مهاڳ
نعت گوئي جي تاريخ جي مطالعي مان معلوم ٿئي ٿو ته سڀ کان پهرين پاڻ سڳورن ﷺ جي چاچي حضرت ابو طالب نعت چئي ان کان پوءِ مشهور شاعر حضرت ڪعب بن زبير نعت ذريعي حضورﷺ جن جي صفت ۽ ساراهه بيان ڪئي. کانئن پوءِ حضرت حسان بن ثابت نعت چئي جيڪي پاڻ سڳورنﷺ جا تمام گهڻا پيارا هئا. امام بوصيري جو قصيده برده شريف جڳ مشهور آهن. جنهن جا ڪيترين ئي زبانن ۾ ترجما ٿيا. ان کان علاوه پاڻ سڳورن ﷺ جن جي چاچي حضرت حمزه رضه بيبي فاطمه رضه امُ المومنين بيبي عائشه رضه خلفاء راشدين ۽ ڪيترن ئي عرب شاعرن عربي زبان ۾ نعتون چيون. فارسي زبان جي مشهور شاعر شيخ سعدي جي عربي زبان۾ چيل نعت پڻ جڳ مشهور آهي.
بلغ العليٰ بماله کشف الدجا بجماله
حسنت جميع خصاله صلو عليه وآله
ان کان علاوه سنڌي زبان جي اڻ ڳڻ شاعرن فارسي، اردو سنڌي ۽ سرائڪي ۾ بارگاه رسالت ۾ نعتن جا نذرانا پيش ڪري پنهنجي عقيدت ۽ الفت جو اظهارڪيو پر سنڌي زبان ۾ جيڪا شهرت ۽ مقبوليت سنڌ جي عالم ۽ بزرگ مولانا عبدالغفور همايوني جي هڪ نعتيه غزل نما ڪافي يا غزل کي حاصل ٿي سگهي آهي. انتهائي خوشي جي ڳالهه آهي ته پروفيسر فدا حسين وڏي جاکوڙ ڪري ان ڪافي جي تتبع تي چيل مختلف شاعرن جو ڪلام ڪٺو ڪري هي ڪتاب تيار ڪيو آهي. جنهن ۾ اسي کن شاعرن جو ڪلام شامل آهي. جس هجي فدا حسين صاحب کي جنهن ٽڙيل پکڙيل ڪلام وڏي محنت ۽ محبت سان گڏ ڪري ڪتابي صورت ۾ محفوظ ڪيو آهي، جنهن سان پڙهندڙ محظوظ ٿيندا ۽ کين دلي سڪون ۽ سرور حاصل ٿيندو. منهنجي خيال ۾ ان قسم جو هي پهريون ڪتاب آهي. جنهن۾ هڪ غزل نما ڪافي جي تتبع تي هيترن سارن شاعرن جو ڪلام شايع ٿي رهيو آهي تنهنڪري هن ڪتاب جي وڏي اهميت ۽ افاديت آهي.
پروفيسر فدا حسين صاحب هڪ مڃيل محقق آهي. سندس ٻه تحقيقي ڪتاب “دادلوء تاريخ جي آئيني ۾، ۽ “پنوعاقل هڪ اڀياس” ڇپجي چڪا آهن. شعر و شاعريءَ سان به شوق رکندو اچي. سندس شاعري جو هڪ ڪتاب“عشق ٿيو استاد” ڇپجي چڪو آهي.
پروفيسر فدا حسين جيئن ته هڪ محقق آهي. تنهنڪري هن نه رڳو مولانا“مفتون” همايوني جي مقبول غزل نما ڪافي “تنهنجي زلف جي بند ڪمند وڌا” جي تتبع تي چيل ڪلام ڪٺو ڪيو آهي. پر مولانا صاحب جي سوانح پڻ محققانه انداز ۾ لکي آهي. مولانا جي سوانح متعلق جيڪي غلط روايتون اڳ ۾ بيان ڪيون ويون هيون. هن انهن جي مدلل نموني ڇنڊڇاڻ ڪري صحيح حقيقتون نروار ڪيون آهن. سوانح عمري واري باب ۾ فدا صاحب بزرگ همايوني جو مشرب سندن همعصر سندن مطبوعه ۽ غير مطبوعه ڪتابن بابت پڻ مفيد معلومات ڏني آهي ان ئي باب ۾سندن تعليم متعلق ذڪر ڪندي ان دور جي مدرسن، معلمين۽ شاگردن بابت وڏي معلومات ڏيئي تحقيق جو صحيح حق ادا ڪيو آهي. مولانا “مفتون” جي مشهور ۽ مقبول غزل نما ڪافي جون جن عالمن، اديبن ۽ شاعرن پنهنجي سوچ ويچار موجب جيڪي پڙهڻيون ڏنيون ويون آهن، سي سڀ پروفيسر صاحب پنهنجي ڪتاب ۾ ڏنيون آهن، ان کان علاوه ان ڪافي جو عالماڻي انداز ۾ ادبي جائزو پيش ڪيو آهي.
آخر ۾ ائين چوڻ ۾ ڪو وڌاءُ نه ٿيندو ته پروفيسر فدا حسين جو سنڌي زبان ۾ لکيل هي هڪ منفرد ڪتاب آهي ۽ سندس جاکوڙ ۽ تحقيق قابل تعريف آهي.
ڊاڪٽر نوا علي‘شوق’
ڪراچي سنڌ
17 فيبروري 2021ع