حڪايت
انهن پيرن جو مثال گيدڙن وارو آهي. جيئن اهي گدڙن وٺڻ لاءِ لئي جي جهڳٽِي ۾ ويهي گدڙن واريون روڙون ۽ ڪڪڙن جي ٽان ٽان ڪندو ته گدڙ سمجهندو ته منهنجي سنگتيءَ ڪا ڪڪڙ ورتي آهي. جو مون کي ٿو سڏي پوءِ گدڙ انهن ٻولين ۽ آوازن تي ڇرجي اڏاڻو ايندو. پر اتي ته گيدڙي تازي ڪتا جهليون بيٺو هوندو گدڙ جي ڏسڻ سان گيدڙي ڪتن مان رسيون کڻي ڪڍندو. جيڪي يڪدم گدڙ کي پڪڙيندا. پوءِ گيدڙي گدڙ کي ڪهي ٻوڙ ڪري کائيندا. ان ۾ سنڌي گيهه وجهندا ۽ چوندا ته ڊالڊا حرام آهي جي وڌو سي ته گدڙ جو گوشت حرام ٿي ويندو.
مطلب ته گيدڙي اهي زماني وارن ڏن وٺو پير آهن خليفا تازي ڪٿا اٿن. گهڙيال ۽ گهنڊ اهي گيدڙن واريون روڙان ۽ ڪڪڙن واريون ٽان ٽان اٿن لئو هنن جو ڏيک ويک ۽ ظاهري ٺاٺ آهي ۽ الله هنڻ جي آڙ آهي. عام ماڻهو سمجهندا ته جيئن پير هت شان شوڪت سان آهي.الله وٽ به اهڙا قبول پيل هوندا. گدڙ اهو نئون مريد آهي جيڪو پير جي سٺن ڪپڙن ۽ سوارين کي ڏسي ويساهه ٿو ڪري پير وٽ پهچڻ سان تازي ڪتا يعني خليفا وڪوڙي ويندس ۽ پير جو ڪرامتون پيا ٻڌائينداسين ته سائين اهڙو آهي جو ڀنگ مان پلي ڪئي هئائين. جوئر جي سنگن مان واڱڻ ڪيا هئائين.
جيڪڏهن انهن پيرن ۾ ڪرامت هجي ها ته گهر ويٺي پيا کائن ها سوال ڪري نه کائن ها. السوال حرام ولو کان ابواه يعني سوال حرام آهي توڙي پنهنجي بابن کي ڪجي حضرت رسول الله ﷺ به پنڻ کا منع ٿو ڪري.
بيت
“ ڪتو ڪرٽي هڏيون تون جوان جگر کاءُ ”
الدنا جيفه وطالبها ڪلاب، هئي هيئن سين لاءِ سڄڻ جي ساڃاهه مون من مٿاهون ڪيو.
ڪن پيرن جو رواج آهي. ته جيڪو نئون مريد ايندو اٿن ته ان جي وارن جي چڳ ڪپي درگاهه ۾ٽنگي ڇڏيندا آهن پوءِ ان ڄٽ کي اڳئين مئل پير جي قبر تي وڃي هن جي ٻانهن وٺي چوندا ته هي نئون مريد ٿيو آهي هن جي پارت هجيوَ هيءَ ٻانهن پرتل اٿو. پوءِ مريدن وارو فتر يعني بدمعاشن جي لسٽ ۾ ان جو نالو لکندا. جنهن کانپوءِ ڄٽ هٿيڪو ٿيو. پوءِ اهي پير هن جون ست پيڙهيون پيا ڦريندا. خليفا هن کي مبارڪون پيا ڏيندا ته تنهنجا وڏا ڀاڳ آهن جو دفتر ۾ داخل ٿي وئين. مريد فخر ۾ اچي ويندو پير هن کي نه نماز نه روزو نه ڪوذڪر فڪر ئي ڏيندا. واپارين وانگي جيئن خريد ڪيل ٻڪريءَ کي ڪت وجهبو آهي. ائين چڳ وڍي چوندس ته تون اسان سان گڏ هوندين.
هڪ دفعي جي ڳالهه آهي ته ڪوري پير جي پيرن تي ڪِري ڍنڍڪارا ڏيڻ لڳو ۽ کيس چوڻ لڳو ته هن گڏهڙي جي پارت هجيوَ پير چيس ته ڳڻيتي نه ڪر تون اسان سان گڏ هوندين پير جي جيڪا منزل هوندي. مريد به اتي ساڻ وٺيون ويندو. ٻئي تخت الثريٰ ۾ هوندا فَجَزَآؤُهٗ جَهَنَّمُ خٰلِدًا فِیْهَا (النساء، تحت الآیۃ: ۹۳) انهن جي جزا جهنم هوندي ان ۾ پيا هوندا.
مثال: هڪ ٻهراڙي جي انڌي هوڪو ڏنو ته مون کان ڪو پنج روپيه وٺي ۽ رستي سان لائي شهري انڌي هن کان پنج روپيه وٺي چيس ته منهنجي پويان لڳو اچ. هن لٺ کان ورتس. شهري انڌو پئسن جي خوشيءَ ۾ تکو هليو. آخر بازار جي وڪڙ ۾ڪو کوهه هو ان ۾ وڃي ڪريو ۽ پويان بهراڙيءَ وارو انڌو به وڃي ڪريس. وَ مَكَرُوْا وَ مَكَرَ اللّٰهُؕ-وَ اللّٰهُ خَیْرُ الْمٰكِرِیْنَ۠ (اٰل عمران، تحت الآیۃ: )
شهري انڌا اهي پير آهن. ۽ ٻهراڙيءَ جا انڌا اهي سندن مريد آهن. جيڪي ڏن وٺيون مريدن سميت وڃي ٿا جهنم ۾ ڪرن ايشان را شياطين الانس الله تعاليٰ نام نهاد است اهي انسان شيطان آهن.
قرآن ۾ آهي ته لَا تَتَّخِذُوْا عَدُوِّیْ وَ عَدُوَّكُمْ اَوْلِیَآءَ
يعني منهنجي دشمن ۽ پنهنجي کي مرشد ڪري نه وٺو. الله تعاليٰ فرمائي ٿو ته نفس جا تابعدار منهنجا دشمن آهن. جيڪو انهن کي دوست ڪندو ته ڄڻ الله سان دشمني ڪيائين. انهن الله گم ڪري نفس کي اثبات ڪيو آهي نفساني خودي کي بلندي ڪرڻ انهن پيرن جي عادت آهي.
بيت
اي بسا ابليس آدم رئوهست پست به هردست نه شايد دادست
گهڻا ماڻهو شيطان جي مهانڊي آهن. پوءِ سڀ ڪنهن جي هٿ ۾هٿ نه ڏين گهرجي.
چون شغال گير ميگويند دعويٰ تاکه بگيرند شغلان رابه دغا
اهي گيدڙن وانگر روڙان ٿا ڪن. ته جيئن گدڙن کي ٺڳي سان ڦاسايون.
آن شغال بي خيربرجنس خويش ميرو دافتادو خيزان اوبه پيش
اهو بي خبر گدڙ پنهنجي جنس ڏانهن ڪرندو ٿاٻڙندو اچي ٿو پهچي.
اوهمي داند خروس يافت است اين عنايات خدا برتافته است.
اهو ٿو سمجهي ته ڪا ڪڪڙ لڌي اٿس. هيءَ ڪا خدا جي عنايت ٿي آهي.
درپس صياد سگ راچون کشاد آن شغال آمده بروئي فتاد
شڪاري جڏهن سندس پويان ڪتو کوليو ته اهو آيل گدڙ اچي هٿيڪو ٿيس.
آن بزر گان صيادو آن مرد. شدشکار آن برزر گان مزيد
اهي پير شڪاري آهن ۽ سندن مريدان پير جو شڪار ٿي ويا.
مثال تترن جو شڪاري جڏهن شڪار تي ويندو آهي ته اڳ ۾ پنهنجو ڌاريل تتر پڃري سميت کڻي جهنگ ۾ رکندو آهي پڃري جي ڀر ۾ تکڙان ۽ ديڙا اڏيندو آهي. پوءِ سينڍ وڄائي پڃري واري تتر کي ٻولائيندو آهي اوپري تتر جي لات ٻڌي ٻيا جهنگلي تتران جي وڙهڻ لاءِ ايندا آهن ويجهي اچڻ سان سڀ تتر ڦاسي پوندا آهن
بيت
چون صياد آرود بانگ ضغير تافريد مرغ را آن مرغ گير
جڏهن شڪاري سينڍ وڄائيندو آهي ته پکيءَ کي ڦاسائي وجهندو آهي.
شيخي پيري بزرگي هم رهزني است. اين خيال باطل ازباو مني است
پيري بزرگي ڌاڙيلائپ آهي. هي ڪوڙو خوديءَ جو آهي.
اهڙي طرح خليفن جي ڪرامتن ٻڌائڻ سان ماڻهن تي ڄڻ منڊ لڳي ٿو وڃي. چوندا آهن ته سائين درياه تان جتيءَ سوڌو ٽپي ويو. هوڏهن سائين اڏ به ڪونه ٽپندو هو، اهي پير مريدن کي عبادت جي هدايت اصل ڪونه ڪندا رڳو پيا چوندن ته تنهنجي قبر محشر جو آءُ ذميندار آهيان بهشت ۾ توکي اسان اماڻينداسون پير جي ٽيڪ تي ڄٺ چوريون بديون ڪندو وتندو. انهن لاءِ قرآن ٿو فرمائي ته اِنَّ الَّذِیْنَ كَذَّبُوْا بِاٰیٰتِنَا وَ اسْتَكْبَرُوْا عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ اَبْوَابُ السَّمَآءِ وَ لَا یَدْخُلُوْنَ الْجَنَّةَ حَتّٰى یَلِجَ الْجَمَلُ فِیْ سَمِّ الْخِیَاطِؕ يعني بيشڪ جن اسان جي آيتن کي ڪوڙو ڪيو ته تڪبر ڪيائون. انهن لاءِ اسان آسمانن جا دروازا نه کولينداسون ۽ نه انهن کي ايستائين بهشت ۾ داخل ڪبو جيستائين سئي جي پاکي مان اٺ نڪري وڃي جيئن اهو ناممڪن آهي تيئن انهن ڪارفرن ۽ نه مڃيندڙن جو بهشت ۾ وڃڻ به نه ممڪن آهي. يعني جنهن حق جي نافرماني ۽ هٺُ ڪيو اهو بهشت ۽ آسمانن جي طرف وڃي نه سگهندو جيئن اُٺ سئي جي پاکي مان نه لنگهي سگهندو تيئن اهي پير پاڻ ئي نه لنگهي سگهندا ته مريدن کي ڪئين اماڻيندا. اهي پاڻ ئي نفساني هستيءَ ۾ غرق آهن. ڪنهن کي به پاڻ جهڙو نه ٿا ڀانئن. ساري عمر نفس پرستي بدي جماع ۽ ليپن ٺاهڻ ۾ گذري وين. الله کي واحد القهار ۽ ملائڪن جو بادشاهه ۽ سزا ڏيڻ وارو نه سمجهيائون سڄي عمر نفس جي خدمت ۾ گذاريائون قرآن ۾ آهي ته اَلْخَبِیْثٰتُ لِلْخَبِیْثِیْنَ وَ الطَّیِّبٰتُ لِلطَّیِّبِیْنَ يعني پليد پليدن لاءِ پاڪ پاڪن لاءِ آهن سوجهڙا پير تهڙا مريد پيرن کي ئي الله جي خبر نه آهي ته مريدن کي ڇا ٻڌائيندا. خدا جي قانون امربا المعروف ونهي عن المنڪر جي ٻنهي کي خبر ڪانه آهي نفساني خوءِ ايڏو ته بلند ڪين جو اٺن گهوڙن بجاءِ معافي جي سواري يعني ماڻهن جي ڪلهن تي چڙهن جيئن ڇهن مهينن جو ٻار يا ڪو بيمار پينگهي ۾ کڄندو آهي.
سوا لک انبيا ۽ اولياءَ ٿي گذريا آهن ته ڪنهن به ماڻهن تي سواري نه ڪئي آهي اهي پير هت عيش ٿا ڪن. مگر خدا جي درگاهه ۾ ناقبول آهن. ڇو ته انهن نفس جي فرمان ۾ حياتي گذاري ڇڏي الله اثبات ئي نه ڪيائون.
فقيرن جي آستانن تان هزارين آزاد ٿيا اچن مگر انهن پيرن وٽان هڪ به ڇٽيندو الله اثبات ڪرڻ وارن جا نالا ۽ خيالات قيامت تائين روشن آهن جيئن شاهه منصور. بايزيد بسطامي صاحب جنيد بغدادي شيخ شبلي رحمته الله عليه وغيره
والله باالله پيرن سان اسان جي ڪا به دشمني ڪانهي. ڇو ته اسان جو جوانيءَ جي عمر تائين انهن پيرن تي بي حد ويساهه هو. اسان پاڻ انهن پيرن تي ڪک به نه سهندا هئاسون . ته پير الله وٽ پهتل آهن.
هڪ دفعي اسان جي گهڙي دوست اسان سان پيرن جي مخالفت ۾ ڪي لفظ چيا. جنهن تي ڪي سال مون ان کان منهن ڦيرائي ڇڏيو. مگر جڏهن ذات ذوالجلال عشق شهنشاهه اسان کي معرفت علم ۽ آسماني سير عطا ڪيو تڏهن وڃي اک کلي ۽ نيڪ وبد سڃاتائون “ پي پيالو عشق جو سڀ ڪجهه سمجهيوسون ” پوءِ جو پيرن ڏانهن نهاريوسون ته اونداهه ۽ ڪاري رات لڳي پئي آهي الله جي ذڪر ۽ توحيد جي پيرن وٽ ڀينگ آهي هنن ساري عمر شهوت پرستيءَ ۾ گذاري ڪڏهن الله جوذڪر جو ڀيرو دل تي نه گهمايو اٿن نه وري عمل چڱا اٿن. روحاني اکين سان ڏٺو سون ته سندن نفس وڏو بزرگ پاليل اٿن.
بيت
کارشيطان ميکند ناميش ولي. گرولي اين است لعنت برولي
ڪم شيطاني ڪن ٿا ۽ نالو ولي ٿا سڏائين اگر هي ولي آهن ته پوءِ لعنت اٿن.
من احب شي فاکثر ذکره
هنن وٽان هميشه نفس ڪتن سوئر جي ڳالهه نڪرندي
بيت
اهل دنيا چه کهين وچه مهين لعنت الله عليهم اجمعين
ننڍا توڙي وڏا دنيا دار سڀني تي الله جي لعنت آهي.
اهل دنياکافران ومطلق اندر. روزو شب دربک بک ودرزق زق اندر
دنيا وارا پورا ڪافر آهن رات ڏينهن بڪ بڪ ۽ زق زق ۾ آهن
قبلئه باطن نيشان ذلو لمنين قبلئه ظاهر پرستان فرج زن
باطن وارن جو قبله الله آهي. ظاهر وارن جو قبله زائفان جو فرج آهي.
قبلئه دنيا ست پيران راسجود قبلئه عارف بود رب الودود
دنيا وارن جو قبله پيرن کي سجدو ڪرڻ آهي عارفن جو قبله الله راحمين آهي.
صادقان راصادق باشد مقال کاذبان راکاذبي شد قيل وقال
سچن جي ڳالهه ٻولهه به سچي آهي ڪوڙن جي ڳالهه بولهه به ڪوڙي
چيست دنيا گفتگو غير حق آدمي راميکند تيره ورق
آهي دنيا ڇا آهي حق جي ڳالهه کانسواءِ ٻيو ڳالهائڻ غير. حق واري گفتگو آدمي جي دل کي ڪارو ڪندي آهي.
نار دنيا ناريان راميکشد نور عقبيٰ نوريان ميکشد
دنيا جي باهه دوزخين کي ڇڪي ٿي عقبيٰ جو نور وارن کي ٿو ڇڪي
حب دنيا مي برداند مهيم حب موليٰ مي دهم عرش عظيم
دنيا جي محبت جهنم ۾ ٿي موڪلي موليٰ جي محبت عرش عظيم ڏانهن ٿي موڪلي
دنيا جو طالب مخنث پير ڪيڏي به شان شوڪت گاڏيون ڪارون پاجيرو تي چڙهيل هجي. باز ۽ ڪتا ساڻ هجنس ته به آدمي کي گهرجي ته ان ڏانهن نهاري به نه اهو پير نفس جي هستيءَ سان نفس جي فرمان ۾رهي ڪري جهنم ڏي ٿو وڃي.
بيت
سردرا ذوق ازغذار کروفر مرمخنث. رابود ذوق ذکر
مرد کي شوق غزا ۽ مردانگيءَ سان هوندو آهي کدڙي کي شوق مرداني اوزار سان هوندو آهي.
جز ذکر نئي اونئي ذکرُاو سوئي اسفل هي برد آن فکراو
اوزار کانسواءِ ان کي ڪنهن به ذڪر سان شوق نه آهي اهو فڪر ان جهنم جي طرف ٿو وٺيون وڃينس
گرهر آيد تافلک ازوئے م ترس که اوبه شوق سفل آموزيد درس
توڙي آسمان کان پيو اچي ته به ان کان نه ڊڄ ڇو جو هن ڪمينائي جو سبق سکيو آهي.
گر مخنث گے پرد خوف م کن کہ بہ ذوقی پشت شداورا کھن
توڙي کدڙو اڏري ته به خوف نه ڪر ڇو جو هن کي پُٺِ جو پراڻو شوق آهي.
دنيا جا طالب پير کدڙا آهن جيڪي خلق کي گمراهه ٿا ڪن ڇوته ماڻهو انهن وٽ الله تعاليٰ جي گمان تي اچن ٿا. انهن کي هدايت جي بجاءِ گمراهه ٿا ڪن. قرآن ۾ آهي ته يخدعون الا انفسهم جنهن معنيٰ مٿي ڏيئي چڪا آهيون اهي پاڻ ٺڳجي ويندا.
الحديث: الخلق عيال الله. احبهم الله من نفعهم لعياله آذاهم الله من اذاهم لعياله
يعني مخلوقات الله جو عيال آهي جنهن ان کي نفعو پهچايو ته الله ان سان پيار ڪندو. جنهن ان کي ايذايو ته الله به ان کي ايذاءُ پهچائيندو ظاهري نفساني طاقت تي اهي پير ماڻهن کي ايذائن ٿا ۽ بي انداز ظلم ٿا ڪن. رسول الله جي فرمان موجب اهي الله جا دشمن آهن. الله جي خلق سندس عيال مثل آهي جيڪو به ڪنهن جي عيال کي رنجائيندو ته مائٽ کي ضرور ڪاوڙ لڳندي ۽ ان جو دشمن ٿيندو. انهن لاءِ قرآن ۾ آيو آهي ته لم تقولون مالا تفعلون يعني جيڪي پاڻ چوندا آهن ائين پاڻ ڪندا ڪين آهن. اتامرون الناس بالبر وتنسون انفسکم ماڻهن کي نيڪي جو حڪم ڪندا مگر پاڻ کا اهو عمل وسريل هوندو. ماڻهن کي نيڪيءَ جو حڪم ڪندا مگر پاڻ کان اهو عمل وسريل هوندن
اسان وٽ مستي ۽ بيخودي جي اوقاتن ۾ اسان جي وڏن جو آهتي مرشد آيو. ان وقت اسان جي بوتي جا مائٽ چاچو ۽ مامون مري ويا هئا اچڻ سان پيرن اسان کان ڏن گهريو . پيرن جي اعمالن جي اسان کي اڳي خبر هئي ۽ عشق جي اثبات سان سڀ حقيقت سامهون آئي
بيت
قحط ده ساله به پيران ديده ام زان سبب برحال شان خنديده ام
پيرن وٽ ڏهن سالن جو ڏڪر ٿا ڏسون ان ڪري سندن حال تي کل اچي ٿي.
مي نه داني قحط معنيٰ نزد شان حب دنيا شهوت وطمع اندران
خبر نه اٿيئي ته انهن وٽ معنيٰ جو ڏڪر آهي انهن ۾ دنيا جي محبت ۽ شهوت جي لالچ آهي
خدا ۽عشق جي معنيٰ کان اڻ ڄاڻ آهن. سڀئي بي حاصل ۽ وحت کان بي اثر آهن.
کو رچشم کور جان وکور دل، درخودي مرده فتاده درغفل
اکين جان ۽ دل جا انڌا آهن خودي جي عفلت ۾ مئا پيا آهن
قوت ايشان حب دنيا احب جاه بي خبر باشندا ازکر الله
انهن جو وقت دنيا ۽ عزت جي محبت آهي. الله جي ذڪر کان اهي بي خبر آهن
ان آيل پير کي چيو سون ته اسان جا لاکيڻا مائٽ توڪوڙا دلاسا ڏيئي مارايا. جو تون چوندو هئين ته مون کي ڏن ڏيو ۽ پوءِ اوهان جي قبر محشر جو منهنجو ذمون آهي غريب هجڻ ڪري جي روڪ نه هين. ته وٽو ٿالهي به ڏن ۾ کنيون ويندو هئين. جڏهن هو بيمار ٿيا ۽ سڪرات ۾به تو ڪونه پهتين. جڏهن هو مري ويا ته اسان مقام جي لون تي چڙهي توکي سڏ ڪياسي اهي به تو ڪونه ٻڌا جي سڏ ٻڌين ها ته اچين ها. پر تون صم بکم عمي فهم لا يرجعون. گونگو ٻوڙو هئين پوءِ قبر ۾وٽن منڪر نڪير اچي پهتا تن ته ڏاڙهيون پٽي پڌر ڪري ڇڏيائون جيئن رڍَ کي گدڙ دسيندو آهي ۽ رڳي بجهڙ پيئي هوندي آهي.اسان جي مائٽن سان منڪر نڪير اهڙي تعدي ڪئي تو سکڻا دلاسا ۽ آسرا ڏيئي مڙس مارايا آهن تو انهن کي نه ذ ڪر فڪر نه ڪنهن عبادت جو ڏس ڏنو. هو ويچارا گمراهيءَ ۾مارجي ويا. تي تو پئسن تي مڙس ڇو ماريا؟ اهو ٻڌي پير ڀڄڻ لڳو. پر اسان ڀڄڻ ڪونه ڏنس. اسان ٻن ٽن پيڙهين تائين ابن ڏاڏن جي ڏنل ڏن جو ليکو ڪري ڏيڍ هزار روپيه پير ڏي قرض رقم روڪ هاڻي جو هاڻي ڏي يا ويهه ته جيئن منڪر نڪير اسان جي ابن ڏاڏن جو ڏاڙهيون کوهيون آهن تيئن تنهنجي ڏاڙهي به کوهيون هن ورتي صون جيڪا پئسن ۾ جهلي سون. جنهنجي بنياس مان اڄ تائين گهوڙيون بيٺيون آهن پوءِ ته پاڙي وارا به ڏن ۽ دعوتن کان ڇٽي پيا. پير وري اسان جي ڳوٺ ڏي منهن ئي ڪونه ڪيو.