حضرت علامه الزمان عبدالغفور“مفتون” همايوني رحه جو مختصر احوال
آخري ڏينهن۾ بزرگ صاحب تي حال جو غلبو هو ان ڪري استغراق واري ڪيفيت مٿن طاري رهندي هئي. جنهن ڪري اڪثر گوشه نشين گذاريندا هئا ۽ تدريس جو ڪم ڇڏي ڏنائون البته ڪن خاص شاگردن کي پڙهائيندا هئا. جيڪي به سائل فتويٰ جي سلسلي ۾ وٽن ايندا هئا. شريعت مطهره جي روشني ۾ انهن مسئلن کي حل فرمائيندا هئا. ان وقت پاڻ بيدار مغز نظر ايندا هئا.
اعليٰ حضرت پير سائين پاڳارا پير حزب الله شاهه “مسڪين” تخت ڌڻي پير پاڳارا حضرت شاهه مردان شاهه (اول) پير سيد رشدالله شاهه راشدي.پير جهنڊي وارو سيد غلام محي الدين شاهه جيلاني(والد صاح پير سيد صالح محمد شاهه جيلاني راڻيپوري) سخي قبول محمد(ثاني) فاروقي درازي مخديم محمد امين “ثالث” پکن ڌڻي پير رفيع الدين سرهندي شڪارپوري مخدوم الهه بخش عاصي کهڙوي مولوي غلام محمد مهيسر ڪمالديرائي فقير محمد محسن بيڪس حافظ محمد صديق ڀرچونڊي شريف مولانا سيد تاج محمود امروٽي خواجه محمد حسن جان سرهندي ٽنڊو سائين داد،مولانا پير حسن لنواري شريف محمد عمر جان چشموي نقشبندي مولانا بهائوالدين بهائي مولانا محمد ابراهيم ڀيو سرحدي مولانا عبدالغفار مهر خانڳڙهي مولانا محمد يعقوب عرف عبدالله رستماڻي مولانا عبدالستار رستمي مولانا عبدالرحمان سکروي مولانا عبدالقادر انڍڙ پنهواري مولانا گل محمد شهدادڪوٽي مولانا غلام صديق شهدادڪوٽي مولانا حسن الله پاٽائي، مولاناعطاءُ الله فيروزشاهي مخدوم غلام محمد ملڪاڻي مولانامحمد هاشم ڳڙهي ياسينوي مولانا مخدوم محمد صالح پاٽائي ميان غلام حيدر ڪٽباري مولاناتاج محمدڪٽباري مجذوب محمد سيوهاڻي مير علي نواز علوي مير امام بخش خان ٽالپور والي رياست خيرپور سيد رکيل شاه فتح پورسيد فيض محمد شاهه عرف فيض درياه انباه شريف ٻڍل فقير حڪيم محمد صادق راڻيپوري مولانا محمد حسن حيدرآبادي مولانا حامد الله ميمڻ ٻيلوي شمس العلماء مرزا قليچ بيگ ميان محمد علي انڍڙ (قبو جامي درگاه) مولوي قادر بخش گولو (صحبت پور) مولوي عبدالقادر سولنگي مولوي محمد صديق سيتائي ولي محمد ڪاتياري شاهه نصير الدين نوشهرو فيروز مولوي محمد عاقل عاقلي خواجه عبدالرحمان ٽکڙائي ۽ مير عبدالحسين خان سانگي.
حضرت مولانا مفتون رحه جا شاگرد
سندن شاگردن جي هڪ ڊگهي لسٽ آهي جن کانئن دين جو علم پڙهيو ۽ خلق خدا جي خدمت ڪئي. هن بزرگ جا ڪيئي عالم شاعر ۽ حڪيم شاگرد هئا.
مولانا صاحب جون تصنيفون
بزرگ همايوني صاحب هڪ جيد عالم دين هو. تفسير حديث فقهه تصوف رياضي طب ۽ ٻين علمن ۾ وڏو درڪ حاصلو هوس. خاص ڪري فقهه ۾ وڏي مهارت رکندا هئا. محترم نياز همايوني موجب پاڻ سنڌي فارسي سرائڪي هندي ۽ عربي ٻولين ۾ شاعري ڪئي اٿائون.
مطبوعه ڪتب:
فتاويٰ همايوني (فارسي 2 جلد) علامه مفتي محمد قاسم ڳڙهي ياسيني جي ڪوشش سان 1331هه مطابق 1913ع ۾ لاهور مان پهريون دفعو شايع ٿيو. مفتي محمد ابراهيم ياسيني پهرئين جلد جو ٻن حصن سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيو جيڪو ڇپبو رهيو آهي مفتي سيد فهيم احمد شاهه راشدي “فتويٰ همايوني” فارسيءَ جو اردو زبان ۾ ترجمو ڪيو آهي. جنهن جو جلد اول 2020ع ۾ شايع ٿيو آهي.
فرهنگ همايوني( تحقيق فقير عبدالغفور همايوني (ترتيب نياز همايوني سنڌي لئنويج اٿارٽي حيدرآباد سنڌ سال 2004ع ڇاپو پهريون)
ديوان مفتون (سنڌي) هيءُ ديوان پهريون دفعو مولانا محمد ابراهيم ناظم ياسينوي ترتيب ڏنو جيڪو شيام سندر پريس شڪارپور پاران شايع ٿيو هو. پوءِ نياز همايوني صاحب مرتب ڪيو جيڪو سنڌي ادبي بورڊ ٻه دفعا شايع ڪيو آهي.
غير مطبوعه ڪتب:
ديوان مفتون فارسي
الفوائد الملهمت في رد ازالت الشبهت( احتياط ظهر جي مسئلي تي)
الدر المنثور في رد منکري الا ستمداد من اصحابه القبور (سماع موتيٰ جو اثبات)
التنبيه المعظم للمولوي فيض الڪريم
اثنا عشريه منجي المومنين جي رد ۾
جواب فتويٰ مولوي عبدالغني کڏهري (احتياط ظهر جي منع جي جواب ۾)
السراج الهندي في تحقيق خراج السند (سنڌ جي زمين خراجي آهي. انهيءَ موضوع تي آهي
مجربات همايوني
رساله حساب هندسه
بهار عشق (پارسي مثنوي) ٻيا به ڪافي رساله هئا جن جو پتو نٿو پوي محترم نياز همايوني فرهنگ همايوني ۾ لکن ٿا ته مولانا جن پنهنجي والد محترم محمد يعقوب همايوني جي لکيل تفسير يعقوبي پڻ ترتيب ڏني هئي جنهن جو ناياب نسخو هڪ ڪتب خاني ۾ محفوظ آهي.
مولانا صاحب جي مريدن ۽ معتقدين ۾ مسلمان هندو عالم فاضل پير فقير سرڪاري ڪارندا رياست جا وزير قومن جا سردار ۽ نواب مطلب ته هر طبقي جا ماڻهو شامل هئا. مولانا صاحب جي سجع جيڪا پاڻ فتويٰ جي آخر ۾ مهر طور هڻندا هئا ان تي هي الفاظ لکيل هئا.
اگرچه پرز عصيان وقصورم_ بحمد الله که من عبدالغفورم