مولوي محمد عاقل عرف آڪيداس
بيت رومي صاحب
کفر ايمان نيست آن جائيکه اوست،
زائکه اين مغزاست اوهم زنگ پوست.
جتي الله آهي اتي دين ڪفر آهيئي ڪونه ڇاڪاڻ ته عشق مغز آهي هو رنگ ۽ کل آهي.
پاڻ ڇا ڪيائين جو ڌوتي کڻي ٻڌائين. ڏاڙهي ڪوڙائي مڇون رکايائين. جڻيو کڻي ٻڌائين. سمرڙي (تسبي) هٿ ۾ کنيائين. ڏاند تي چڙهي هندن هٽ پنندو پيو وتي. چوٽي ڇڏرائي پڳڙي کڻي ٻڌائين.
ذات ذوالجلال جو دستور آهي ته جنهن جنهن جي سر تي عشق ايندو آهي ته ان کي مسلمان مان ڦيرائي ڪافر ڪندو آهي. ڪفر جا ٽڳا پهرائيندس. عشق دين ڌرم کي پڇندو به ڪين آهي. عشق پنهنجي حڪمراني ڪري حجاب جي ڀت ڀڃرائيندس.
بيت
عشق رابا کافري ياري بود،
کافري . خود عين درويشي بود.
عشق جي ياري ڪافريءَ سان آهي. عشق جي ڪافري عين درويشي آهي.
هن دروش پنهنجو نالو محمد عاقل مان ڦيرائي آڪيداس رکيو. قهر درويش برجان خويش جي ڪاوڙ پنهنجي جان تي هوندي آهي. نالو تڏهن مٽرايائين ته جيئن مسلمان سندس خلاف ٿين. فقير جي مرضي هجي ته هن نفساني بوتي کي قتل ڪرايائين. يا ڪا جُٺِ ڪريانس. گهڻوئي ملپڻ ۾ گذاريو اٿس اهو عالميءَ وارو لقب لهريانس. فقير پاڻ کي حقيقت جي اکين سان ڏٺو هو ته مان اهو ناهيان مان ڪو ٻيو آهيان.
بيت
مان نه آينم مان نه اينم مانه اين،
هر دو عالم هست مارا زير زين.
مان هي ناهيان هي ناهيان مان هي ناهيان، ٻيئي جهان منهنجي زين جي هيٺيان.
فقير تي ماڻهو حيرت مان چٿرون پيا ڪن ته ڏسو جو هي عالم مان ڦري ڪافر ٿي ويو آهي. سڀڪو ملامت پيو ڪريس.
بيت
ملامت صيقل زنگار عشق است،
ملامت شهنه بازار عشق است
ملامت عشق جي ڪٽ لاهڻ لاءِ ريگ مال آهي ملامت عشق جي بازار جو چوڪيدار آهي.
کُهڙن ۾ شريعت جي گادي هئي. هن سمجهيو سندس نفس کي مخدومن وٽان ضرور کلا لڳندا. ڇو ته دين اسلام اصل ۾ عشق جا دشمن آهن.
هڪ ڏينهن فقير راند تي چڙهي مخدومن وٽ ويو. فقير ڀنگ تماڪ ۾ حقو ڏنڊو ڪونڊو ساڻ کينو. هن ڇا ڪيو جو حقه جو پاڻي مسجد ۾ هاريائين. ڇيڻا کڻي مسجد ۾ مچ کڻي ٻاريائين. ڏاند کڻي مسجد جي ٺلهه سان ٻڌائين.
پاڻ فقير مسجد ۾ ڀنگ کڻي گهوٽي، ڀنگ پي فقير مسجد ۾ حقو ڇڪڻ لڳو صبح جو سوير مسجد جي شاگردن اچي هن کي ڏٺو ۽ وڃي مخدومن کي ٻڌايائون، ايتري ۾ مخدومن سان گڏ شهر جا ملان قاضي ۽ ٻيا ماڻهو اچي گڏ ٿيا. مسجد ۾ ٻرندڙ باهه به وسايائون ۽ ڇيڻا به مسجد مان صاف ڪيائون. فقير پاڻ والو ميمڻ جي دڪان تي ويٺو چوي ته هن نفس ڪاڻ دونهون دکائي آيا آهيون اجهو ٿو بيڙ ٿئي، آخر ماڻهو سندس چوڌاري اچي مڙيا. جڏهن سندس اها خلق ويجهو آئي ته پاڻ هي بيت چيائين ته.
بيت
اي ملايان مفتيان خوش آمديد،انچه برمن حکم گو قتل کنيدم ديوان آشکار
قاضيان اي مفتيان خوش آمديد، زود شوتا قلعه هستي بشکنيد
اي ملان مفتي ڀلي ڪري آيا . مون لاءِ حڪم ڪيو ۽ قتل ڪريو.
اي قاضيو ۽ مفتيو ڀلي ڪري آيوء. جلدي ڪريو اسان جي هن بوتي هستي مان جان ڇڏايو. هستي جو ڪوٽ ڊاهيو. جيڪو شريعت جو حڪم هجي ڪريوس.
اهوٻڌي سڀني قاضين مفتين روئي ڏنو ۽ کيس قتل ڪرڻ کان مڙي ويا ۽ کيس تعذير ڏنائون کيس گڏهه تي چاڙهي لترن جي ڪنڍي پارائي شهر ۾ ڍانڍورو ڏنائون.کيس سندس پويان دهل ۽ شرنايون وڄنديون هلن ۽ پويان ڇوڪرا ڀتر پيا هڻدا هلنس. مخدومن کي خبر هئي ته عالم ته وڏو آهي مگر عشق جي دام ۾ اچي ويو آهي. تنهن ڪري قتل نه ڪيائونس. فقير جي ڏاند جي خدمت ڪندا هئا. جنهن ڪري کيس هندو سمجهي خدمت ڪندا هئس. ڇو ته فقير ويد شاستر پڙهيل هو ۽ ٻولي ۽ لباس به هندڪو ڪندو هو.
مخدومن فقير جو ڏاند سگهو ڏسي ڪهي کڻي خيرات ڪيائون فقير کي جڏهن شهر جي چڪر کان موٽائي آيا ته فقير ڏاند ڪٺل ڏٺو. اهو ڏسي فقير قهاري ٿي چوڻ لڳو ته خبردار جنهن به منهنجي ڏاند جي ٻوٽي کاڌي ته اهو ترار هيٺيان ايندو ۽ چوندو هليو ويو ته منصور وارو پلاند وٺندو سانوَ
هڪ دفعي عبد النبيءَ ڪلهوڙي کي ڪنهن ٻڌايو ته کُهڙن وارا مخدوم به عباسي ڪهلوڙا آهن. جيڪي لشڪر گڏ ڪري اوهان جي مقابله لاءِ تياريون ڪن. اهو ٻڌي عبد الغنيءَ ڪلهوڙي پٺاڻن جو لشڪر گهرائي مخدمن تي بڇ ڪرائي ته هنن مان هڪ ماڻهو به نه ڇڏيو. جمع جو ڏينهن هو ان ڪري نماز لاءِ مسجد ۾ ملان قاضي عام خاص 140 ماڻهو موجود هئا. ڏاند جو گوشت به انهن ماڻهن کاڌو هو. پٺاڻن مسجد جو دروازو بند ڪري سڀني کي قتل ڪيو. فقير ته چڱو ڀلو هليو ويو. هيءَ مخدومن کان ڏاند جي بها اڳڙي. هنن ملن کي عشق شهنشاهه حضرت صالح واري ڏاچيءَ وارو تماشو ڏيکاريو.
بيت
عشق چون اندر دلش منزل گرفت، نام نيشان علم او درعشق رفت
عشق جڏهن عاشق جي دل ۾ منزل ڪئي ته، ان جو نالو نيشان ۽ علم ختم ٿو ٿئي،
از محمد عاقل اکيداس نام، چون ز توحيد خدا نوشيد جام،
محمد عاقل مان اڪيداس نالو رکيائين.جڏهن خدا جي توحيد مان جام پيتائين.
تنگ ونام علم رابرباد کرد، معرفت آن عشق را آباد کرد.
علم جي ننگ نامون کي برباد ڪري، عشق جي معرفت آباد ڪيائين.
آن ملايان از زبان عارف تمام، کشته ومقتول گشتند والسلام
عارف جي زبان سڀئي ملان ڪسي قتل ٿي ويا والسلام
آن ملايان مفتيان حيران شدند، اندرين اوصاف سرگردان شدند،
اُهي ملان ۽ مفتي حيران ٿي ويا فقير جي ان ڪرامت سندس مٿو ڦيرائي ڇڏيو
چون عَلَمُ زد عشق ذاتي آشکار، شهر جمله گشت گريان زار زار
ذاتي عشق جڏهن ظاهر ظهور علم کوڙيو ته سارو شهر زار زار روئڻ لڳو