ملامت ڇا آهي؟
گناهه ڪرڻ سان قلب تي ڪارو داغ ٿي پوندو آهي، جيڪو روئڻ سان ڌوپندو آهي. ظاهري عبادت سان ڪونه صاف ٿيندو آهي. اهو ڪارو داغ دل کي وحدانيت کان انڌو ڪندو آهي. اهو داغ روئڻ کانسواءِ نه روزي نماز سان نه قرآن پڙهڻ سان نه ڏهن چاليهن سان ڌوپندو. جيئن آدم جو بهشت وارو گناهه روئڻ سان ڌوپي ويو. اهڙي طرح آدم جي اولاد جا گناهه به روئڻ سان ڌوپندا آهن. ان لاءِ قرآن ڪريم ۾ فرمان آهي ته فَلْیَضْحَكُوْا قَلِیْلًا وَّ لْیَبْكُوْا كَثِیْرًاۚ :يعني کلو ٿورو ۽ گهڻو روئيندو ڪريو.” اندر داغ لڳا قدرت کا، جب رويا تو دهويا “
بيت
بهر گريه آدم آمد، تابود گريان ونالا برزمين
توچه داني ذوق آب ديد گان، عاشق نان تو چون ناديد گان
هريک قطريه همچون در که اوز بهر حق بود درچشم حر
خون شهيدان آب گريان نزد حق، از عبادت عالم برده سبق
آدم زمين تي روئڻ لاءِ آيو هو، تنهن ڪري رنو ۽ دانهون ڪائين،
تون اکين جي پاڻي جي لطف کي ڇا ڄاڻين.تون انڌن وانگر مانيءَ جو عاشق آهين.
روئڻ جو هر هڪ قطرو موتيءَ وانگر آهي. جيئن حق جي لاءِ حُر جي اکين ۾ هو. روئڻ جو پاڻي الله جي اڳيان شهيدن جي خون جهڙو آهي. ساري عالم جي عبادت کان وڌيڪ آهي
حديث: ليَس شيءُ عند الله قطره الدمع في سبيل الله وَقطره الدمع مَن خيشته الله
يعني الله کي ٻين شين کان وڌيڪ ڪابه شيءِ پسند نه آهي. شهيدن جي رت ۽ الله جي محبت ۾ روئڻ وارو اکين جو پاڻي.
جيڪو محبوب جي اڳيان لاجي ترار سان سر وڍرائي نذرانو رکي سو شهيد آهي. مگر اهو عشق جو شهيد آهي. جيڪو لوهه جي ترار جو وڍيل آهي سو غازي آهي. دين جي شهيد کي بهشت ملندو مگرعشق جي شهيد کي عرش کان وٺي تحت الثريٰ تائين انعام ۾ ملڪ ملندس. ان جو غين جو نُڪتو ڊهي ويندو پوءِ عين ذات ٿي ويندو.
عشق جي شهيد لاءِ موليٰ علي عليه السلام فرمايو آهي ته ضربته الحبيب زبيبُ يعني محبوب جوڌڪ به انگور جهڙو آهي. انگور هڪ اشارو آهي. وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا. يعني انهن کي پنهنجو پالڻهار پاڪ شراب پياريندو.
اسم اعظم جي ڪمائڻ مان عشق جي محبت قلب ۾ پيدا ٿيندي آهي. اها سڪ ۽ روئڻ وصال جي ويجهڙائي آهي. اهو روئڻ گناهن جي پاڙ پٽي ڇڏيندو آهي. اهو فراق دوزخ جي باهه کي به وسائي ڇڏيندو آهي. آدمي جو کاڌي وارو معدو دوزخ آهي. جنهن مان هوسان ۽ ڪفر واري گمراهي پيدا ٿيندي آهي. جنهن ڪري شهوت جاڳي پئي ٿي. هو دوزخ جيڪي ٻڌجن ٿا. اُهي به برحق آهي، مگرهن معدي واري دوزخ جا تابعدار آهن. اصلي دوزخ هي معدو آهي. هن جي ڀرجڻ مان شهوت جي باهه فساد خونريزيون ڪفر ۽ حق جون جمله بي فرمانيون پيدا ٿيون ٿين. نفس به اهومعدو آهي جيڪو ذڪر ۾ گم ٿيو ته ان جو قلب المومنين عرش الله تعاليٰ آهي. تن جو مقام عليين آهي. مگر جيڪي معدي جي هوسن ۾ گم ٿيا ته اَلمَقدَۃُ الانسان جَهنمُ الاسُود، يعني انسان جو معدو ڪارو جهنم آهي. اهڙو معدي جي پوڄارين جو مقام سجين آهي هي ڳالهه اکئين ڏٺي آهي لَّعْنَتَ اللّٰهِ عَلَى الْكٰذِبِیْنَ. جيڪو اعتبار نه ڪندو ته ان جي ستن پيڙهين تي به لعنت آهي.
هو باطني دوزخ ماٺ ۾ آهن. آدمي جي معدي جون هوسان حق جي منڪري جو ٻل آهن. جيڪو آدمي سڄي عمر گڏ ٿو ڪري اهو ملائڪ ڳاني ۾ وجهي ان آدمي کي کڻائيندا ۽ ان جي هوسن جي بندين سميت کڻي وڃي ڪاري دوزخ ۾ اڇلائيندس. اهو حڪم به قسيم النار والجنت ملائڪن کي ڏيندو جهن جي هو بجا آوري ڪندا. پوءِ باهه جا بيڙ ٿي ويندا.وَقُودُها النَاسُ وَالحِجَارۃُ. يعني ان باهه جوٻل ماڻهو ۽ پٿر آهن. جنهنجي ساري عمر عيش عشرت ۾ گذري تنهن جي آخرت ۾ جاءِ سجين آهي.
جيڪو ذڪر اسم اعظم سان سيني ۾ گم ٿيو ان جي ظاهري جيئري ۽ منزل عليين مڪان آهي ۽ اُتي ويندو به پيو ته ايندو به پيو. اهو بوتي ۾ رهندي به اهو مڪان ڏسندو رهندو. اهل ذڪر معنيٰ جون موجون پيا ماڻيندا انهن کي معنيٰ ۾ جبرائيل چئبو. دم نڪرڻ کانپوءِ به اهي عليين مڪان ۾ رهندا اک ڇنڀ ۾ پيا ايندا ويندا. هي ملڪ به انهن جو ته هو ملڪ به انهن جو آهي.
مگر معدي جا قدي هت به موچڙا کائيندا ته اڳتي به کائيندا لم يزلي بادشاهه انهن کي ڪاري دوزخ ۾ موڪليدو. عارف عاشق ان کي ڪاروپاڻي به سڏيندا آهن. مستي جي حالت ۾ ڪي راز وارا فقير وڏي بادشاهه کي انگريز سرڪار به چوندا آهن.
دوزخ کي چوڌاري ڀت آهي ان ۾ اندر ڪاري باهه ٻرندڙآهي، ان جي ملائڪن جي شڪل به ڪولهيءَ ۽ ڀيل جهڙي آهي. سندن پوشاڪ، صرف چوتو پاتل اٿن. انهن ملائڪن کي ڏهه ٻارهن هٿ ڊگهيون لوهه جون ٻيانيون هٿن ۾ آهن. جن سڄي عمر معدي نفس جي خدمت ڪئي ۽ الله کي وساري ڇڏيائون ۽ جڏهن اهي مرندا ته اهي ملائڪ انهن کي ڪاري پاڻي ڏي وٺي ويندا. پوءِ بادشاهه اعظم سان ولر جا ولر ساڻ ڪري انهن کي ڪنڌ ۾ لوهه جو ٻيانيون وجهي ڀتِ جي مٿئون ويندن اندر اڇلائيندا. ماڻهن جي پوڻ سان باهه وٺي آنبه ۽ بڀڙ ڪندي دنيا جي باهه ڳاڙهي آهي هوءَ باهه ڪاري آهي. هن باهه ۾ ڪاٺيون وجهبيون ته سڙي خاڪ ٿي وينديون مگر هن باهه ۾ ماڻهو سڙندو به پيو پر هوندو اهڙو ئي وري سڙندو وري ساڳيو ٿيندو وري سڙندو ۽ وري ساڳيو ٿيندو. لَايَمُوتُ فِيهَا وَلاَ يَحيٰ. يعني نڪي ان باهه ۾ ماڻهو مرندا نڪي جيئرا ٿيندا بيهوشيءَ جي حالت ۾ پيا سڙندا. ها سزا معدي جي خدمتگار جي لاءِ آهي. قرآن ڪريم فرمايو آهي.
يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَتَقُولُ هَلْ مِن مَّزِيدٍ
جنهن تي جهنم چوندو ته اڃا ٻيا ماڻهو به آڻيو
ڏسو ته ان معدي جهنم کي ڪيتري گهرج آهي. جو چوندو ته ساري جهان جي دنيا مون وٽ هجي. ٻئي ڪنهن کي به ڪک به نه ڏيان.
هر هڪ آدميءَ کي اها هوس آهي ته سموري بادشاهي مون کي هجي
بيت
هفت اقليم گر بگيرد بادشاهه، همچنان در بند اقليم ديگر
نيم نان گر خورد مرد خدا، به دل درويشان کند نيم دگر
نفس هر کس کمتراز فرعون نيست ليکه اور اعون ماراعون نيست
توڻي بادشاهه کي ست بادشاهيون هجن ته به ٻئي ملڪ وٺڻ جي تمنا هوندس.
خدا جو ٻانهو اڌ ماني کائيندو ته ٻيو اڌ مسڪين ۾ ورهائي ڇڏيندو.
هر ڪنهن جو نفس فرعون کان گهٽ ڪونهي. مگر ان کي طاقت هئي اسان کي طاقت نه آهي.
هر ڪنهن نفس کي جيڪڏهن طاقت هجي ته فرعون، نمرود، هامان ۽ يزيد وارا ڪم ڪري ڏيکاري ننڍي وڏي زميندار جي حيثيت به گهٽ آهي مگر انهن جا ڪم ڏسو ڪير به کيس ڪم کان موٽائي ته ڪوڙا قسم کڻي به ڪوڙن ڪيسن ۾ ڦاسائيندس.
معدو به دوزخ وانگر آهي جو اناج ميوات سڀ ڪجهه کايون ٿو وڃي ته به ڀرجي نه ٿو. هي دوزخ وانگر اڃا ڪجهه هجيئي ته آڻ پيو ڪندو. باطني دوزخ هو آهي مگر ظاهري دوزخ معدو آهي. معد جي باطني دوزخ واري اولاد آهي جيئن ڪمائي اولاد کي کارائجي ٿي. هي معدو نه هجي ها ته باطني دوزخ جو دنيا ۾ نالوئي ڪونه هجي ها. مثال هي وڻ آهي ته هو پاڇو اٿس. پاڇي جو مهانڊو به وڻ جهڙو ٿيندو آهي. اهو نفس روح کي قتل ڪيون ويٺو آهي رسول الله فرمايو آهي
اَمَا النارُ فَلَا تَمثيل حَتيٰ يَضَعُ الرجُلُ يقول قَطُ قَطُ فهَهنا لَکَ تَمثِيل الا خِرتِ حَتي الجبارُ قد ميت فيها.
دوزخ دانهون ڪندو ته اڃا ڍائو نه آهيان جنهن کان پوءِ ذات ذو الجلال پنهنجو قدم مبارڪ ان ۾ وجهندو پوءِ چوندو ته بس بس.
ان وانگر جنهن عارف جي سيني ۾ اسم اعظم ذريعي حق جي اثباتي ٿي سندس نفس ۽ معدو برباد ٿي ويندس. آدمي جي وجود ۾ حق جي اثباتي به ذات حق پاڪ جو قدم مبارڪ آهي. ذات ذوالجلال جي ظهور کانپوءِ نفس جي چون چرابس ٿي ويندي. حق کانسواءِ سڀ هَوَسون ختم ٿي وينديون جيئن سج اڀرڻ کانپوءِ چمڙو گم ۽ غرق ٿي ويندو، ذات حق پاڪ جي اڳيان نفس به چمڙو آهي پوءِ قبر ۾ پهچڻ تائين وري ڪابه هوس ڪانه ڪندو. اهو سمجهو ته نفس لا جي ترار سان ڪُسجي ويو.
شاهه اعظم جو وعدو آهي ته فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ اِنْ كُنْتُمْ صٰدِقِیْنَ. يعني موت جي گهر ڪريو جيڪڏهن اوهين سچا آهيو. موتو قبلل ان تموتو مرڻ کان اڳي مري وڃو وارو فرمان ڪو ڪوڙو ٿيندو ڇا؟
لاَيَسعني فِي اَلارضي وَلاسمائي. آءُ نٿو لڪي سگهان پنهنجي زمين يا آسمان ۾ مگر مومن جي قلب ۾ لڪيو ٻي ڪا به لڪڻ جي جاءِ نه ٿيس. مئومن اهو آهي جيڪوالله جو آئينو هجي. حديث: المومن مراءَ ۃ الرحمن. يعني مومن رحمان جو آئينو آهي. جيڪو الله جو آئينو ٿيو ته ان جو معدي وارو دوزخ وسامي ويندو ۽ ان لاءِ باطني دوزخ به ختم ٿي ويندو، تان جو مومن دوزخ جي ڀرسان لنگهندو ته دوزخ دانهون ڪري چوندس ته جلد لنگهي وڃ جو تنهنجي توحيد جو فيض منهنجي باهه ٿو وسائي حديث:جُزيا مئومن فَاِنَ نُورِکَ اطفَاءَ نارِي. يعني اي مومن تکو هل جو تنهنجو نور منهنجي باهه وسمائي ٿو.
بک نور آهي ڍئونار آهي. اگر معدي ۾ ڍئو هوندس ته شهوت کڙي ٿيندس وڃي حق جي نافرماني ڪندو ڍئو نمرود ۽ يزيد کي به هُيو انهن ڪهڙا ڪم ڪري ڏيکاريا .بک انبيائن ۽ اوليائن منظور ڪئي انهن بک مان الله اثبات ڪيو ۽ نور اظهار ڪيو.
شاهه منصور جي چولي مان الله ڳالهايو هو مگر ماڻهن نه سڃاتس نفس معدي جو اهو حال آهي. جو ٻه ڏينهن بخار ۽ بکون آيس ته شهوت بند ۽ رد ٿي ويندس. زال سان به سمهڻ نه وڻندس. شهوت جا خيال ئي ختم ٿي ويندس.
بيت رومي صاحب
اصل دوزخ معده آدم بود که معده دوزخ پيدا شود
عرش اعظم سينئه انسان بدان، که ازسينه مي رسددر لامکان
اصل دوزخ آدمي جو معدو اهي ڇو ته دوزخ به ان معدي مان ٿو پيدا ٿئي.
انسان جو سينو عرش اعظم سمجهه جوان سينه ذريعي لامڪان ۾ ٿو پهچي.
گر مقام معده ماوا تو شدنار سود دوزخ جاءِ توشد.
جيڪڏهن تنهنجو معده ٽڪاڻو آهي ته پوءِ ڪاري دوزخ ۾ تنهنجي رهائش ٿيندي.
معده راتو بردر سينه بدان، تاشوي توبادشاهه دوجهان
معدي کي سينه جي درتي پهچاءِ ته تون ٻنهي جهانن جو بادشاهه ٿيندين.
شد دواني معده راجوع مدام ، که ازاو حاصل کني معنيٰ مدام
معدي جي دوا هميشه بک اٿيئي پوءِ ان مان معنيٰ پيئي ملندءِ
جوٿ مرخاصان حق راميد هند.، که اندرين ملک حقاني مير سند.
بک حق جي خاصن کي ڏيندا آهن اهي بک مان حقاني ملڪ ۾ پهچندا آهن.
سير معده بود دشمن خدا، کارهادا رد پراز مکر ورياءِ
معده جو ڍئو خدا سان دشمني آهي. پوءِ سڀ ڪم اٽڪل ۽ رياٰءِ ها پيو ڪندو.
جوع نور حق وسيرنا ردان ، جوع تجري تحتها الا نهار دان ،
بک حق جو نور آهي ۽ ڍئو باهه سمجهه بک کي بهشت سمجهه
حديث: “الجوع طعام الله يحي به الابدان الصديقين“
يعني بک الله جو طعام آهي جنهن سان سچن عارفن جا وجود ۽ بدن زندهه ٿيندا آهن.
بک سان نفساني هوسون مري وينديون آهن. الله ياد ايندو آهي. ننڊ گهٽ ايندي آهي. نفس ۽ معدو ذليل ٿيندا آهن. حديث طوبيٰ لِمَن ذِلت نفسُه يعني ڍئو ڪرڻ سان نفس گناهن ۽ ذات حق جي بي فرماني ڪندو آهي. غفلت جي ننڊ ايندن نه الله ياد نه ايندس نه رسول.
نفس ٻه جسم ۾ بادشاهه آهي. شيطان وزير اٿس. ظلم ۽ حسد وقت نفس چئبس. شهوت جي تابعداري وقت شيطان چئبس مڪر ۽ فريب جي حالت ۾ هن کي مڪريل ڄاهو سڏبس. انسان جي وجود ۾ دغا بازي به موجود آهي. فساد وقت هن کي خبيث سڏبو آهي. يعني سوئر سڀ ڪجهه ڪري وجهندو. انسان حرام خور آهي. ڪاوڙ جي حالت ۾ سامهون ايندڙ کي چيري ڦاڙي ڇڏيندو. نفساني هستي وقت لنگور ٿيو پوي. شهوت راني ۽ بي شناسي وقت هن کي ابليس چئبو. ابليس جي شڪل ۾ لنگور جهڙي آهي. ڇو ته جيڪي زائفون خدمت ڪنديس ته انهن به بي شناسائي واري اک وجهندو. نمڪ حرام ٿيندو.
ظلم جي وقت هن جي شڪل جهنگلي رڇ جهڙي آهي.شهوت ڏانهن راغب ڪرڻ وقت شيطان نالو اٿس. غافلن ۽ ننڊ وارن لاءِ نالو هنومان اٿس. سڀئي نالا آدميِءَ تي خلصت مطابق آهن. هي خلصتن مطابق روپ اختيار ڪندو آهي. سڀني روپن اختيار ڪرڻ جا اختيار به اٿس. قرآن ۾ آهي ته مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِﭪ(۴)الَّذِیْ یُوَسْوِسُ فِیْ صُدُوْرِ النَّاسِۙ(۵) هر خصلت کي صورت آهي. جيڪا خصلت آدميءَ تي غلبو ڪندي ته باطن ۾ اهائي شڪل ٿي پونديس. ان ڪري آدمي کي خصلت مان سڃاڻبو آهي.
آدمي موت کان پوءِ پنهنجي عادت واري صورت اختيار ڪندو خدا جي حڪم سان اهو ٿي پوندو ٻه ملائڪ ڪنڌ ۾ زنجير وجهي رڇ وانگر ڪاهيندس ۽ ڪاري پاڻي واري ڪوٽ وٺي ويندس. جتي ٻيا ملائڪ هوندا جيڪي هن کي ڪنڌ ۾ ڊگهي لوهه جي ٻياني وجهي ڀت مٿان کڻي اڇليندس. جتي سندن پوڻ سان ڪاري باهه جو دڌڪو ٿيندو. قرآن ۾ آهي ته يحشرون عليٰ صور يَحسَنُ عِندَنا قِرَدَت والخنازير. هڪ ته ملائڪن وڃي دوزخ ۾ وڌو باقي روح مقدس قبر تي سزا سان بيهندو جنهن کي پيرن ۾ ٻه زنجير پيل هوندا. ڳچيءَ ۾ ڳٽ جيڪو چيلهه کان مٿي ڇڪيل ٻڌل هوندس. قبر تي رڪوع جي حالت ۾ بيٺو هوندو. نهائين واري جاءِ تي نظر هوندس. ڪاڏي به نهاري نه سگهندو. اَغلالا فهي اِلي الاذقان ۾ هوندو. جنهن جو مطلب اڳ ۾ ٻڌايل آهي.
ٽيون روح منزه قبر جي لاشي سان گڏ پيو هوندو. جنهن کي قبر ۾ ٻڏڻ ۽ مال ۽ ماڻهن جي لتاڙڻ جو ايذاءُ ايندو. بيٺل روح کي جهولي خواه سيءَ جي تڪليف ايندي قبر ۾ پاڻي پوندو ته روح منزه قبر مان هوڪو ڪري نڪري ويندو. آسمان ڏي جاءِ نه ملندس. پاڻي سڪڻ کانپوءِ ساڳيو قبر ۾ اچي سمهندو پاڻي ۽ لتڙ جو جيترو جيئري ماڻهوءَ کي ايذاءُ ۽ تڪليف ايندي آهي اوتري تڪليف ايندس منزه روح هن بوتي جهن کي مقنس روح به چئبو آهي مقناطيس وجود جو عاشق هو. تنهن ڪري بوتي سان گڏ پيو هوندو.
بيت رومي صاحب
حشر برتو اعمال تست، آنچه ديدي نيک وبداحوال تست
توتي حشر تنهنجي اعمالن جي صورت ۾ آهي. جيڪو نيڪ يا بد احوال ڏسين ٿو تنهنجو ئي احوال آهي.
دروجو ماهزاران گرگ وخوک، ونا صالح وخوب وخسوک
اسان جي وجود ۾ هزارين بگهڙ ۽ سوئر آهن، چڱا شڪل ۽ بدشڪل به آهن
سيرت که آن دروجودت غالب است هم بران تصوير محشر واجب است
جيڪا به عادت توتي غالب هوندي حشر ۾ اها تصوير ضروري هوندي.
آدمي محتاج برسيرت است زانکه زين تصوير حيواني شود.
آدمي عادت جو محتاج آهي ان ڪري صورت حيواني ٿو اختيار ڪري.
هم ازين سيرت شود محشر قوم ، هي به خيزد بعد مردن نفس شوم
ساري قوم پنهنجي عادتن سان محشور ٿيندي مرڻ کان پوءِ نفس شوم ٿي اٿندو.
گرهي خواهي کي انسان شوي، غرق ازجسم وجان ازخودروي.
جيڪڏهن چاهين ته انسان ٿي اٿان. غرقي ٿيءُ جسم مان ٻاهر نڪر
تاز ظلم جسم خوديابي نجات محو شودر عشق اعظم ذکرذات
تڏهن پنهنجي جسم مان نجات لهندين، جڏهن عشق اعظم جي ذڪر ۾ محو ٿيندين.
تاتو باشي قيد اندر جسم وجان ، اين عذاب برتو شد جاودان
جيستائين جسم جي قيد ۾ هوندين. تيسين اهو عذاب توتي هميشه هوندو.
گو تو ميخواهي نجات ازوجود، گم شودر اسم اعظم اي عنود.
جي تون جسم مان ڇوٽڪارو چاهين ٿو ته اي هندي اسم اعظم ۾ گم ٿيءُ
افسوس آدمي الله جي بندگي نه ڪئي. ٻانهي بوتي جو ٻانهو ٿيو. ساري عمر شهوت جو قيدي رهيو. شهوت جو قيدي ڪير آهي. زالون پٽ ڌيئر زمينون ملڪيتون باغ گهوڙا مطلب ته الله کان سواءِ ٻيو سڀ ڪجهه دل ۾ رکڻ شهوت جو قيد آهي. غير الله جي خدمت ڪرڻ بهشت ۽ حورن جي خواهش ڪرڻ ان آسري تي عبادت ڪرڻ پيرن ۾ ڇوٽڪاري جي اميد رکي سندن خدمت ڪرڻ، ماڻهو ائين نٿا سمجهن ته اهي پير پاڻ دڳ تي دسيا پيا هوندا. الله پيرن جي مارائڻ لاءِ ڏهه ڏهه ملائڪ سنبرايون بيٺو هوندو ۽ وري مريد به مٿئون چاڙهيندن جيئن شڪاري سوئر تي ڪتا بڇيندو آهي. ڇو ته هي الله کان غافل هئا. عام ماڻهن هنن کي مال ۽ ملڪيتون پي ڏنيون هنن الله جي چوري پي ڪئي. ان ڪري پيرن تي الله جي پڪڙ ۽ بڇ ٿيندي. اهو تڏهن جڏهن دم نڪرندن. جيئن چور پتن تي پڪڙبو آهي. ۽ ڪٽيندڙ ٿڪجي پوندا آهن. ائين پيرن کي لوهه جون سيخان تپائي وات ۾ ڏيندن ته ماڻهن کي الله جو رستو به ڪونه ڏسيوَ ۽ ناحق مال پي کاڌوَ. پوءِ قالويا ويلنا چوندا.
جيڪي ماڻهو شهوت پرستيءَ ۽ پٽن ۽ مال جي خدمت ۾ دم دُريگانه وڃايون جڏهن جي ڏور ٽٽندن تڏهن خوشيءَ سان ناخوشيءَ سان لاش جا مائٽ ۽ ملان لاش کي آلت هٿن ۾ ڏين ڇو ته هن الله وساريو هو عمر گمراهيءَ ۾ گذاري هئائين. ان ڪري الله به جوڙي جٺ ٿو ڪرين جو ميڙيل مال ۽ ٽپڙن کان لن هٿ ۾ ٿو ڏئين. مائٽ به خير خواهي ڪري پٽي چيلهه ۽ هٿن جي مٿان ٻڌي ڇڏيندس ته متان هٿ پري ٿينس ان ۾ قابو هٿ هجنس
بيت رومي صاحب
اهل دنيا راچه حاصل شدازين ، بعد مردن دست درخايش به بين
دنيا واران کي هن مان ڇا حاصل ٿيو مرڻ کان پوءِ خصين ۾ٿان ڏيو
آلئه شهوت به دستش نيست مال، نئي بودش دنيا نه ملک نئي منال
شهوت جي اوزار کانسواءِ هٿ ۾ نه مال نه ملڪيت نه دنيا نه ملڪ هوندس دانهون نه ڪر.
چونکه عمرش تابع غير خدا. بوداندر قيد جسماني فنا
ڇو جو سندس عمر گمراهي ۾ گذاريائين خدا کانسواءِ جسم جي قيد ۾ مري ويو.
اين سزائي آنکه شهوت راپرست، ازبرائي جسم پروبال شکست
شهوت پرست جي اها سزا آهي جسم لاءِ کنڀ ۽ پر ڀڃي ڇڏيائين
اهل دنيا بنده بندو وجود ، جسم راساجد شده اندر سجود.
دنيا وارا وجود ٻانهي جا ٻانها ٿيا. جسم کي سجدو ڪري سجدي ۾ ڪري پيا.
بت پستند ناريان وتن پرست ، پاک آن باشد که زين تن خود به رُست
بت پرست جسم پرست جهنمي آهي پاڪ اهو آهي جيڪو جسم مان نڪتو جان ڇڏائي
ملامت عشق جو قوت آهي تان جو سڀني نبين اهي ڏک ۽ خلق جون ملامتون قبول ڪيون. حضرت نوح عليه السلام 95 ورهيه خلق جا ڏک ۽ ٽوڪون سٺيون قرآن ۾ آهي.
وَ اِنِّیْ كُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوْۤا اَصَابِعَهُمْ فِیْۤ اٰذَانِهِمْ وَ اسْتَغْشَوْا ثِیَابَهُمْ وَ اَصَرُّوْا وَ اسْتَكْبَرُوا اسْتِكْبَارًاۚ(۷
يعني، بيشڪ مون انهن کي جڏهن به سڏيو ته تون انهن کي بخشين، تڏهن پنهنجون آڱريون پنهنجي ڪنن ۾ وڌائون ۽ پنهنجا ڪپڙا پاڻ کي ويڙهيائون ۽ (ڪفر تي) قائم رهيا. ۽ تمام گهڻو هَٺُ ڪيائون.
سوره نوح آيت نمبر 7
اهڙي طرح مٿن چارپائي جا الزام هنيائون ۽ ٽوڪون ڪرڻ لڳا ٻيڙي واري وقت ۾ ته وڌي ويا.
كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوْحٍ فَكَذَّبُوْا عَبْدَنَا وَ قَالُوْا مَجْنُوْنٌ وَّ ازْدُجِرَ(۹)فَدَعَا رَبَّهٗۤ اَنِّیْ مَغْلُوْبٌ فَانْتَصِرْ(۱۰))
يعني، انهن ماڻهن کان اڳ ۾ نوح جي قوم ڪوڙو ڪيو. اسان جي (ٻانهي خاص) جي تڪذيب ڪئي هئائون ۽ چيائون ته هي چريو آهي. ۽ نوح کي ڌمڪي ڏني ويئي، پوءِ نوح عليه السلان پنهنجي رب کان دعا گهري ته آءُ عاجز آهيان اوهان مدد ڪريو. ( ۽ انهن کان بدلو وٺو)
حضرت ابراهيم عليه السلام حضرت موسيٰ حضرت عيسيٰ عليه السلام جهڙن انبيائن کي تڪليفون ڏنائون ذڪريا عليه السلام کي شهيد ڪيائون. حضرت رسول ڪريم ﷺ ۽ موليٰ علي عليه السلام جن کي مڪي مان لڏائي ڇڏيائون .حضرت امام حُسين عليه السلام کي اهلبيتن سميت ڇا ڪيائون. امان زين العابدين کي ڪٽنب سميت عشق قيد ڪرايو. انهن وقتن ۾ فرعون نمرود ۽ يزيد نيڪ پي سمجهيا ويا. ابوجهل به نيڪ ليکبو هو. شاهه منصور کي عشق شهر سوليءَ تي چاڙهي.هٿ پير وڍرايس. بايزيد بسطامي صاحب کي عشق شهر مان تڙائي ڪڍرايو. عشق شمس الحق جي کل لهرائي. شاه ڪرمل نجم الدين ڪبريٰ ۽ شيخ عطار رحه کي قتل ڪرايائين. بلا شاهه کي عشق ڪهرايو. ڪلهوڙن جي دور ۾ شاهه عنايت شهيد کي قتل ڪرايائين. غلام محمد وڻجارو ملن ۽ قاضين مارايو. مولوي محمد عاقل عرف آڪيداس کي کهڙن جي مخدومن کا تعذير ڏياريائين. ان کانپوءِ عشق فولاد علي فقير وٽ آيو. شرن جو ڳوٺ ۾ من خدايم جي دم تي ڪوڙا ڪيس ڪرايائين. ڏنڊ وجهريائين. ٻارهن مهينا وزير ابراهيم جيل ۾ وڌس. جڏهن فقير واپس آيو ته وزير اعظم ابراهيم جو عشق شهنشاهه لاههُ ڪڍي ڇڏيو. کيس ميرعلي نوازمٿي پيرين اگهاڙو ڌڪا ڏيئي بنگلي مان ڪڍريايائين. اهڙيءَ حالت ۾ ڳوٺ پهتو ۽ چريو ٿي پيو ۽ زهر کائي مري ويو.
ان وقت ۾ علي محمد جمالي عامل هو. ان تي وزير ابراهيم جو ويساهه هو. ان کي به بچاءَ جون گهڻيون منٿون ڪيائين. مگر جواب ڏنائين ته هو فقير عارف باالله کي ناحق قيد ڪرايو آهي. تنهن ڪري توتي رسول الله ﷺ ۽ موليٰ عليه السلام ناراض آهن، هاڻي ڪجهه به نه ملندءِ هيءَ حقيقت علي محمد فقير جي پنهنجي زباني آهي. جيڪا ڳالهه هو سدائين ڪچهرين ۾ ڪندو هو.
ڪوٽ ڏيجي ۾ قيد ڪرائڻ ۾گل حسن پٺاڻ جو هٿ هو. ان وقت هو نائب وزير هو گل حسن بزرگ حسن جان جو مريد هو. جيڪي ٽکڙ جا بزرگ ليکبا هئا. ان بزرگ کي مولوي نواز علي چاڙهي وٺي آيو هو، ڇاڪاڻ ته مولوي نواز عليءَ جي گل حسن جان ٽکڙائي، سان دوستي هئي ۽ هو وري فقير جو سخت دشمن جو. ايترين ڪوشش کانپوءِ گل حسن وزير فقير تي زوريءَ زنا جو ڪيس ڪرائڻ لاءِ تر جي وڏيرن ۽ پوليس تي زور ڀريو. جنهن تي بکان منڊي، ٻي سونا ڪيرياڻيءَ کي وٺي فقير جي صورت ڏيکاري آيا ۽ کين چيائون ته هن فقير تي زوري زنا جو ڪيس ڪرڻو آهي. اوهين پوليس وٽ اهڙو بيان ڏيو. جنهن تي ٻنهي رنن فقير جي صورت ڏسي صوبيدار کي جواب ڏنو ته سائين اسان سڄي عمر خراب پيشي سان رهيون آهيون، مگر ههڙي پيرسن ۽ خدا واري فقير تي ناحق نه بيهنديون سين.
پوءِ فقير تي زميندار گمٻٽ ۾ الله بخش ڀرڳڙيءَ جج وٽ بيان ڏنو ته فقير چوريون ٿو ڪرائي ۽ چئن زميندارن ڪلمون پڙهي بيان ڏنو. ان وقت فقير کي مٿي ۾ تاج ۽ جسم تي الفي پهريل هئي. تنهن تي جج صوبيدار کي جهڻڪون ڏنيون ته فقير کي فقيري پوشاڪ ۾ ڪورٽ ۾ ڇو آندو اٿئي. مگر آخر بيانن مطابق فقير کي ٻارهن مهينا سزا مقرر ڪيائين جنهن تي فقير جج کي چيو ته تون مون کي ناحق سزا ٿو ڏئين باقي عشق شهنشاهه پاڻهي ئي توکان حساب وٺندو. رات ٿي جج جو گهر مان چور کاٽ هڻي. اڍائي هزار روڪ ۽ ٻيو سامان کڻي ويا صبح جو جج صاحب پڇتائي چوڻ لڳو ته مون فقير کي ناحق سزا ڏني. ڪيس ڪنهن ٻي ڪورٽ ڏانهن موڪلي ڇڏيان ها ته نقصان نه ٿئي ها. ۽ سندس پڇاڙي اهڙي ٿي جو پاڻ به حيدرآباد واري جيل ۾ زهر کائي مري ويو.
اسان جڏهن جيل ۾ هئاسون ته وزير گل حسن پٽ آغا غلام نبي سان گڏ ٻن گهوڙن واري ٽانگي ٿي آيو. فقير کي ڏسي پٽ کي چوڻ لڳو ته هي فقير الله سڏائڻ جي ڪري قيد ڪرايو اٿم. جنهن تي پٽس چيس. قهر درويش برجان خويش. فقير کي وڌيڪ تڪليف نه ڏجانءِ نه ته فقير خبر ڏيندءِ .ان بعد کان خير عافيت پڇيائين جنهن تي فقير چيس ته رنج ڪونه آهيون ڇاڪاڻ ته سڀ ڪجهه الله محبوب ڏانهن ٿا سمجهون توکي ڪهڙي طاقت آهي وري چيائين توبهه ڪريو الله سڏايو هيئه گناهه لهني اسان چيس ته نوَ سال الله جو نالو ورتو هوسين ڏهين سال الله هي ڪم ڪيو آهي هاڻي اصل الله جي نالي وٺڻ کان توبهه آهي. هاڻي الله چونداسين ته شرڪ ٿي پوندو. اهو ٻڌي وزير گل حسن ماٺ ڪيون هليو ويو.
بيت
مطلوب نه طلبيم که اين طلب حرام است، الله نه گوئيم که درشرک به مانيم
يعني مطلوب نٿا گهرون ڇو جو گهر حرام آهي الله نه چونداسين ڇو جو شرڪ ۾ رهجي وينداسين.
پوءِ الله کي غصو آيو ۽ ان شريعتي ماڻهوءَ جو پٽ صوفي ٿيو. درازن واري فقير جو طالب ٿيو. هڪ دفعي درازن جي ميلي تي شراب جي بيل گاڏي ڀرائي فقيرن کي پيارڻ لڳو ۽ پاڻ به پيئندو رهيو گل حسن پٺاڻ کي ذات ذوالجلال پٽ جي فقير ٿيڻ ۽ شراب خوريءَ جو داغ ڏنو.
آخر ميو علي نواز جي چوڻ سان علي بخش چانڊئي گل حسن کي مٿي ۾ ڌڪ هنيو جو مٿو ڦاٽي پيس. ٻه مهينا اسپتال ۾ علاج ڪرائي بچو ۽ نوڪري به ختم ٿي ويس.
عشق سهانگو نه آهي. جيڪو عشق جا بار ۽ مصيبتون کڻندو تنهن وٽ عشق شهنشاهه ايندو.
خواهي عشق وسلامت ماني اين حکايات راست نه باشد
گهرين ٿو عشق ۽ سلامت رهين اها ڳالهه ٺهي ئي ڪانه ٿي.
جيڪو عشق وٽ ايندو تنهن کي عشق سلامت ڪونه ڇڏيندو. اهو قائدو عشق جو پراڻو آهي. اسان سان جيڪي لڙيا سي ٻاهريان ڪين هئا مگر فقير غلام حيدر جا پوٽا هئا. جيڪي خواه مخواه اسان سان ساڙ ۽ حسد ڪندا هئا. هو سمجهندا هئا ته ٽه پيڙهيا فقير آهيون مگر هي نئون فقير آهي. هن جا شهر وارا ۽ ٻاهريان ماڻهو مريد ٿا ٿين. پاڻ وري بيخودي جا نعرا ٿو هڻي. اسان پراڻن فقيرن جو نالو ناس ڪري ڇڏيو اٿائين. هن وٽ ماڻهن جي اچ وڃ آهي. اسان ڏي نهاري ڪير ڪونه ٿو. فقيري به اسان جي ۽ وڏيرپ به اسان جي هن اسان جي بي عزتي ڪئي آهي. ان ڪري حسد ڪندا هئا.
انهن مان اسان جو هڪ طالب ٿيل جيڪوست سال صحبت ۾ به رهيو هو. اهو مائٽن جي چوڻ تي اسان جو مخالف ٿي پيو. ان وقت اسان ڇوڪرن کي فارسي پڙهائيندا هئاسون. ان وقت اسان به نئين مان عشق جي ملڪ ۾ ويا هئا سون تازو معراج ٿيل هو. مگر هوش عقل سلامت هو ۽ ٻارن کي پڙهائيندا هئاسون.
هڪ دفعي اسان وارو ڦري ويل طالب سيکاري جاسوسيءَ لاءِ موڪليائون. جيڪو اچي اسان وٽ ٿورو ويهي اٿي هيلو ويو ۽ جمع جو ڏينهن هو ۽ ڳوٺ وارا جمع نماز ۾ مسجد ۾ گڏ ٿيل هئا. ان مسجد ۾ مولوي نواز علي نماز پرهائيندو هو. هي همراهه ان جو سئوٽ هو. اهو ملان پڙهيل هو ۽ ٻيا سڀ جاهل هئا. نماز کانپوءِ هن جاسوس همراهه وٺي هُل هنگامون ڪيو ته مان اڄ فقير فولاد علي کي ڏسي آيو آهيان جيڪو قرآن پاڪ تي مٿان ويٺو هو. حالانڪه اهو هڪ بهتان هو. جيئن شاهه منصور تي بهتان مڙهيو هئائون ته پٽ کي ماءُ سان ٿو پرڻائي مگر حقيقت ۾ اها عورت سندس ٻانهي هئي. حسين بن منصور حلاج کي ڦاهيءَ جي سزا ملان عمر ڏني هئي.
اهو ٻڌي سڀئي گڏجي ان شاهد کي ساڻ ڪري ٺريءَ ۾گيهي رام مختيارڪار وٽ فرياد ڪيائون. اسان جي حاضريءَ تي فقراءَ سميت ڪورٽ ۾ وياسون. مختيارڪار فقير جو حُليه ۽ پوشاڪ ڏسي مولوي صاحب کي چوڻ لڳو ته افسوس جو پنهنجي مسلمان فقير تي اهڙا الزام ٿا هڻو. اسان جو هندو فقير هجي ها ته مٿس هٿن جون ڇائون ڪريون ها. ائين چئي کين درخواست واپس ڪيائون ۽ کين چيائين ته توهين مسلمان آهيو پنهنجي شريعت موجب جيڪو وڻيو سو فقير سان ڪيو. جنهن تي مولويءَ اسان کان پڇو ته فقير توکي شريعت موجب تعذير قبول آهي. اسان چيس ته اوهان کي جيڪڏهن هن ۾ڪا ڪچائي ڏسڻ ۾ اچي ٿي ته قتل ڪيوس. سنگسار ڪيوس. سوليءَ تي چاڙهيوس يا ڍنڍورو ڏيوس تنهن تي ملان چيو ته اسان کي لکي ڏيو اسان لکي ڏنس ته وري ملان ڦري ويو ته تعذير ڏيڻ سان فقير مشهور ٿي ويندو. اسان فقير تي ڪيس هلائڻ ٿا چاهيون. جنهن تي مختيارڪار چيس ته فقير سان توهان جو مذهبي ۽ شريعتي تڪرار ڪونه آهي ڪو گهرو تڪرار آهي.
آخر مختيارڪار ڪيس هلايو. ملان شاهدن کي مڻ بصرن جو ڏيئي بيان ڪرائڻ لاءَ آندو هو مگر اهي شاهد به ڦري ويس.
مگر اسان جڏهن ڪورٽ ۾ لنگهياسون ته پويان درين کان مائٽن منٿون ٿي ڪيون ته نه ڪڇجانءِ اسان وري ڪنڌ ورائي عشق جي اعليٰ درٻار ڏي نهاريو جيڪا تمام پري عرش عظيم تي هئي.
بيت
اَحسَنُ تَقوِيمِ .در قرآن بخوان .اَحَسنُ تَقويمِ زعرشش دوردان
حسين ترين صرف قرآن ۾ پڙهي اٿيئي. اها حسين ترين صورت عرش کان گهڻو پري آهي.
ان عشق بادشاهه فرمايو ته جيڪي آهين سوچئي ڏي هيئر امتحان جي مهل اٿيئي. هتي نفس جو سانگ ڪندين ڇا؟ جيڪي آهين سو ٻڌائي ڏي. جڏهن اسان کان پڇيائون ته نالو ڇا اٿيئي. اسان چيو نالوالله آهي. وري مختيارڪار چيو ته ڪلمون پڙهه اسان چيس ته محمد رسول الله ﷺ ڪري اسان جي خلق جي هدايت لاءِ موڪليو هو. ڪلمون ڪيئن پڙهون. وري چيائين ته فقير عمر ڪيتري اٿئي مون چيس ته عمر جو آند پاند ئي ڪونهي. عمر ان جي ليکبي آهي جنهن تي موت هوندو آهي مان سدائين جيئرو رهڻ واروآهيان. وري پڇيائين ته ڪهڙو ڌنڌو ڪندو آهين مون چيس ته مارڻ جيارڻ ۽ جهان هلائڻ منهنجو ڌنڌو آهي. اهو ٻڌي سپاهي جي هٿ ۾ بندوق ڏسي ملان کسي مون کي هڻڻ جي ڪئي ته سپاهي کسي ورتس. اسان سپاهي کي چيو ته بندوق ڏيئنس ته اسان هن بوتي جي قيد مان آزاد ٿيون مگر هن بندوق نه ڏنس.
عشق غيور جا ڪم جو باطني بندوق ٻارهن مهينن کان اڳ ملان جو گهر ٻار عشق شهنشاه رئي ڪري ڇڏيو دير گيرد. سخت گيرد يعني دير سان وٺندو آهي مگر سمورو حساب وٺندو آهي. ائين عشق شهنشاهه فنا ڪري ڇڏيس.
مگر جج صاحب ماٺ ڪري ويو. ماڻهو حيرت ۾ هئا ته عجب هن جسم مان ڪهڙي گفتار ٿي نڪري. شاهه منصور واري نعري کي عشق نئين طرح زنده ڪيو.
بيت
دير است کي آواز منصور که هن شد .اکنون براو جلوه هم دار رسن را،
منصور جي نعره کي گهڻو وقت ٿيو آهي، هاڻي ان کي تازو ڪري سوليءَ ۽ رسي کي تازو ڪريون.
آخر مختيارڪار چيو ته فقير تي اثباتي ۽ مستيءَ جو جوش آهي. ان ڪري فقير کي مان سزا نه ڏيندس. مختيار ڪار تي سفارش جو زور پيل هو. ان ڪري مٿس هڪ سئو رپيه ڏنڊ رکيائين جيڪو فقير ڀري ڏنو.
عشق جيڪي مونسان ڪيون ڳالهيون لکڻ نه جهڙيون پڙهڻ نه جهڙيون. عشق فقير فولاد علي کي ڏنڊ ڀرايا قيد ڪرايو. ملان قاضي فقير کي به قتل ڪن ها مگر انگريزن ملن جي شريعت جا هٿ ڪپيا هئا ڇو ته انگريزين شرعي قانون ڪري ڇڏيو هو.
هڪ دفعي فقير غلام حيدر جي پٽ درمحمد مخودم الله بخش جج صاحب وٽ فرياد ڪيو ته فقير دين کي گاريون ٿو ڏئي. فقير جڏهن حاضريءَ تي ويو ته جج صاحب پڇيس ته فقير توهان دين کي ڇو ٿا گاريون ڏيو؟ فقير چيس ته دين فريادي آهي يا تون. جي دين فريادي آهي ته گهرائينس ڪٿي آهي. جيڪڏهن مان دين جي ڳاٽي ۾ ڪهاڙي هئين آهي. يا ڏاڙهي پٽي اٿمانس ته ڏيکاريو ڪٿي آهي.
مخودم صاحب توهان سمجهو ٿا ته جنهن کي گار ڏبي سو ڌڪ هڻندو. مون کي به ڌڪ لڳل ڪين آهي ۽ جي مون دين کي ڌڪ هنيا آهن ته متان اسپتال ۾ هوندو اتان هل جلد زباني وٺوس متان مري وڃي.
مختيارڪار چيو ته فرياد دُرمحمد شر ڏني آهي. اسان چيس ته در محمد شر ڇا دين جو پٽ آهي يا ڀاءُ. جو دين جي پاران ڪورٽ ۾ آيو آهي. هي ته فقير غلام حيدر جو پُٽ آهي. پٽس دين ته ڪونه هو. جنهن تي موجود امام علي شاهه جج کي چيو ته صاحب فقير کي جواب ڏيو. جج صاحب هنن جو حسد سمجهي فرياديءَ کي ڪورٽ مان ڪڍرائي ڇڏيائين.
سيد شهاب الدين شاهه هالاڻي وارو ٺريءَ ۾ هڪ دفعي مختيارڪار ٿي آيو. در محمد شر وري ان وٽ فرياد ڪئي ته فقير شيطان جي خيرات ڪئي آهي. جنهن تي مختيار ڪار فقير کي گهرائي پڇيو ته فقير شيطان جي خيرات ڇو ڪيو اٿئي. اسان چيس ته صاحب شيطان الله جي درٻار جو دربان آهي. کيس ان ڪري کارايوسين ته جيئن اسان کي درٻار ۾وڃڻ ڏئي. مختيارڪار پڇيو ته پوءِ ڇا ٿيو. اسان چيس ته جوئي هيڙو سوئي ٿيئڙو. اسان ساڳيو ئي حق ٿياسون. جنهن حيرت ۾ اچي چيائين ته هان! فرياد ۾ اڃا ٻيو الزام هو ته فقير مسجد ۾ گڏهه کي زنا ڪئي آهي. جنهن تي مختيار ڪار فقير صاحب کان پڇيو ته ڇا توهان مسجد ۾ اهڙو ڪم ڪيو آهي؟ فقير چيس ته توهان چوندا آهيو ته مسجد الله جو گهر آهي، چيائين هائو پوءِ فقير چيس ته اسان کي ڪنهن پيدا ڪيو آهي چيائين ته الله! ڀلا گڏهه ڪنهن جي خلقيل آهي. چيائين ته الله جي ان تي مون چيس ته پنهنجي ئي گهر ۾ پنهجي گڏهه کي ڪم ڪيو اٿم. پرائي گهر ته ڪونه ويو آهيان. جڏهن مان مسجد ۾ گڏهه الله جا ٿياسون ته پوءِ ٻين جو ڇا ويو.
اهو ٻڌي مختيار ڪار چيس ته اقراري ٿو ٿئين جيل نه ڏيانءَ مون چيس ته جيل کان نه ٿو ڊڄان. جيل واڻيه مختيارهجي ته به ڏئي ٿو سگهي تون ته سيد آهين. توهان ٻڌايو ته علم گهڻن قسمن جا آهن. چيائين ته علم ٻن قسمن جا آهن. هڪڙو علم ظاهري ۽ ٻيو علم باطني. فقير چيس ته باطني علم ڪهڙو آهي. پاڻ چيائين لدني علم کي باطني چئبو آهي. مون چيس ته تون ظاهري علم پڙهيو آهي باقي لدني علم جي ته خبر ئي ڪانه پويئي. تون اسان جي صورت ۽ عمر ڏس ته هن وقت ۾ اسان سوبه مسجد ۾ اهڙو زنانو ڪم ڪنداسين چيائين ته تنهنجا شر ٿا چون اسان چيس ته جهڙا انڌا تهڙو تون انڌو آهين پوءِ بس ڪري فرياديءَ کي ڳالهايائين ته تو جيڪي فقير جو شڪايتون ڪيون آهن فقير ۾ ته هڪ ڳالهه به نه آهي.
عشق شهنشاهه ذولنون مصريءَ کي من خدايم جي نعري هڻڻ تي ست ورهيه جيل ڏياريو هو.
بيت
کفر ايمان هم قرين وبک ديگر اندر هرکر کفر نيست ايمان نيست
ڪفر ۽ ايمان هڪٻئي جا مائٽ آهن. جنهن کي ڪفر نه آهي تنهن کي ايمان به نه آهي.
يوسف نالي هڪ شخص بادشاهه جي شهر ۾ رهندو هو. جيڪو حُسن ۾ يوسف ثاني هو. اتفاق سان بادشاهه زادي ان تي عاشق ٿي پيئي هڪ رات وجهه وٺي بادشاهزادي محلاتن مان نڪري اچي ان سان سمهي پيئي. ڇرڪ ڀري اٿيو. پڇيائينس ته ڪير آهي. پاڻ چيائين ته مان بادشاهزادي آهيان. ۽ توسان ملڻ آئي آهيان يوسف چيس ته مونکي نه گهرجين. ائين چئي اٿي ڀڳو ۽ چار پنج ميل پنڌ ڪري وڃي هڪ جهنگ ۾ نڪتو ۽ اتي سمهي پيو خواب ۾ ڏٺائين ته ٻه ملائڪ آسمان مان آيا آهن. پاڻ پڇيائين ته ڪير آهيو. ڇو آيا آهيو. ملائڪن چيس ته اسان ملائڪ آهيون الله تبارڪ وتعاليٰ اسان کي تنهجي ديدر لاءِ موڪليو آهي. ته يوسف جي زيارت ڪري اچو ڇو جو تون پهلواني ڪري بادشاهزايءَ کي جواب ڏيئي آيو آهين. وري کيس آرام آيو ته ڏسي پيو ته رسول ڪريم ﷺ جن وٽس آيا آهن. جنهن فرمايس ته مون کي ذات ڪبريا موڪليو آهي ته فلاڻي مسلمان ههڙي فتح ڪئي آهي وڃي کيس ديدار ڪرائي اچو ته مان به ان لاءِ آيو آهيان هاڻي تون مصر جي شهر ۾ ذالنون مصريءَ وٽ وڃ ان کان اسم اعظم وڃي پڇ. يوسف ثاني مصر ويو ته ذوالنون. مصري اڳيئي هن جي انتظار ۾ بيٺو آهي. جنهن چيس ته آءُ ميان يوسف ثاني حضرت رسول الله ﷺ تنهنجي پارت اڳيئي ڪئي آهي. ۽ پوءِ کيس حق جو رستو اسم اعظم سمجهايائنس. اهو يوسف ثاني اڳتي هلي فنافي الله ۽ بقا باالله جي در جي تي پهتو. ساڳيو ئي ذالنون مصري ٿي پيو.
بيت
طالب راعين مطلوب بدان درلباس مختلف داني همان
طالب کي ساڳيو مرشد سمجهه صرف لباس مٽيل سمجهينس.
ڏسو توڙي هن وٽ ملائڪ ۽ حضرت رسول الله ﷺ جن ديدار لاءِ هلي آيا ته به ظاهري فقير ڏانهن ڏس ڏنائون. ڇو ته صورت کي فيض به صورت مان پوندو آهي آسماني منزلن جي حقيقت ڪامل مرشد وٽان معلوم ٿيندي آهي. باطن جي صورت مان سبق ناممڪن ۽ ٽڪندڙ نه ٿيندو آهي. حضرت رسول الله ﷺ جن يوسف ثاني کي ذالنون مصري ڏانهن ان ڪري ڏس ڏنو جو پاڻ ڪريم ﷺ جن روح مقدس هئا يوسف جسم سان هو.ان ڪري جسم واري کي ڪماليت واري مرشد ڏانهن اشارو ٿيندو آهي. ڇو ته روح ۽ جسم جي جنس مختلف آهي روح صرف اشارو ڪري سگهندو. فيض ظاهري ڪامل مرشد جي ذڪر مان ٿيندو. روح جسماني واري صحبت نه ڪري سگهندو. فيض سڀ رسول الله جو آهي. ذوالنون مصري کي فنا في الشيخ، فنا في الرسول فنا في الله ۽ بقا با الله جا سڀئي درجا حاصل هئا. هر جنس پنهنجي جنس مان فائدو حاصل ڪري سگهندي آهي. روح چاهي انبيائن جو هجي يا عارفن جو هجي. روح اهڙيءَ شيءَ آهي. جنهن کي بوتي جو هٿ نه پوندو آهي.
جسماني واري ڪامل مرشد جي صحبت طالب کي سچائي سان عمل ڪرڻ سان بقا باالله جي درجي تائين پهچائينديس.
هڪ رات قلندر سلطان پاڻ اسان کي ذڪر جي تلقين ڪئي هئي ۽ ائين به چيائين ته هتئون درياهه سمنڊ ٿيندا موجون ٿينديون. مگر اهو ذڪر پنجهه ڇهه ڏينهن به ڪونه هليو. پوءِ اسان جيڪا ساڻس صورت گيڙوءَ جي ويس سان گڏ ڏٺي هئي سين سا ڇهين ڏينهن پنجويهن ڪوهن پنڌ تان ظاهر ۾ وڃي هٿ ڪئي سين. جنهن پڻ ساڳيو قلندر شهنشاهه وارو ذڪر سمجهايو. سمجهڻ کانپوءِ اهڙو هلي پيو جو بيٺي گهمندي ڦرندي توڙي شهر ۾ جيئن مشين هلندي آهي. ائين هلي پيو ٽيهن ورهين کان نماز پابنديءَ سان پڙهندو هيس. قرآن پاڪ جو دور به ڪندو هيس. ذڪر ورتي کانپوءِ رڪعت ياد نه پيئي بيهي. قرآن جي هڪ سٽ به پڙهي نه پيو سگهان. خيال اهڙو رجوع ٿي ويو جو پهرئين ڏينهن ذڪر جي صورت ڏسڻ ۾ آئي. طالب مرد جو سينو زائفان جي رحم وانگر آهي. اها به ٻار جو تخم جهپي وٺندي آهي. ائين طالب جو سينو به مرشد واري لبيڪ جهپي وٺندو آهي. جيڪڏهن سندس سيني ۾ الله جي اسم جو تخم رهجي ويو ته اتي الله جو اسم ڄمي پوندو.
جيڪڏهن زائفان وسڪڻي هوندي ته پڪل ڀاڄي جي بوءِ تي ٻار ڪيرائي وجهندي. تيئن طالب به سڌن ۽ لذتن ڏي لڙي پيو ۽ ننڊ گهڻي ڪيائين. ته اسم وارو ٻار ڪِري پوندس. مگر جنهن سيني ۾ اسم اعظم ڄمي بيهي رهيو ۽ ڪري ڪري پرهيز ۾ ٻار جي مدت وانگر اسم جي مدت پوري ڪيائين ته حقيقت وارو ٻار پيدا ٿيندو ۽ وري ڪِري ڀڳائين ته ٻار بيمار ٿي پوندس ۽ پيو ڏٻرو رهندو. پر جيڪڏهن ٻار جي پالنا سٺي نموني ڪيائين ته گهمڻ لڳندو تيستائين طالب ماءُ وانگر باهه پاڻي ۽ کڏ کان حفاظت ڪندس ته وڏو ٿي پوندو. جڏهن سمجهه لائق ٿيو ته ڊوڙي وڃي درٻار ۾ پيءُ سان ملندو. پڻس جي درٻار مٿي آهي. ۽ ستين طبقه جي مٿان ان جي حڪومت آهي. ۽ تخت به اتي اٿس. پوءِ هو دلجاءِ سان پيو ايندو ويندو.
بيت
دائيه آن خيال رامي پرورد، تاز همت دائيه بالامي پرد
ان دائي ٻارکي خيال سان پالي وڌو ته ان دائي جي همت سان مٿي پيو اڏامندو
اي طالب آن دايه کدام است آن طالب ذکر اسم اعظم آن کودک است
اي طالب اُها دائي ڪهڙي آهي اهو طالب آهي ۽ ذڪر اسم اعظم واروٻار آهي.
ظاهري جسم وارو مرشد زائفان جي مڙس وانگر آهي ۽ طالب زائفان آهي. زائفان ظاهري جسم وارو مرشد سان سمهندي ته ڍڪي ٿيندي. خواب خيال وارو اشارو آهي. خواب ۾ زائفان کي تڙبه پئجي وڃي ته به ڍڪي نه ٿيندي.
مرشد جي ڳولڻ لاءِ قرآن ڪريم ۾ به حڪم آهي. ته یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ وَ ابْتَغُوْۤا اِلَیْهِ الْوَسِیْلَةَ وَ جَاهِدُوْا فِیْ سَبِیْلِهٖ. يعني اي ايمان وارو الله ڏانهن اچڻ لاءِ وسيلو وٺو. ان جي راهه ۾ ڪوشش ڪريو. جهد جفائون ڪريو. ان طرح حديث پاڪ ۾ به فرمايو آهي ته الرَفيقُ ثمَ طريقُ. يعني اڳ ۾ سونهون ساٿي هجي پوءِ رستي سان هلو، ڪامل مرشد طالب لاءِ حاذق حڪيم آهي. طالب کي نفس سڌن جي بيماري آهي. اها بيماري وحي جبرائيل جهڙي حڪيم کانسواءِ نه ڇڏيندي آهي.
موليٰ عيله السلام فرمايو آهي ته
الصورُ اِلانسانُ يفي اَکبَرُ الحُجَجُ عَليٰ خَلقِه وَهيَ الکِتابُ کَتَبَ بِيَدهِ
يعني انسان جي صورت خلق الله ۾ وڏي حجت آهي ۽ اهو ڪتاب آهي جنهن کي پنهنجي هٿن سان لکيائين. وَهيَ الهَيُکَل الذِي بِناءَ بِحُکمه وَهيَ المَجمُوع ِالصُورُ العَالَمين، وَهيَ المُختصرت مِن لوحِ المحفوظِ. وَهيَ شاهِدُ علي غائِبُ وَهيَ الحُجته علَي کُلِ جاهِد، وَهِيَ الطرقتهُ المُستَقِيم اِليٰ خَير وَهيَ الحبسر المَمَدُودت بَينَ الجَنَه وَالنَار . يعني ۽ اها سندس حڪم سان عبرتناڪ ٺهي ۽ اها ڪائنات جي سڀني صورتن جو مجموعو آهي ۽ اها لوح محفوظ جو اختصار آهي ڪوشش ڪندڙ لاءِ حُجت آهي ۽ اها ئي صراط المستقيم آهي هر هڪ نيڪيءَ لاءِ ۽ هي بهشت ۽ دوزخ جي وچ ۾ ڊگهي پل آهي.
بيت
چيست انسان آئينه اسرار حق، کامل گورفت برهفتم طبق
انسان ڇا آهي انسان حق جي راز جو آئينو آهي. گويا ڪامل ستين آسمان تي ويو.
کامل عارف بود چون کيميا، ازمسح طالب شوداز خود جدا،
ڪامل عارف ڪيميا وانگر آهي. ان جي هٿ لڳڻ سان طالب پاڻ کان جدا ٿيندو آهي.
زر شود طالب زکان لامکان، همچون شهباز روداز دوجهان.
لامڪان جي کاڻ جو سون ٿي پوندو آهي. شهباز وانگر بنجي جهانن مان نڪري ويندو.
چابک وبي باک اندر عالم، همچون زر جعفرش نه بود گم،
دنيا ۾ هوشيار ۽ بي خوف هوندو. سون وانگر نديءَ ۾ گم نه ٿيندو،
مي رود آن جاکه نه بود آسمان نئي ملاک جن باشد درميان
اتي ويندو جتي آسمان به نه هوندو نه اتي ملائڪ نه جن هوندا.
نئي بود خورشيدو ماه نئي اثير ، نئي بود بنده نه خادم نئي امير
نه اتي سچ چنڊ ۽ نه ڪتي هوندي، نه اتي ٻانهو نه نوڪر نه امير هوندو.
ماڻهو چون ٿا ته اسان جا مرشد حضرت علي ڪرم الله وجهه ۽ حضرت امام حُسين عليه السلام آهن، پرپٺ ٿا چون. انهن کين ڏٺو به ڪين آهي. اهو اجايو اروڙ آهي. ظاهر واري مرشد کان ٽهن ٿا ته متان ماڻهو چون ته فلاڻي جو طالب ٿيو آهي. ظاهر جسم ڏسي ڀلجي پيا روحانيت نه سڃاتائون ته فقير ڪهڙي منزل جو مالڪ آهي. عارف کي ستين آسمان تي فنا في الشيخ اٺين آسمان تي فنا في الرسول نائين آسمان تي فنا في الله ۽ عرش عظيم کان پري بقابا الله جا دوجا حاصل آهن. اهي درجا رسول الله موليٰ علي ۽ پنجتن پاڪ ۽ ٻارنهن امامن کي حاصل هئا. جيڪو انهن چئني درجن جو واقف ۽ معراج جومالڪ هوندو ته ان کي بندو نه چئبو. ان جو رسولي ۽ الوهيت وارو درجو آهي. اهو انسان خلق ڏي حق جا پيغام پيو آڻيندو.
ماڻهو نه انڌا آهن. بوتو ڏسي چون ٿا ته فلاڻو پٽ فلاڻي جو ذات به فلاڻي اٿس. ظاهر تي ڀلجي پيا. باطني اسرارنه ڏٺائون. ائين نه سمجهيائون ته رسول الله جو فيض هلندڙ آهي. جيڪو قيامت تائين پيو هلندو. نماز روزي وارو حڪم هلي ٿو باقي لدني علم وارو علم ۽ فيض ۽ معراج وارو رستو ختم سمجهيو اٿن. مگر ان رستي ۾ ڏک آهن، ننڊ ڦثائڻ گهٽ کائڻ صبر ڪرڻ غير الله جي گفتار کان ڪن ۽ اکيون بند ڪرڻ. خيال هميشه ذڪرسان سيني ۾ رکڻ. اهي ڳالهيون خلق کي ڏکيون لڳيون. مگر صبح جو ٻه رڪعتون نماز پڙهي وري ٻيپهري تائين الله ڏي واجهائڻ ئي ڪونه ان آسري تي نه نماز تي بهشت ملندو. نماز اسم مئونث آهي. حورن جي جنس به مئونث آهي. جنس جنس سان ٺهندي آهي. حديث ۾ آهي ته طالب الدنيا مخنث وطالب العقبيٰ مئونث وطالب الموليٰ مذکر. يعني دنيا جا طالب کدڙا آهن. عقبيٰ جا طالب ماديون آهن مگر موليٰ جا طالب مرد آهن مرد ٿيڻ ڪن جو ڪم آهي. حورن جا طالب ٿي مئونث ماديون ٿي پيا. مرد اهي آهن جن پنهنجون سر ذڪر اعظم ۾ گم ڪيو. هي وڃائي هو ٿي پيا. انهن ٽنهي جهانن جون موجان ماڻيون سٺن کاڌن کائڻ وارا اتي رهجي ويا. اهي عزرائيل ڪال جو قوت ٿيا موليٰ جي طالبن کي به ماري ڇڏيو.
عام ماڻهن ۾ مسلمانن رسول اللهﷺ ۽ پنجتن پاڪ کي سمجهيو ته اهي سڀ روضن ۽ ضريح اقدس ۾ دفن ٿيل آهن. مگر ائين نه ڄاتائون ته اولياءَ الله لايموت. يعني الله جي ولين تي موت ڪونهي هو. سدائين جيئرا آهن. دنيا جي ماڻهن تي جيڪا مشڪل پوي ۽ کين سڏين ته هو سڀئي سندن سڏن تي ساڻي اچيو ٿين ۽ انهن جون مشڪلون اچي حل ڪن مگر هنن کي حاضر ناظر ڏسڻ جي طاقب ڪانهي تنهن ڪري کين ڏسي نه ٿا سگهن. مگر خواب ۾ ڪي ڪي ڏسن ٿا. عام ماڻهو جيڪڏهن انهن کي ظاهر ۾ ڏسن ته مري وڃن.
جنهن کي ظاهر صورت وارو مرشد نه آهي سو گمراهه آهي ڏن وٺن ڪاڻ مرشد ته گهڻا آهن مگر قيامت ۾ اهي ڪونه لڀندا. اهي خود گرفتار هوندا. اهي پاڻ ٻڌل ٻين کي ڪيئن ڇڏائيندا رسول الله اڃا به وڌيڪ تاڪيد فرمايو آهي ته من لاشيخ لا فشيخه شيطانا. يعني جنهن کي مرشد نه آهي ته ان جو مرشد شيطان آهي. حضرت رسول الله ﷺ ۽ پنجتن پاڪ به ڪامل مرشد جي ذڪر کانپوءِ ديدار ڪرائيندس. اڳي هزارين عبادتون ڪري ته به ديدار ڪونه ٿيندس. ڇو ته اهو ذڪر وارو رستو خود رسول اللهﷺ جو شروع ڪيل آهي. راهِ طريقت ۽ ذڪر جا پير به پاڻ آهن. ذڪر هلائڻ سان طالب کي پهرايائين پاڻ ديدار ڪرائيندا آهن. سيني جي صفائي کانسواءِ ديدار نه ٿيندو. اگر ڪنهن کي بنا ذڪر جي ديدار ٿيندو ته اهو چريو ٿي پوندو. اهي پاڻ به نور آهن. ذڪر جي نور سان انهن جي نور جي تابش به برداشت ڪري سگهبي.
انبيائن اوليائن عاشقن پر خود الله تعاليٰ جي آڻڻ جو منڊ اهو. ذڪر آهي. حديث ۾ آهي ته لِکُل کدورتُ صِقالته وصقالته القلب ذکر الله تعاليٰ يعني هر هڪ ڪٽ لاهڻ لاءِٰ قلعي آهي مگر دل جي قلعي الله تعاليٰ جو ذڪر آهي.
جيڪڏهن ڪوبه ملان دين جي جنگ ۾ مارجي پوي ته به ان کان دهل شرناءِ وڄائڻ وارو مڱڻهار وڌيڪ آهي.شريعت ڇا آهي. امر نهي آهي روزانو زال سان سمهڻ گهڻي ننڊ ڪرڻ گهڻو سڀ ڪجهه شريعت ۾ حلال آهي. مگر فقيري طريقه ۾ حرام آهي.
بيت شيخ عطار رحه
در شريعت بود آنچه حلال . در طريقت بود همه مردار
جيڪي شريعت ۾ حلال آهي طرقت ۾ اهو حرام آهي.
ملان بهشت تي ٿا پڏن مگر عارفن جو فخر دوست آهي. عارفن جي ڪهڙي ڳالهه ڪجي هو کُل شيءَ محيط ۽ همه اوست آهن. شريعت آهي بدي کان بچڻ حقيقت آهي حق ۾ بيخودي ٿيڻ. معرفت آهي ٻنهي جهانن کان ٽپي لاحد ٿيڻ.
منهنجو مٿو لامڪان آهي منهنجا پير تحت الثريِٰ آهن منهنجو قدبي پايان ڊگهو آهي. منهنجو کاڌو ۽ خوراڪ سار سروز ۽ توحيد جو بيان آهي شاه حسن جا ڪلام مون لاءِ طعام آهي. هن جسم مان ائين نڪتاسين جيئن پکي عرش کان تحت الثريٰ تائين منهنجي گهوڙي جو عروج ۽ نزول آهي. باقي جي انتها آهي ته هر صورت ۾ پاڻ کي ڏسي.
وحدت جو طالب اهو آهي جيڪو ذڪر وحدت ڪثرت سان ڪري مگر ان جو عيوض دنيا عقبيٰ ۽ حوران قصوران نه گهري دل ۾ ڪابه تمنا نه ڪري دنيا عقبيٰ جي ڪابه لالچ نه هجيس. هر وقت ديدار جي تمنا هجيس. صوفي وصل کانپوءِ بي نشانيان ٿي پوندو آهي جنهن کي ڳوليائين ٿي سو پاڻ ئي ٿي پوندو آهي. پوءِ کُل شيءِ محيط ٿي پوندو. دم واري شيءِ ۾ پاڻ کي پيو ڏسندو. پوءِ جنهن مهل بوتي جي قيد مان نڪتو ته پاڻ کي پيو ڏسندو.
قيد جي پڃري مان نڪرڻ سان هر هڪ آسمان مان ائين لنگهيس جيئن ڪتاب جو ورق اٿلائبو آهي. ائين ڇهن ئي آسمانن مان لنگهي ستين آسمان تي پهتس. ڇو ته منهنجو مطلب به اتي هو. اتي وڃي ڏٺم ته مان پاڻ آهيان پري کان عشق پي ڏٺم تيستائين ان جي ڪشش کنيون پي ويئي. اتي پهتي کانپوءِ سمجهيم ته مان پاڻ آهيان ۽ هي تخت گاهه به منهنجو آهي. ملڪوت جبروت لاهوت باهوت هاهوت ۽ لامڪان آهي مڪان پري کان پي ڏٺم. جڏهن مان انهن حدن ۾ ويس پي ته ان مسند تي مان ويٺل هوس. پوءِ خبر پئي ته مار اهي ملڪ ته اصلي منهنجا آهن. مان رڳو هن بوتي جي قيد ۾ پي گذاريو. اڳي اهڙي ڪل ڪانه هئي ٻڌا هياسين ته زاهد عابد ۽ ملان قاضي چوندا هئا. ته فقير کي حضور حاصل ٿيندو آهي. ناسوت جا مشرف مقامات جيئن مڪه مدينه نجف اشرف ۽ ڪربلا وغيره مگر هن ابتي بندوق ڦاٽڻ ۽ جسم مان نڪرڻ جي ڪنهن کي به خبر ڪانه هئي نه ڪنهن ڪتاب ۾ لکيل هو نه ڪنهن ملان قاضيءَ ئي ٻڌايو هو. اها بندوق اسم اعظم ڦاڙي مرشد هادي مجذوب سالڪ هو. جنهن اسم اعظم جو لفظ زباني ڏسيو هو.نه صحبت ٻڌايائين ته هڪ لفظ مان هيڏو منصب ٿيندو.نه وري ڳالهه ٻڌايائين ته ڪو هن سان جسم مان نڪري سگهبو ۽ هي اسم اعظم نفس لاءِ زهر جي گوري آهي. جيڪو دوئي جي ديوار کي ڊاهي ڇڏيندو.نه وري ڪنهن ٻڌايو هو ته ان اسم اعظم سان لعل لڀندا آهن انهن لعل جا تُجارَ ۽ دنيادار رسول لله ۽ مولا علي آهن سياڻو دنيادار چورن جي خوف کان هيرن ۽ جواهرن کي ڪنهن گند جي ڍير ۾ پوري ڇڏيندو آهي ڇاڪاڻ ته چور پڪيءَ جاءِ کي کاٽ هڻندا آهن ڍير ڏي گمان ئي ڪونه ويندو اٿن ته ان ۾ لعل پوريل هوندا.
ڍير ڇا آهي انسان جو وجود ڍير مثل آهي. ان ڍير ۾ دمن جا هيرا ۽ لعل پوريل آهن. مگر ماڻهو بي خبر آهن کين ڪاڪل ئي ڪانهي ته هن وجود ۾ به ڪي هيرا پوريل آهن ڪن ڪن کاهوڙين اهي لعل ڍير مان ڳولهي لڌا ۽ دنيا دارٿي پيا. دنياداري ڇا آهي. راز الاهي جي خبر پوڻ ۽ اکين سان ڏسڻ ۾ آسودگي آهي.
اسان کي مرشد هادي شهنشاهه سيد محمد علي شاهه چڱو جواسم اعظم جي حقيقت ۽ تعريف نه ٻڌائي هئي جيڪڏهن ٻڌائي ها ته ڀاڙي ٿي ويهي رهون ها ڇوته اسم اعظم اڳ به ٻڌل هو ۽ سڀ ڪنهن مسلمان کي اچي ٿو. مگر ڪمائڻ جو طريقو ڪونه اٿن نه ڪمائڻ ٿا ۽ نه ئي پرهيز ٿا ڪن.اسان تي عاشق شهنشاهه رحمت ڪئي محبت ڏنائين جو ڪمايوسين. اسم ڪمائيندي به ڪيئي راز ڏٺاسين تڏهن محڪم ٿي ويهي رهياسين. جي ڪمايون ها ته ٻين شرن هاٻو ڪتن وانگر هجون ها ڪائڻ سان صحيح سيد ٿي پياسين. پوءِ شرُ ذات فان ٿي ويو. شين جا نقطا ڊهي ويا باقي سين رهيو يعني سر ٿي پياسون.
بيت
هر که عاشق شد جمال ذات را. اوست سيد جمله موجودات را.
جيڪو الله جي ذاتي حسن جو عاشق ٿيو. اهو سڀ موجودات جو سردر آهي.
سيدن ٺاهڻ وارو سدائين حيات آهي. اڄ به سيد ٺاهي ٿو سگهي، ڪراڙو ڪونه ٿيو آهي. اڳ ۾ فولاد بلڪل جهنگلي هو ۽ جاهل هو. حق کان غافل هو. چوري حرام خوري شهوت جو قائل هو اوچتو سيد محمد علي شاهه وٽ مائل ٿيو. پوءِ وحدانيت جي جام ۾ اهڙو مائل ٿيو جو جنهن سان محمد علي شاهه ۽ فولاد زائل ٿيو رڳي ذات ئي ذات رهي. حق رهيو باطل ويو. وَ قُلْ جَآءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِلُؕ-اِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوْقًا(۸۱) يعني جڏهن حق آيو ته باطل فنا ٿي ويو ۽ بيشڪ حق جي اچڻ سان باطل فنا ٿيندو آهي.
عجب عشق جو بيان آهي جو آدم ان جي نيشان جو نيشان آهي هي ملڪ ۾ هو ۽ ملڪ ۽ هو ملڪ عشق جو مڪان آهي. ٻئي جهان عشق جي رياست آهن. عشق جو تخت گاهه ٽئين جهان ۾ آهي. ٻنهي جهانن ۾ عشق جي حڪومت طرفته العين يعني اک ڇنڀ ۾ آهي. عشق ٽنهي جهانن جو سلطان آهي. جنهن کي ٻنهي جهانن جي خبر نه آهي. سو نادان آهي. جنهن عشق کي نه سڃاتو سو بي ايمان آهي. جنهن پاڻ سڃاتو سو انسان آهي اَلِانسانُ سِرُي وَاَنا سِرُهُ .ان جو نيشان آهي. شيخي پيري بزرگي نفس جو سامان آهي هي جهان توڙي هو جهان ڀينگ ۽ بيابان آهي. جيڪو ٻنهي کان نڪتو سو مرد مردان آهي. سو غازي رستم داستان پهلوان آهي معرفت جي ملڪ ۾ عاشق عشق جو قرآن آهي. جيڪو جيئري جسم مان نڪتو سو حيوان آهي. جيڪو جسم مان نڪتو سو عشق اڳيان قربان آهي. هي هو جهان ان جي ننگر جا خانئه مهمان آهي انجو لقب سلطان العارفين منصور زمان آهي. عاشق لاءِ هي جهان زندان آهي. هي جهان هي جسماني جو نالو ۽ نيشان آهي. هيءَ جسماني نه هجي ها ته هي جهان ڪٿي هجي ها.
هي جسم اعظم درياهه جو جهلي بند آهي .جنهن به لاجي ترار سان هي جسم جو بند ڀڃي وڌو ته ملڪ غرق ڪندو. جيئن ظاهر وارو درياهه ملڪ ٻوڙي غرق ڪندو آهي.
هن جهلي بند جي موج آهي. وهمن جا شهر نفس جي خيالن جا ڳوٺ دين ۽ ڪفر جون جهوپڙيون ٻوڙي غرق ڪندو آهي. ۽ پاڻ وڃي ساڳي درياهه ۾ پوندو آهي. پوءِ موج نعرو هڻندي آهي. اَنَا بَحرُ اَنَا بَحرُ يعني مان درياهه آهيان.
جيئن انباه جي ڀرسان مياڻي وٽان درياهه جهلي بند ڀڳو هو ڪيترائي شهر ٻوڙيندڙ سيوهڻ وٽان وڃي درياهه ۾ پيو. درياه کانسواءِ ٻئي ڪنهن به هنڌ موج نه سمائجي سگهندي ان کي درياه ئي جهليندو آدمي به جيڪڏهن لاجي ترارسان جسماني بند ڀڃي وجهي ها ته ساڳيوئي وڃي درياه اعظم ۾ پوي. جنهن مهل بند ڀڳائين ته آسمانن مان ائين ويندو جيئن معراج وارا ويندا آهن. هن کي به ائين معراج ٿيندو. هن جي پهرين اٿل ملڪوت جي شهر ۾ پوندي. ملڪوت جتي رڳو پاڻي ٿي ويندو. اتي به هڪ بند آهي جتي هفتو رهندو. ان کان پوءِ جبروت ۾ ويندو فنا في الرسول جي شهر ۾ پوندو جتي ايڪيهه ڏينهن رهندو. ايڪيهين ڏينهن جبروت جو بند ڀڄي پوندو. پوءِ اتان موج ڪندو عالم لاهوت ۾ فنا في الله ۾ پهچندو جتي ٽي ڏينهن رهندو ۽ وري موج زور وٺندي ۽ اهو بند ڀڃي وڃي بيحد ملڪ بقا با الله ۾ رهندو هيٺ مٿي پاڻي ٿي ويندو. پوءِ پاڻ کي به پاڻيءَ ۾ ڏسندو ۽ چوندو ته جٿي ڪٿي مان آهيان بس ٻيو ڪونهي.
بيت
اسم اعظم برد مار ازين جهان، اسم اعظم برد اندر لامڪان
اسم اعظم مون کي هن جهان مان کڻي ويو. اسم اعظم لامڪان ۾ وٺي ويو.
اين جهان وآن جهان يکسان شده، بحرا اعظم موج آن طيغان شده
هي جهان ۽ هو جهان هڪ ٿي ويا.وڏي درياهه جي موج اهڙي اٿل ڪئي
اسم اعظم ڪردمار شاهباز، کرداوازهرد وعالم بي نياز
اسم مون کي شاهباز ڪري وڌو. ٻنهي جهانن کان بي نياز ڪيائين،
زين جهان وآن جهان بيزار کيائين.روح اعظم را در آن هوشيار کرد
هِن هُن جهان کان بيزار ڪيائين. روح اعظم ان ۾ هوشيار ڪيو.
اسم اعظم قلعه خيبر شکست، دور شد مرحب عمرنتر بشکست
اسم اعظم خيبر جو قلعه ٽوڙيو. مرحب ڀڄي ويو ۽ عمر انتر کي ڪٺائين،
اسم اعظم ذکر باشد ذاکرآن، اسم اعظم فکر باشد فاکرآن
اسم اعظم ذڪر ڪندڙن جو ذڪر آهي. اسم اعظم فڪر ڪندڙن جو فڪر آهي.
ميکند معراج احمد ابن ذکره ، هردو عالم تاج دار دزين ذکر
هي ذڪر احمدي معراج ٿو ڪرائي ٻنهي جهانن تي ان ذڪر جو تاج آهي.
جيڪو نفس سان حيات آهي سو هِتي هُتي ممات آهي. جنهن نفس واري حياتي حق کي ڏسي سو زنده آهي. عشق وٽ سو پائيندو آهي. شاهه منصور پنهنجي سموري حياتي حق کي ڏني ۽ عشق ۾ خرچ ڪئي ته سدائين زندهه آهي. شمس الحق تبريز جان عشق ۾ قربان ڪئي ته هميشه حيات ٿيو. جن عشق ۾ سرڏنو ته سدائين زندهه رهيا قلندر شهباز عش ۾ شهوت کي قيد ڪيو ته سندس درتان ڪئي بيمار ڇٽا وڃن. هر هڪ حاجت وارو حاجت پوري ڪرائي وڃي عارفن جي ننگر تي لکين پيا پلن.
جنهن عشق ۾ الله اثبات ڪيو ته انهن جي قبرن تي هزارين پيا ٻهاريون ڏين. جيئن الله زنده آهي تئين هي به زنده آهن. جسم جي حياتي جو ڀروسو نه ڪريو. جسم روح جي پوشاڪ آهي. جڏهن پراڻي ٿئي ته لاهي ٿو ڇڏي. اوهان ڪيتريون. پراڻيون پوشاڪون لاٿيون آهن. جنهن روح کي سڃاتو تنهن الله کي سڃاتو اوهان روح ۽ روح واري حياتي کي نه سڃاتو تڏهن الله کان غافل آهيو. قرآن ۾ کل نفس ذائقته الموت ته آهي مگر ڪل روح ذائقته الموت ٻڌو اٿوَ ؟ جو روح تي موت هجي. مگر ائين آهي ئي ڪونه هي جيڪي قبرستان ٿا ڏسو اهي سڀ نفس جو ن قبرون آهن. روح جون قبرون نه آهن.
جن الله وساريو ته انهن جا نفس ۽ روح ٻيئي قيد ۾ آهن. قبرن تي ٻڌل آهن جن الله ياد ڪري اثبات ڪيو تن جا روح عرش اعظيم تي ذات حق جي روبرو رهندڙ آهن. نفساني قبرن تي ڪتا ٿا مٽن. جانور ٿا لتاڙين. مگر عارف هميشه حيات آهن اِن اولِيَاءَ اللهِ لَايَمُوتُون بل ينقِلُون من الدار الِي الدارِ. يعني بيشڪ الله جا ولي نه مرندا آهن پر نقل مڪاني ڪري هڪ گهر کان ٻئي گهر ڏانهن ويندا آهن.
صوفي اهو آهي جيڪو الله جي ذڪر کان دم خالي نه ڪري الله کان سواءِ ٻيو ڪوبه خيال دل ۾ نه آڻي اٿندي ويهندي. الله جي ذڪر سان هجي. صوفي جنهن اذاتم الفقر فهو الله ٿيو پوءِ ان جا ذڪر فقر سڀ بيهي ويندا عاشق ۽ عارف به ان کي چئجي باطن ۾ هو الله جو معشوق آهي ته هن جي عاشقي تم الفقر وٽ پوري ٿي. پوءِ هي معشوق ته هو عاشق ٿيو. پڪو ڪم تڏهن ٿيس.
اڄ ڪلهه صوفي عام ٿا سڏائين. پر سچو صوفي ڪروڙن مان ڪو هڪ لڀندو. سارو جڳ نفس ماري ناس ڪيو. آهي مئن ماريا جڳ سارا مئين ڪونه ڪنهن نه ماريا. جنهن نفس کي لاجي ترار سان ماريو سو فهو الله ٿيو. جنهن کي نفس ماريو سو خاڪ ٿيو جيڪو خاڪ کان پاڪ ٿيو سو پاڪ ٿيو.
هتان نارو واهه ٻارهن ڪوهه پري آهي وچ ۾ رڃ جبل ۽ ريگستان آهي. جنهن ۾ بگهڙ ۽ ٻيا جانور ماڻهن سان وڙهندا آهن. جيڪڏهن ڪنهن کي وڃڻو پوندو آهي. ته هو جانورن کان هٿيار ۽ رُڃ کان پاڻي ساڻ کڻندا آهن. مگر جڏهن ناري واهه تي نظر پوين ته پاڻي وارو ٿانءُ کڻي ڦٽو ڪن. ڇو ته پڪ ٿيندي اٿن ته ههڙو واهه ٿو وهي هاڻي اڃ ڪونه ستائيندي. مطلب ته هي طالب به جسم جو گهڙو کڻي هلي ٿو حق جي طرف.ان پاڻي دَمَ آهن. توڪل جو سندرو ٻڌي رُڃَ ڏي هلي ٿو. هتان آسمانن جو مفاصلو ڪيترو آهي ان جسم جي گهڙي سان توڪل ڪري وڃي ٿو پهچي. رستي وارا جانور نفس شيطان ۽ غير خيال اٿس. شهوت ۽ هوسون به اٿس ڪيترائي طالب ان رڃ ۾ مارجي ويا. ڪن وري سلامتيءَ سان ٿر جهاڳي وڃي گهڙو درياه اعظم تي پهچايو ۽ درياه ڏسڻ سان گهڙو کڻي ڀڳائون ۽ پاڻي پاڻيءَ سان گڏجي ويو.
بيت
جيڪي پاڻ وڃي پاڻي ٿيا تن کي ڪونهي ڀوَءُ ٻڏڻ جو.
عشق جي منزل هِن هُن جهان کان پري آهي .عام رسمي مسلمان عشق جي حالت کان انڌا آهن. عشق جي خبر ان کي پوندي جيڪو عرش کان اڳتي پري لنگهي ويو. عشق اهڙي حالت آهي رسول اللهﷺ به قرآن ۾ اهو نالو لڪائي ڇڏيو آهي. قرآن به رسول الله ﷺ جي بيخودي جي حالت ۽ جذب الاهي وجد جو شعر آهي. جيڪو وجد جي حالت ۾ چيائون ان کي ڪلام الله ٿو چئجي. در حقيقت اهو ڪلام ربي آهي نه مخلوقي. قرآڻ ۾ سورت عسق آهي. رسول الله ﷺ حڪمت عملي ڪري لدني رمز سان لڪائي نالو کنيو آهي.
قرآن ڪريم جي پندرهين سيپاري ۾ آهي ته حضرت موسيٰ عليه السلام سان الله وڻ مان ڳالهايو هو. باقي جي انبيائن اوليائن سان ۽ عارفن سان سندن وجود مان ڳالهائيندو ته الله کي ڪو ڊڄ يا گناهه ٿيندو ڇا؟ عام مسلمان هن ڳالهه کي نه سمجهن ٿا ۽ نه اعتبار ٿا ڪن. ڇو ته انهن جي دل ڊامبر جهڙي ڪاري آهي. هر هڪ دل الله جي ذڪر کانسواءِ ڪاري آهي. جِنُ به زائفان مان ڳالهائي ٿو، ان مان آدميت وصف گم ڪري پاڻ ٿو ڳالهائي. باقي الله کي طاقت ڪانهي جو ڪنهن عارف جي وجود مان ڳالهائي.موسيٰ عليه السلام کي وڻ مان اني اناالله ٿي چيائين ان تي اعتبار اٿن. باقي ونحن اقرب ۽ اليه من حب الوريد” ۽ وهو معکم اين ماکنتم فاينما تولو فثم وجه الله وارو ڪنهن عارف جي وجود مان ڳالهائي ئي اهي مسلمان لٺيون کڻي ان سان وڙهن ٿا. مسلمان ته شاهه منصور شمس الحق تبريز ۽ شيخ عطار شاهه عنايت شهيد شاهه سرمد جهڙن عارفن سان به وڙهيا هئا. اهي عشق جي راز کان انڌا هئا. الله رڳو ٻڌو هئائون ڏٺو ڪين هئائون .
رسول الله جيڪو سالڪيءَ ۾ ڳالهايو ان کي حديث ٿو چئجي مگر وجد وقت ڪيل ڳالهه کي قرآن سمجهون ٿا. مسلمانن جي جسماني زبان کليل آهي. مگر روحاني زبان بند ٿي اٿن ۽ ڪن به بند اٿن. سندن روحاني اکيون به بند اٿن . تڏهن ته ديدار ڪونه ٿو ٿئين. اهي ئي ته صُمُ بُکمُ عُميءُ فَهُم لَا يَرجِعُون آهن. جيئن گونگي جا ڄمڻ کان ڪن بند هوندا آهن ۽ مائٽن جي ٻولي ڪونه ٻڌندو آهي ۽ ران ران ڪندو آهي. ڪنن سرلا مائٽن واري ٻولي ڳالهائيندا آهن. هنن عام جي زبان بند اٿن ۽ زباني دنيا جي بڪ بڪ يعني ران ران پيا ڪن. مسلمان چون ٿا ته روزازل واري ڏينهن کي رات ٿي آهي پر روزازل واري ڏينهن کي قيامت تائين رات نه ٿيندي اڄ به جيڪو وڃي ٿو سو روبرو سجدو ٿو ڪري. اسان به چوڏهين صدي ۾ وياسين ته ڪروڙين ۽ پدمين سجده ڪياسين ۽ طواف به اهڙو ڪيوسون جونه ڪنهن آدمي يا جن يا ملائڪ کي مجال آهي. ان سج کي قيامت تائين غروب ڪونهي، اهو سج به طالبن کي سڏي ٿو ته اچو پر جن جا ڪن ٻوڙا آهن سي ڪونه ٿا ٻڌن جن اهي سڏا سي ڊوڙندا ٿا وڃن. وڃي ان سج کي ڪروڙين پدمين سجدا ۽ طواف ٿا ڪن. سڏ ٻڌڻ سان جسم جي قيد مان نڪري وڃي اِنَّاۤ اَعْطَیْنٰكَ الْكَوْثَرَؕ واري شراب مان طهورا پيئن. پيئڻ سان نڪري پون ۽ وڃي روزازل واري سج کي پهچن.
بيت
نيست ذکر فکر جسم وجان نئي در آنجاهوش نئي هم اندران.
ذڪر فڪر ۾ جسم جان ناس ٿي وڃي ٿو. ان جاءِ ۾ نه جسم نه هوش نه اسم ٿو رهي.
نئي درانجا عشق عاشق نئي معشوق ماند، نئي در آنجا خالق ومخلوق ماند
ان جاءِ تي عاشق معشوق ٿو رهي نڪي ان جاءِ تي خالق ۽ مخلوق ٿو رهي.
حيرت وعبرت بود دراين مقام، کفر ایمان رفت در توحید جام
هن جاءِ تي حيرت عبرت جو مقام آهي. توحيد جي جام سان ڪفر ۽ ايمان ويو.
گمشدہ این جسم وجان یکبہ رگی۔ کفر ودین بے چارکرد آوارگی
هڪ دفعي هي جسم ۽ جان گم ٿي ويا. ويچاري دين ۽ ڪفر پريشان ٿي ڀاڄ ڪئي،
هوش وعقل رفت ظاهر حيرت ، طالب ومطلوب گم در عبرت
هوش ۽ عقل ويو ظاهر رڳو حيرت رهي. طالب ۽ مطلوب غيرت ۾ گم ٿي ويا.
کفر وايمان رفت آن جائي که بود جسم رفته گشت گم خاکي وجود.
ان جاءِ تي پهچڻ سان ڪفر ۽ ايمان هليا ويا.جسم به ويو ته خاڪي وجود به گم ٿي ويو.
ازمسلماني شدم ازدين همين، رفته ام ازکفر وايمان کيش اين
ان مسلماني ۽ دين کان وياسين دين ڪفر مذّهب ۽ ايمان کان وياسين