍيل آهي، جو اهو عوام جو آفاقي حق آهي، ان ڪري پ پ سرڪار پنهنجي ڪارڪردگي سان ئي جمهوريت قائم رکي سگهي ٿي. ان ڪري ئي چيو پيو وڃي ته لوئي پندرهين کان پوءِ جيئن فرانس ۾ انقلاب آيو هو. هتي وري مارشل لا ته انقلاب هوندي آهي. پر جي عوام لاءِ مارشل لاهوندي.ا ن ڪري پ پ سرڪار درست رخ ڏانهن وڃي. انهن جو احساس ڪري جيڪي هن وقت ٻوڏ ۾ دربدر ٿيل آهن. اها وسيلا موبائيز ڪرڻ ۾ يقين رکي ۽ ٻوڏ متاثر ماڻهن کي پنهنجي طبقاتي رويي جي ڪري ٽئين درجي جو شهري نه سمجهي.
ويهه هزار سوزوڪيون پڪ اپ:
ڪي ٽي اين جي پروگرام ”اوپن فورم“ ۾ سرڪار کي تجويز ڏيندي مشهور صنعتڪار جاويد جبار ميمڻ چيو آهي ته سرڪار فوري طور پنج پنج لک ۾ جيڪڏهن ويهه هزار سوزوڪيون پڪ اپ خريد ڪري ته ان تي صرف ڏهه ارب رپيا خرچ ايندو، جنهن سان ڪراچي ۽ حيدرآباد ايندڙ ٻه لک ماڻهن کي روزگار سان لڳائي سگهجي ٿو. اهڙي طرح اسٽيل مل جي سرڪاري زمين تي اسٽيل مل جي جدا ڪمپني قائم ڪري لوهه جي ڪم تي سرڪار ويهه هزار کان وڌيڪ ماڻهو روزگار سان لڳائي سگهي ٿي.
سرڪاري پلاٽ:
ڪراچي ۾ سنڌ سرڪار جي هزارين ايڪڙ سرڪاري زمين خالي پئي آهي. جنهن مان پنج هزار ايڪڙ ملير ڊولپمينٽ اٿارٽي کي ڏني وئي. ان زمين جا پنج ارب سرڪار کي نه مليا. جنهن ڪري اها زمين هاڻي سنڌ سرڪار جي ملڪيت آهي. ان سميت ٻي پنج هزار ايڪڙ سرڪاري زمين آرام سان ميسر ٿي سگهي ٿي ۽ ڏهه هزار ايڪڙ سرڪاري زمين تي لکين ماڻهو آباد ڪري ، نوان شهر قائم ڪري سگهجن ٿا. هي ڪم سرڪار آسانيءَ سان ڪري سگهي ٿي، پر هن معاملي ڏانهن به سنڌ سرڪار جو رويو غير سنجيده آهي ۽ ان لاءِ نه ته ڪا ڪميٽي تشڪيل ڏني وئي آهي، نه وري روينيو کاتي کي اهڙا حڪم جاري ٿيا آهن.
ڊيمو گرافي:
سنڌ جي سري کي گذريل 63 سالن دوران جهڙي نموني هٿرادو فاصلا ٺاهي پنهنجي راڄڌاني يا لاڙ کان پري رکيو ويو. ان جو مثال ملڻ مشڪل آهي. ڇو ته جيڪڏهن 1990ع کان ئي ڪراچي- سکر موٽر وي ۽ لاڙڪاڻو- گڏاپ روڊ ٺاهيو وڃي ها ته هوند سکر کان ڪراچي ٽي ڪلاڪ ۽ لاڙڪاڻي کان ڪراچي اڍائي ڪلاڪ جو فاصلو هجي ها. پر قدرت هاڻي ئي وڃي ڪراچي ۽ حيدرآٻاد کي باقي ڪٽيل سنڌ سان ملايو آهي. سموري آبادي هاڻي پنهنجي راڄڌاني ۽ لاڙ جو رخ ڪيو آهي، جنهن سان سنڌ ۾ وڏي پيماني تي ڊيموگرافي، سياست توڙي سماجي ۽ معاشي بيهڪ تبديل ٿيندي. قبائلي جهيڙن جا متاثر ماڻهو شهرن جو رخ ڪندا ۽ رياست جيڪو سماج کي غير صنعتي رکي کين پوئتي رکيو آهي، ان مان جان آجي ٿيندي، سنڌي پهريون دفعو انڊسٽريل ايج ۾ داخل ٿيندا. جنهن ۾ ڪاروڪاري، قبائلي جهيڙا پويان پير ڪندا.
يورپ سدائين ڊيمو گرافي ۽ سياست کي پاڻ ۾ ملايو آهي. اسين آهيون جو پنهنجن علائقن جي اهميت به نه سمجهي سگهيا آهيون. سنڌ جي راڄڌاني ڌرتي ڌڻين کان ائين ڏور ڪئي وئي. ڄڻ اها ڪنهن ٻئي گرهه تي قائم ڪيل آهي. جڏهن ته هن دور ۾ اها لاڙڪاڻي کان اڍائي ڪلاڪن جي فاصلي تي سکر کان ٽي ڪلاڪ ۽ بدين کان ڏيڍ ڪلاڪ جي فاصلي تي هجڻ گهرجي. ان لاءِ سنڌ ۾ رڳو ٽي موٽر وي گهرجن ٿا. موجوده ٻوڏ سنڌ جي ڊيموگرافي مڪمل تبديل ڪري ڇڏي آهي. پر پ پ سرڪار جيڪڏهن ڌارين جي پريشر ۾ سنڌين جي ڪراچي ۽ حيدرآباد ۾ پرگهور نه لڌي، انهن کي پلاٽ نه ڏنا ته پوءِ سنڌ ۾ بدترين سماجي ۽ سياسي بحران جنم وٺندو. جنهن ڪري ئي مارشل لا جون ڳالهيون ٿيڻ لڳيون آهن ڇو ته ڊيمو گرافي ۾ تبديلي سنڌ جي سياست کي تبديل ڪري ڇڏيندي.