وحدانيت جي واکاڻ
بيت : اکران دي وچ جوئي اڙيا. عشق دي چاڙهي مول نه چڙهيا.
اهو جاهل صوفي اکرن کي علم چوندو، معنيٰ کان بي خبي. اکر آهن دنيا جا وهم ۽ سڌون. جيڪو انهن ۾ اڙيو سو الله کان گمراهه ٿيو. مگر بي سمجهه کي اها خبر نه آهي ته عارفن جا توحيدي دفتر ۽ خدائي ڪلام به سڀ ڪلام الاهي آهن. جاهليت جي جملن چوڻ سان پنهنجو دين ايمان چٽ ٿو ڪري.
اهڙي جاهل صوفيءَ جي باري ۾هڪ هندوءَ ٻڌايو ته هالاڻيءَ ۾ان جو هڪ مريد هو. جڏهن هالاڻي ۾آيو ته مڙهيءَ ۾ ويو ۽ ٻه ٽي واڻيه به ساڻس گڏ هئا. مڙهيءَ ۾ مهاديوَ جي دڪي هئي جتي بت رکيل هئا. جيئن جواهو جاهل صوفي آيو ته مٿو ٽيڪي بتن کي اچي سجدو ڪيائين. واڻيه ڳالهه ڪئي ته مون کي پڪ هئي ته مسلمان جي مذهب ۾بتن کي سجدو ڪرڻ وڏو ڏوهه آهي، مگر هن بتن جي اڳيان سجدو اسان کي ويساهه ڏياري مريد ڪرڻ لاءِ ڪيو آهي. پوءِ مان سڃاتس ته هي ٺڳ آهي فقير نه آهي. جيڪڏهن خدا کي پهتل هجي ها ته مندر ڏي هلي ئي ڪين ها. اسان علم جو تاڪيد تڏهن ٿا ڪريون جو جاهل جي فقيري جو اهو حال آهي رسول الله ﷺ به اهڙن فقيرن لاءِ فرمايو آهي ته الفقر سواد الوجهه في الدارين. يعني اهڙي فقيري ٻنهي جهانن ۾ منهن ڪارائي آهي.
بيت
اول علم آموزو بعد ازان اين جابيا، جاهلان راپيش حضرت حق تعاليٰ نيست جا
اول علم پڙهه پوءِ هيڏي اچ ڇو ته جاهلن کي حضرت حق تعاليٰ اڳيان جاءِ ڪانهه ملندي
علم باطن همچون مسکه علم ظاهر همچون شير، کئي شود بي شير مسکه کئي شوبي پير پير
باطني علم مکڻ مثال آهي ته ظاهري علم کير وانگر آهي. کير کانسواءِ مکڻ نه ٺهندو ۽ مرشد کانسواءِ فقير ڪيئن ٿيندو.
اهڙي جاهل فقير جو مريد به جاهل ته ڪڪڙ بچن سوڌي انڌي عالم ۽ واصلي فقير جو طالب توڙي جاهل هوندو ته به صحبت مان چڙهي ويندو. ڇو ته مرشد کيس لامڪان کان تحت الثريٰ تائين واقف ڪيس. پوءِ اهڙو جاهل به علم وارو چئبو.
هڪ جاهل صوفي ڪنهن وڏي شهر ۾ واڻين مريدن ڏي ويو ساڻس پٽ ۽ پوٽا به گڏ هئا. پوٽن خواه پٽن کي سمجهايائين ته ڪپڙا واڻين جي دوڪان تان سٺا آڻجو جڏهن واڻيه ڪپڙا آڻين ته توهان پئسه مون کان گهرجو ته مان چوندس ته ابا پئسه ڪونه آهن. پوٰءِ پاڻهيئي پسئه مريد ڀريندا ۽ اوهان لاءِ سٺا ڪپڙا ٿي پوندا. آخر ڇوڪرن ڪپڙا آڻائي چيو ته ڏاڏا پئسه ڏي. پاڻ جواب ڏنائين ته ابا مسڪين فقيرن وٽ پئسه ڪٿا آيا. اهو ٻڌي ڇوڪرا روئڻ لڳا، جو سمجهايل هئا اها ڏسي مريد پئسه پنج سئو روپيه ڏنا هنن ويچارن کي خبر نه هئي ته اها ڪا گروءَ جي حرڪت هئي هوڏانهن پاڻ هزارن جو مالڪ هو. اهو آهي جاهل صوفيءَ جو ڇند ۽ مڪر.
بيت رومي صاحب
صوفيءَ دنيا پرست وناخلف، حب دنيا عمراو کرده تلف
دنيا جي طالب صوفيءَ نڀاڳي، دنيا جي محبت ۾ عمر تباهه ڪري ڇڏي
صوفيءَ مکار شد مردم فريب دام تزريزي کشيده مکر وفريب
مڪريل صوفي ٿيو ته ماڻهو ڦريندو. اٽڪل ۽ ٺڳيءَ سان ڦاهيون پيو اڏيندو.
تابدان سالوس دنيا راخرد ، بي خبر باخويشتين اين مکر کرد
تڏهن ته بيوقوف دين تي دنيا خريد ڪئي بي خبر اها ٺڳي ته پاڻ سان ڪئي
يخدعون الله ومايخدعون ، کل شيءِ يرجع اليٰ اصله
ٺڳي الله سان ٿا ڪن مگر پاڻ ٿا ٺڳجن، سڀ شيون پنهنجي اصل ڏانهن موٽن ٿيون.
اين جزائي في جهنم خالدين. بشنوو الله خير الماکرين
ان سزا سان جهنم ۾ ويندا، ٻڌو ته الله ٺڳن کان وڌيڪ سياڻو آهي.
صوفي روباهه گمرهه کرد خلق همچون گربه موش رابگرفت حلق
لومڙ جهڙي صوفيءَ خلق گمراهه ڪئي آهي. ٻليءَ وانگر ڪوئن کي نڙيءَ مان ٿي پڪڙي
همچون گربه ذاکر زيرد رخت : موش گر آيد زنددان سخت
جيئن ٻلي وڻ هيٺان ويهي ذڪر ڪندي آهي ڪئو ايندو ته سڪ چڪ وجهندي اٿس،
وان مريدان گويندا اين شيخ ڪهن در مراقب خلوتش باذاولمنن
اهي مريد چوندا ته هي وڏو پراڻو پير آهي. مراقبي ۾ خدا سان ڪچهري ٿو ڪري
چشم پوشيده است ازهل عوام بيخبر مردم کشوده است بدام
عام ماڻهن کا منهن ۽ اکيون ڍڪي ٿو اڻ ڄاڻ ماڻهو سندس دام ۾ ڦاسن ٿا.
شيخ کهنه شدو خودار اونه يافت لاجرم گشته مراکب ذڪر تافت
بزرگ ڪراڙو ٿي مگر پان کي نه لڌائين سندس مراقبه ۾ ذڪر اجايا ويا.
هرکه خود رايافت اوبي ذڪر شد نه براو خلوت نه چله فکر شد
جنهن پاڻ کي لڌو ته ذڪر بيهي ويندس انتي مراقبه يا چاليهي جي ڳڻتي نه هوندي
شيخ کهنه هست جويائي خدا. تاهنوار ذاکر است ودر فقا
شيخ ڪراڙپ تائين خدا کي ٿو ڳولي اڄ تائين هو جهد ۽ ذڪر ۾ بيٺل آهي.
چه مراقب غائب را انتظار ، ميکنده موش راد رختان شکار
مراقبو غائب جو انتظار آهي. اهو ڄڻ جهنگ مان ڪوئن جو شڪار ٿو ڪري.
شيخ شد کهنه مراقب درنماز دل بودرد جمع دنيا حرص آز
شيخ ڪراڙپ تائين مراقبي ۽ نماز ۾ آهي، دل دنيا جي گڏ ڪرڻ جي حرص ۾ اٿس.
انتظار است آن مراقب بهر حق، شيخ کهنه شدنه ديده مهر حق.
مراقبه ته الله لاءِ انتظار آهن. ڪراڙپ تائين الله جو ديدار نصيب نه ٿيس
چونکه نا ديده است حق را اونه ديده، زان مراکب زکروا دارد مزيد
جڏهن ته حق اڻ ڏٺل اٿس ڏٺوئي نه اٿائين، ان ڪري گهڻا مراقبا ۽ ذڪر ٿو ڪري.
چون خدا حاضر هي بيند فقير، نام بردن حاضر کار ضرير
فقير جڏهن خدا کي حاضر ڏسندو آهي ته پوءِ حاضر واري جو نالو وٺي سڏ ڪرڻ انڌي جو ڪم آهي.
شد مجاهد قطع که اوحق رابيافت، آفتاب معرفت بروئي بتافت
جنهن حق کي لڌوان تان مجاهدا معاف ٿيا، ان تي معرفت جو سج اڀريو.
ذکر باشد شمع بهر تيره شب، تاکه رهرو در رود راه رب
ذڪر اونداهي رات لاءِ شمع آهي ته جيئن واٽهڙو رستو وٺي سڌو الله ڏي وڃي.
چونکه خورشيد عنايت طلوع شمع شرمنده شده افگندر کوع
جڏهن عنايت جو سج اڀريو ته شمع لڄي ٿي نوڙي جهڪي پوندي.
پس غلط باشدبه جستن آفتاب باشمع بي عقل باشد درد باب
پوءِ سج کي اڀريل ڏسي ڳولڻ غلط آهي. روشني ۾ بتي کڻڻ بي عقل جو ڪم آهي.
از بهر خورشيد خورشيد گواه . شمع چه دهد گواهي شد تباهه
سج جو شاهد به سج ٿي ٿو سگهي شمع پاڻ ختم ٿي ويندي ڪهڙي شاهدي ڏيندي.
وان مريد ان چاپلوس وبي وقوف پيش مرشد نرم ميگويد حروف
اهي مريد خوشامدڙيا ۽ بوقوف آهن اڳيان جهڻيو پيا ڳالهائيندا.
ديگران را اوز گفتن لب گزند ، پس ز گفتن جمله خاموشي کنند
ٻين کي به ڳالهائڻ کان پيا چٻان ڏيندا. پوءِ جي ڪنهن ڳالهايو ته هي ماٺ ٿي ويندا.
هر کس راز يرلب آوازها، شيخ ما اندر ذکر در راز ها.
هر ڪنهن کي هوريان ڳالهائڻ لاءِ پيا چوندا. اسان جو مرشد ذڪر ۽ راز الاگي ۾ ويٺو آهي.
آن خوشامد گوو آن نا دان مريد شيخ ناقص را کنند همچون يزيد
اهي خوشامدي نادان مريد. ناقص پير کي يزيد جهڙو متڪبر بنائي ڇڏيندا.
وان مريد ان بردرش جمله خموش ، از بهر آواز شيخ گوش هوش.
اهي سندس مريد در تي ماٺ ۾هوندا ان جي آواز لاءِ ڪن ۽ ڌيان ڏيون ويٺا هوندا.
چون بدر آيدر خلوت شيخ نشين ، ميکند گفتار زير لب لعين.
اندر ويٺل پير جڏهن جو بيٺڪ مان ٻاهر ايندو ته اهو لعنتي هوريان پيو ڳالهائيندو.
نرم گفتار چون گربه حيله ساز، از برائي اثر مردم مکرباز
اٽڪلي ٻليءَ وانگر هوريان پيو ڳالهائيندو. ماڻهن کي اثر ۽ ٺڳڻ لاءِ
غره شيران حق چون رعد برقي، مي رود آواز شان برنه طبق
حق جي شينهن جو آواز گجگوڙ جهڙو ٿيندو آهي. انهن جو آواز نون طبق تي ويندو آهي.
مگر دنيا نرم گفتار بود، از بهر خود شيخ گفتار بود
دنيا جي مڪر جي گفتار نرم هوندي آهي. ماڻهن کي ٺڳڻ لاءِ شيخ جي اهڙي گفتار هوندي آهي.
آن مريد ان چاپلوس وياڙگو، درثنائي شيخ اندر گفتگو.
اهي خوشامدي ۽ بڪواسي مريد، شيخ جي تعريف ۾ مصروف هوندا آهن.
چاپلوس آن مريد ان کره خردست بسته جملگان افگندسر
اهي مريد کودڙا خوشامندي آهن. هٿ بڌيون سڀ سجده ۾ هوندس
شيخ مارا منزل لاهوت بس، هم بدين جاکس نه دارد دسترس
اسان جي مرشد جي منزل لاهوت آهي. سندس جاءِ تي ٻيو ڪير به پهچي نٿو سگهي.
اين نه مي داند اعميٰ شيخ را، که اندرون ناسوت گم گشته فنا
اهو نٿا سمجهن ته سندن مرشد انڌو آهي جيڪو هن دنيا جي جهان ۾ ئي گم ۽ فنا آهي.
طالب دنيا ست کافر ملحد آهي، کئي شود مردانهءِ حق مرحر
دنيا جو طالب ملحد ڪافر آهي. هي حق جو مرد موحد ڪيئن ٿي سگهندو.
از وجودنه مي آيدبدر ، بس کجا کرده بودسر سفر
هيءَ پنهنجي جسم مان ئي نه نڪتو آهي. پوءِ هن ٻيا سير سفر ڪٿان ڪيا آهن
چون که شد محبوس جا اوبه تن، همچون شب پر تيرگي دار وطن
جڏهن هي جسم ۾ قيدي آهي پوءِ ته چمڙي وانگر اوندهه هن جو ٽڪاڻو آهي.
ديگران راحق نمايد اوگهه حق راند ديده روبرو
اهو ٻين کي الله ڪيئن ڏيکاريندو هن ته ڪڏهن الله کي روبرو ڏٺو ئي ڪينهي.
هڪڙو جاهل صوفي ڪنهن ڳوٺ ۾ واڻين وٽ ويو. واڻيه وٽس حلوا پاپڙ ۽ پڪوڙا مصري مٺائي جا ٿالهه ڀري کڻي آيا ۽ ماني به کڻي ڏنائونس هٿ ڌوئاري چيائونس ته ماني پوءِ کائجو اڳ ۾ هڪ سوال جو جواب ڏيو. سوال آڪاس لوڪ جو آهي ته روح نر آهي يا مادي، جواب ۾ چيائين ته مون کي خبر ئي نه آهي. مان پڙهيل نه آهيان. تنهن تي واڻين چيس ته تون فقير به نه آهين پيٽ پالو آهين. آڪاس وديا. يعني آسماني علم جي توکي خبر ئي نه آهي. جي خبر هجيئي ها ته ضرور ڪو جواب ڏئين ها. ائين واڻين سندس اڳيان پيل سڀ شيون کڻي ورتيون ۽ چيائونس ته توکي (رسوئي ماني ) کارائڻ به پاپ آهي. اسان ڀڳوان جي اڳيان لڄي ٿينداسون. ڇو ته تو جهڙي بيوقوف جي خدمت ڪرڻ به بيوقوفي آهي. ڏسو ته ان انڌي صوفيءَ کي واڻين به سڃاتو ته بي حاصل آهي. عام لاءِ ته سوال تمام ڏکيو آهي. هن سوال جو جواب ملان قاضي به ڏيئي نه سگهندا. مگر فقير عارف!
هڪ دفعي ڪنهن ماڻهوءَ جاهل صوفيءَ کان پڇيو ته مست مجذوب گهڻو ڇو کلندا آهن، ته جواب ڏنائين ته مجذوب ٽهڪي جي منزل ۾ ويندا آهن جتي وڻن جو پاڙون مٿي ۽ لامون هيٺ ڏسندا آهن.تڏهن کلندا آهن. ٽهڪي جو مقام ۽ منزل نه ڪتابن ۾نه حديثن ۾ ڪنهن پڙهيو آهي ۽ نه ڪنهن ٻڌو آهي جاهل صوفيءَ جو جواب کل جهڙو.
رسول الله ﷺ ان ڳالهه جي جواب ۾ فرمايو هو ته مستن کي خدائي وصل جي خوشي آهي ۽ ٻيو ڪو به غم ڪونه اٿن ان ڪري کلندا آهن ڏسو ته ڪهڙو نه سهڻو جواب آهي.
ان جاهل صوفيءَ هڪ دفعو ڳالهين ڪندي چيو ته عاشق فقير سجين مڪان (دوزخ) ۾ رهندا آهن. تنهن تي سندس ڪچهري ۾ ڪو پڙهيل فقير موجود هو تنهن منهن ۾ هٿ هڻي چيس ته مان توکي ڪيترا دفعا سمجهايو آهي. ته عليين مڪان ( بهشت) چئو سجين جهنم کي چئبو آهي عاشقن تنهنجو ڪهڙو ڏوهه ڪيو آهي جو سجين ۾ ٿو وجهين چيائين ته مون کي سجين لفظ سولو ٿو لڳي عليين چوڻ ڏکيو ٿو لڳي. اهو حال آهي جاهل فقير جو.
هڪ دفعي هڪ جاهل صوفيءَ ڪنهن پڙهيل کان پڇيو ته مئي کانپوءِ هي هتئون واري محبت رهي ٿي يا نه؟ اهو پڙهيل فقيريءَ کان بي خبر هو ته به جواب ڏنائين ته روح کي جسماني واري محبت ڪانه هوندي آهي. باطن بي پرواهيءَ جو ملڪ آهي. ڏسو ته جاهل صوفيءَ کي ايتري به روشنائي نه هئي جو اها خبر به ٻين کان پيو پڇي.
هڪ دفعي ڪو درويش جي اولاد مان آدمي رنديءَ صحبت ٻڌڻ لاءِ بي حاصل صوفيءَ وٽ ويو ته من ان فقير کان ڪا باطني مدد ملي. جڏهن وٽس ويو ته اهو مريدن وارو فقير هن جي پيرن تي ڪري پيو ۽ چوڻ لڳس ته وڏن پکين جا کنڀ آهيو مون کي دعا ڪريو ته جنهن ٻيڙيءَ ۾ فقير چڙهيا آهن ته مان به چڙهان. ائين وري وري هن کان دعا پيو گهري. هن فقير جي ته رندي صحبت ٻڌل هئي دل ۾ چيائين ته مار مان ڪنهن کان مدد وٺڻ آيو آهيان. جو هي ته اڃا فقيري جي ٻيڙيءَ تي چڙهيو ئي نه آهي. ٻيڙيءَ تي چڙهڻ جي کيس پڪ به نه آهي. سندن عمر اسي ورهيه آهي ته به ٻين کان دعائون ٿو گهري. ويچار ڪيائين ته پنڌ ئي اجايو ٿيو، حق کي نه پهتل ۽ بي حاصل فقير جو اهو حال آهي.
هڪ دفعي خواجه ابو الحسن خرقانيءَ کان حاجين جي قافلي بَدونِ جي ڦر مار کان دعا گهري خرقاني صاحب چين ته اوکيءَ مهل مون کي سڏ ڪجو ته اوهان جي مدد ڪندس. پوءِ حاجين ائين ڪيو ۽ سڀ قافلو سلامتي سان موٽي آين. ڏسو ته عارفن جي ڪيڏي نه طاقت آهي فقير ۽ ڪوڙي مڪار ۾ڪيڏو نه زمين آسمان جو فرق آهي. هو ٻيڙيءَ ۾ چڙهڻ لاءِ ٻين کي منٿون ٿو ڪري ۽ هيءَ صوفي ٻين جا ٻيڙا ٿو تاري. شمس الحق تبريز قم باذني ۽ اسجدني جا نعرا ٿي هنيا ۽ هيءَ جاهل صوفي ٻيڙيءَ ۾ چڙهڻ لاءِ ٻين کا دعائون ٿو گهري.
هڪ دفعي هڪ توحيد جي قائل فقير کي شوق ٿيو ته فلاڻي فقير وٽ وڃان. جڏهن وٽس ويو ته کائونس پڇيائين ته توهان جو دفتر الاهي ۾ ڪهڙو نالو رکيو اٿن. چيائين ته ڪٺل ٻڪري، اوچتو سندس پٽ ۽ پوٽا آيا جن کي ڏسي فقير چيس ته هي ڪٺل ٻڪريءَ جا ڇيلا آهن جيڪي ڪٺي کانپوءِ ڄڻيا اٿس. اها ڪٺل ٻڪري جڏهن مريدن وٽ وڃي ٿي ڪراچيءَ تائين پاپڙ پڪوڙا پر ساد سڱر لايون ڪرٽيندي ٿي وڃي. پوءِ فقير چيس ته افسوس جوتو هيترا ورهيه فقيري ڪمائي ۽ توکي لقب وري ٻڪري مليو. انسان مان ڦري حيوان ٿي پئين، عارفن جن الله اثبات ڪيو سي انسان مان الله ٿي پيا ۽ من خدايم جا نعرا هنيائون هاڻي ٻڌاءِ ته توکي ڪهڙي ٻڪري سڏيون ڪاري ڪٻري لاکي ياليڙي يا ٻٽي ٻڪري تون ٻڌاءِ ته توکي دفتر الا هي مان رنگ ڪهڙو مليو آهي. جنهن تي ناقص فقير وائڙو ٿي ويو. پنهنجي ڳالهه مان ڦاٿو. پيشمان ٿيو.
هڪ دفعي نبي بخش نالي زميندار اسان کي ٻڌايو ته مان مرحوم مير امام بخش جي وقت ۾ ڇيڙن سان گڏجي موچاري پوشاڪ سان هڪڙي نادان صوفي جي اوتاري ۾ ويس. مان فارسي به پڙهيل هُيس ڏٺم ته ان فقير وٽ هندو گهڻا ويٺا هئا. جن کي گيان جون ڳالهيون ٿي ڪيائين ته ابا هيءَ فقيري جيڪا اسان وٽ حي ان جي خبر رسول الله ﷺ کي به ڪانه هئي معاذ الله چيائين ته رسول الله ﷺ رڳو روزا نمازون ڄاڻندو هو. باطن بين فقير نه هو. مون کي نبي بخش فقير کي عبرت ٿي لڳي ته نڀاڳو دنيا لاءِ دين ٿو وڪڻي. هندو رسالت جا ته اڳ ۾ ئي سخت منڪر آهن. هي مسلمان به رسول الله ﷺ جي رسالت جو منڪر ٿي پيو آهي. قرآن پاڪ ۾ اهڙن صوفين لاءِ فرمان آهي ته اِنَّ الَّذِیْنَ یُؤْذُوْنَ اللّٰهَ وَ رَسُوْلَهٗ لَعَنَهُمُ اللّٰهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْاٰخِرَةِ وَلَهُم عَذَابُ اَليم. رسول الله جي شڪايت الله جي شڪايت آهي هاڻي ڏسو ته اهو صوفي محشر ۾ انهن ڪراڙن ڌوتي بندن جڻيون پائيندڙن کولرن سان گڏ اٿندو. من تشبه بقوم فهو منهم. اهو رسول الله جي روبرو ڪيئن اٿندو. اي مسلمانو! هن صوفي کي روسول الله جو طالب سمجهون يا گورک مڇيندر يا ايسر مهاديو جو طالب سمجهون اها ڳالهه نبي بخش هڪڙي رند عارف سان ڪئي جنهن تي فقير چيس ته افسوس تنهنجي مسلمانيءَ جو جنهن وقت ائين چيو هئائين ته ڏاڙهيءَ م هٿ وجهي کڻي دسينس ها ڏاڙهيءَ ۾ بج ئي نه ڇڏينس ها جو اها ڏاڙهيءَ واڻڪي هئي. پوءِ جي جيل وڃي ها ته به جاچ بعد آزاد ٿي وڃين ها. جو مسلمان حاڪم هئا
هڪڙي جاهل صوفي شاهه شرف بو علي قلندر جو بيت ياد ڪيو ۽ اهو بيت ڪنهن عارف بالله جي سامهون پڙهيائين ته ” شرف گرباد ورزد مائيه زلفش به برد، باد را نيز نزد زلفش وريدن نه دهم وي“ يعني شرف جيڪڏهن هوا لڳي ۽ محبوب جي زلفن مان خوشبوءِ کڻي ته مان هوا کي به سندس زلفن جي وجهو اچڻ به نه ڏيندس. تنهن تي عارف پڇيس ته ڇا انهيءَ محبوب کي زلف به آهن. تنهن تي چيائين ته هائو. وري عاشق آزمائش لاءِ پڇيس ته ڏاڙهي به هوندس. ته به جاهل صوفي چيو ته هائو اٺ اڱر ڏاڙهي به اٿس. وري ڏاڙي جو رنگ پڇيائين ته ڏاڙهي صفا اڇي اٿس. زلفن ۽ شيشون ٽنگيل اٿس، هڪ شيشيءَ ۾ شراب ته ٻيءَ ۾ ڪجل اٿس. جيڪو پائيندو آهي. پوءِ عارف چيس ته ڇا ڪراڙو ٿي ويو آهي ڇا جو سرمون ۽ ڪجل ٿو پائي پوءِ ته تيل به مکيندو هوندو. پوءِ معرفت واري فقير ٺٺولي ڪري چيس ته رنگ ته فقيري اٿئي باقي خبر ته ڪابه ڪانه اٿي. حقيقت ۾ ڏاڙهي عبديت جو نيشان آهي. احديت ۽ عبديت جا وار ڪين آهن. جڏهن هن ذات ذوالجلال تي ڪوڙ هنيو تڏهن ان فقير چيو ته آسمانن مان قدرت جي طرفان ٻه هٿ بُجَنِ وانگر لعنت جا لٿا جيڪي ان جاهل جي منهن ۾ اچي لڳا. جن جي ڏسڻ سان ان عارف فقير تي وجد حال پئجي ويو ۽ بيهوش ٿي ويو. اهو حال ڏسي اهو. جاهل شرمسار ٿيو. ڏٺائين ڪجهه به ڪونه جيڪو به ذات ذوالجلال تي ڪوڙ هڻندو ته اها تعدي ان سان ٿيندي لعنت الله علي الکاذبين ڪوڙن لاءِ آهي.
هڪ دفعي بيدل فقير جي ميلي تي وياسين ته اتي شڪارپور جي صوفين جو هڪ ٽولو ڏٺوسين جن جو حال ڏسي حيرت لڳي انهن فقيرن مان هر هڪ کي آئينو ۽ ڪجل جو آنڙو کيسي ۾پيل پوشاڪ هوائي گيڙو مٿي تي شودن وارو ڏنگڙو پٽڪو ٻڌل .
بيت
ٽرڙي ٽور تي ٺوشي پٽڪي اڱريان ڇهه ڇهه ڇلي
ظره ڇوڙ ميليان تي آون گانڊو ڪر ڪر گلي
ٻه رنان راٽيون ۽ بلبليون ساڻ هجنن اهي
به گيڙوءَ جي لٽن ۾ لعل هجن
نظارا پيا پچن، ڀنگ جو ڪونڊو پي ساري رات ڍيٻڪا پيا ڪن، جيڪو فقير غيرت ڪري ته ان کي چون ته هي فقير الله نٿو ٿئي رسول ٿو ٿئي. ڇو جو رسول الله گناهن کان پاڪ هو. ۽ چون ته الله کل شيءِ محيط آهي. افسوس جو الله جي محيطي واري معنيٰ ڊيٻڪي واري پاسي پيا ڪن اهڙا بي غرت ، اسان ٻئي هنڌ ڪٿي به اهڙي فقيري ڪانه ڏٺي.
حضرت رسول اللهﷺ جي وقت ۾ سعد اصحاب زال کي اعتراض جوڳي حالت ۾ ڏٺو ان مهل ٻيئي ماڻهو قتل ڪري وڌائين. جڏهن رسول الله ﷺ کي خبر پئي ته پاڻ فرمايائون ته ان سعد غيوراَ وانا غيورا منه والله غير منيٰ يعني بيشڪ سعد غيرت وارو آهي. مگر اڄوڪن صوفين کي بيغرت بانيو آهي. معاذ الله کل شيءِ محيط جي معنيٰ اها نه آهي جيڪا هي ٿا ڪن. هو ڏهن فقيرن جو رهبر رسول الله فرمايو هو ته الزنا يخرج بنا يعني زنا پاڙون پٽيندي آهي.ذات ذوالجلا قرآن پاڪ ۾ بار بار فرمايو آهي ته قانتات طيبات يعني سڌ ۽ پاڪائي جا حاڪم آهن. هي فقير ڏنڊي ۾ڇير ٻڌي ٻه چار ڏنڊا مسٽندا گڏجي هر هڪ درگاه تي رنان نچائيندا وتن. رنن جي بوءِ تي ماڻهو ائين اچي گڏ ٿين جيئن وهريل ڪتيءَ تي ڪتا اچن. تئين هر لوفر فقري ويس. ڪري ٽولا ٺاهيون هلندا وتن. قرآن ۾ آهي ته قُلْ لِّلْمُؤْمِنِیْنَ یَغُضُّوْا مِنْ اَبْصَارِهِمْ وَ یَحْفَظُوْا فُرُوْجَهُمْؕ يعني (اي رسول ) چئو مومن کي ته پنهنجو ن نگاهون جهڪيون رکن ۽ اوگهڙن جي حفاظت ڪن. اهو سڀني مسلمانن لاءِ حڪم آهي.
بيت
جمله عالم زان غيور آمدز حق، برداز غيرت درين عالم سبق
سارو جهان حق تعاليٰ غيور وٽان آيو آهي. ان ڪري هن جهان ۾ غيورت جو سبق ورتو اٿن.
اوچون جان است وجهان چون کالبند، کالبنداز جان پزيرند نيک وبد
ذات حق ساهه آهي ۽ جهان جي مخلوق جسم آهي. اهي جسم مان نيڪي بدي اختيار ڪن ٿا.
غيرت حق برمثل گندم بود گاهه خرمن غير مردم بود
الله جي غيرت ڪڻڪ جي ان وانگر آه ۽ ماڻهن جي غيرت بهه مئل آهي.
اصل غيرت يا بندنداز الله، ان خلقها فرع حق بي اشتباه
اصلي غيرت الله وٽان آندي اٿن خلق ڏاريون آهي حق تعاليٰ جون بنا شڪ شهبي جي.
حوض راگر آب اوشيرين بود، آب شيرين هم لئو لئومي رود
حوض جو پاڻي چوڌاري مٺو آهي. مٺو پاڻي لئو لئو ۽ مرجان جهڙو آهي.
وري ڪي جاهل صوفي لسڙا ڇوڪرا ناچوڪيون نچائيندا وتن. اهي ڇورا ۽ رنون انهن بي حاصل صوفين جي آسري تي لڳا وتن . بد نظر ۽ بدفعلي لاءِ رات جو گڏجي سمهن. ڀنگون چرس. آفيم پيا پيئن، منجهن ڪابه الله جي بوءِ به نه هجين، انهن بي حاصلن جو مرشد پنهنجون ڪافيون ڪلام پيو چورائي، جنهن اهي فرن ۽ نعرن جون ڪافيون ٺاهيون ان کان هڪ ڪلام جي معنيٰ پڇي سي، ته هڪ حرف نه آيس. ائين سڪ ٿي ويو. جيئن گڏهه گپ ۾گچندو آهي “ خرد رگل بماند. وآن بار در آب انداخت” يعني گڏهه گپ ۾ ۽ بار پاڻيءَ ۾.
فقيري آهي وجد حال سان بنا وجد حال جي فقيري الوڻي آهي ڪنهن اهڙي فقير کان فقيري جي پڇا ڪئي سي جنهن ٻڌايو ته خير شاهه تي صلوات تنجينا جو لک پڙهيم .اتان فقير ٿي آيو آهيان. منهن به اهڙي نيمڪ هيس جو منهن مان ڇار پيئي ڇڻيس. فقير ان کي چئبو آهي جنهن جي منهن ڏسڻ سان الله ياد اچي وڃي. توڙي عام ماڻهو يا دشمن ڏسي . جيڪو به ڏسندس ته ضرور الله ياد اچي ويندس. بي حاصل کي ڏسي ٻين جو به روح پيو سرڪندو ته ڄنڊن کان وٺي پادر هڻونس. يعرف المجمون بسيماهم .يعني ڏوهاري پيشاني ڏسڻ سان سڃاتا ويندا. ڇو ته هو الله جي درگاهه ۾ ناقبول آهن. اهي نفس. جا فرمانبردار آهن.
مصرع
“ويچاري وجود کي، ڏک نه ڏيکاريو،
هڪ مارو رکيائين مانن تي، ٻيو ڳالهين ڳٽڪارو،
چڪيل ڪيئن لهي چارو، محبت جي ميدان ۾”
جن فقيرن الله اثبات ڪيو تن جي گفتگو رندي ۽ بي پرواهيءَ جي هوندي، ڪنهن جي غرض نه ڪڍندا فقير جي صحبت ۾ڪيئي عالم فاضل ۽ شاعر نالو مٽائي اچي ويٺا. گفتگو ٻڌڻ کان پوءِ ڪابه ورندي نه ڏنائون. ڪن پڇين ته فقير کي ورندي ڇو نه ڏنو.جنهن تي چيائون ته فقير قرآن ۾ حديث کان ٻاهر ڪونه هو. فقير جي گفتار آسماني آهي جيڪا ڪنهنجي بند ڪرڻ جي نه آهي. فقير عارفن جو قرآن گواه آهي. ته تعرف في وجهم نظرت النعيم. سندن چهرو چمڪندڙ آهي ٻيا صوفي حرامي بي انصاف جيڪي مرشد جو انصاف گم ڪن. چون ته اسان جي نظر ۾ امام حسين عليه السلام اُها هستي آهي جنهن دين محمدي زندهه ۽ روشن ڪيو. جيڪڏهن پليدَ يزيد جي بعيت ڪري ها ته ماڻهو اڄ سوڌو يزيد تي ڪلمون پڙهن ها. ڇاڪاڻ ته ان جي حڪومت سبب ماڻهو ان جي پيروي ڪن ها. يزيد فاسق فاجر ۽ زاني شخص هو. ۽ زنا زادو به هو. هن جو وطن دوزخ هو.
بيت رومي صاحب
نه داري معاويه را دوست هرگز که دشمن خدا وپنجتن بود
معاويه سان دوستي نه ڪج جو هو الله ۽ پنجتن پاڪ جودشمن هو،
هزار ان بار لعنت بريزيد است که مرتد ملحد و دوزخ وطن بود
هزار دفعا يزيد تي لعنت آهي جو هو مرتد ملحد ۽ دوزخ ۾ رهڻ وارو هو.
يزيد جي قبر تي باهه جو کورو آهي ان مان شيشو ٿو ٺهي، هن کي باهه جي بشارت آهي. حضرت امام حسين عليه السلام جي روضي جي زيارت ۾ ئي ستر حج جو ثواب آهي. سڪ ۽ محبت سان وڃي ۽ موٽي به محبت سان ۽ ساڻس سڪ رکي بد ڪم نه ڪري ، ستر حج جو ثواب انجي ڪري آهي. جو حضرت امام حسين عليه السلام ڪعبته الله جي عزت ۽ حرمت بچائي جو اڄ تائين جو طواف ۽ حج ٿو پڙهجي. نه ته ڪعبه مڙهي ٿي وڃي ها ڇو ته عرب اڳ ۾ به بتن جا پوڄاري هئا. يزيد جا وڏا معاويه لعنه ۽ سفيان هئا. هنن اسلام مجبوريءَ کان قبوليو هو. سفيان ڪيئي دفعه دين کان ڦري ويو هو. آخر جڏهن حضرت رسول الله ﷺ سفيان ۽ سندس زال هنڌ وحشڻ تي مارشل لا نافذ ڪئي. تڏهن سر جي خوف کان مسلمان ٿيا هئا، نه ته رسول الله ﷺ سان لڙيا هئا، ابو جهل جنهنجو اصل نالوعمر بن حشام هو، اهو سفيان ۽ معاويه مطلب ته يزيد جا سڀ وڏا بتن جي ڊهڻ جي ساڙ کان ڪيئي ڀيرا رسول الله ﷺ جن سان لڙيا هئا. مگر جڏهن پڄي نه سگهيا ته پوءِ مسلمان ٿيا. عمر بن حشام کي ته سرڪار دو عالم ابوجهل ڪري سڏيندا هئا. مجبورنَ مسلمان ٿيڻ جوهنن کي دل ۾ ڪنڊو بيٺل هو هنن جي دل اڃا به بت پرستي ڏانهن مائل هئي يزيد جا جيڪي وڏا رسول الله ﷺ ۽ موليٰ علي عليه السلام قتل ڪرايا هئا انهن جو ويريڪو هنن جي دل تي بيٺل هو. ڪعبته الله کي بتن کان پاڪ رسول الله ﷺ ۽ موليٰ عليه السلام جن ڪيو هو. جيڪي امام حسين جا هڪ نانو هو ته ٻيو بابو هو. نه ته ڪعبه اڳي ته ڇهن ستن سون ورهين کان بتن سان خوش هو. ان ڊگهي عرصي ۾ ڪيئن وڏا وڏا بادشاهه سلاطين ٿي گذريا انهن مان ڪنهن کي به ڪعبته الله دانهن ڪانه ڏني ته ڪو کيس بتن کان ڇڏايو وڃي . جو اهو ڇهه سوَ ورهيه ڪعبه مڙهي ٿيل هو
حضرت امام حسين عليه السلام جي شهادت کانپوءِ يزيد پليد چيو هو ته بدر ۽ احد جي جنگين ۾ جيڪي اسان جا وڏا حسين عليه السلام جي ناني ۽ بابي بيگناهه قتل ڪرايا هئا سي جي اڄ امام حسين عليه السلام کي ڪٺل ۽ اهل حرم قيد ٿيل ڏسن ته مون تي ڏاڍا راضي ۽ خوش ٿين ها. بابو ۽ ڏاڏو به خوش ٿئي ها.
ان ڪري جيڪڏهن حضرت امام حسين عليه السلام يزيد پليد جي بعيت ڪري ها ته ڪعبه به ساڳيو بت خانوٿي وڃي ها. ڇا لاءِ ته رسول الله ﷺ فرمايو آهي ته الناس عليٰ دين ملوڪهم ، ماڻهو بادشاهه جي دين تي هوندا آهن. مثال مير علي مراد رياست جو حاڪم هو ۽ ڏاڙهي رکيل هئيس ته اڪثر ماڻهو ڏاڙهي رکندا هئا، وري مير علي نواز کي ڏاڙهي ڪوڙائڻ جو خيال پيو ته اڄ تائين آفيسر سپاهه ۽ زميندار خواه رعيت ۾ ساڳيو رواج پئجي ويو. ان ڪري يزيد جي فسق وفجور جي پيروي ضرور هلي ها. ۽ ڪعبه به مندر بنجي وڃي ها.
بيت خواجه معين الدين اجميري
شاهه است حُسين بادشاهه است حُسين.
دين است حُسين دين پناهه است حُسين.
سرداد نه داد دست دردستِ يزيد،
حقاکه بنائي لا اِله اِلا الله هست حُسين.
ترجمو: شاهه ۽ بادشاهه حسين آهي. دين به حسين آهي ۽ دين جو بچائيندڙ به حسين عليه السلام آهي. تحقيق ته ڪلمه جو بنياد به حسين عليه السلام آهي. سرڏنائين مگر يزيد جي هٿ ۾هٿ نه ڏنائين
اصل ۾ يزيد جي پڙ ڏاڏي حرب شڪار ڪندي خواجه عبدا لمطلب رسول الله ﷺ جي ڏاڏي جو پاڻي بند ڪيو هو، جو قافله وارن بيهوش ٿيلن کي پاڻي پياري هوش ۾ آڻي اٿاريو هو. ان وقت جيتوڻيڪ سفيان وٽ پاڻيءَ جي ڀريل مِشڪَ هئي ته به گهرڻ سان به نه ڏٺو هئائين اڃايلن کي بيابان ۾ ڦٽي ڪري هليو ويو. پاڻي بند ڪرڻ جو رواج اصل يزيد جي وڏن جو رواج هو. جنهن جي هن پوٽي پليد ابن الپليد پيروي ڪئي رسول الله ﷺ جو خاندان اصلها ثابت و فرعها في السماءِ يعني انهن جون پاڙون مضبوط زمين ۾ ڏار ۽ لامون آسمان ۾ هيون. اهو خاندان نبوت جو وڻ آهي. جنهن جي وڍڻ جي يزيد پليد لعن الله عليهم ڪوشش ڪئي مگر وڍي نه سگهيو. مگر پنهنجي بني اميه جي خاندان جو وڻ پاڙئون وڍي ڪڍيائين. جيڪو تا قيامت في السقر في النار ٿيو.
بيت
کرد اسمائيل قرباني خليل ، از بهر فرمان ذات حق جليل
حضرت ابراهيم خليل اسمائيل جي قرباني ڪئي، ذات حق جي فرمان موجب
کرد اسما عيل زنده فرمان حق، جمله عالم راهمين ذکر و سبق
اسمائيل حق جي فرمان کي زنده ڪيو. سڄي ڪائنات کي ان ياد ملهائڻ جو سبق آهي.
بل حسين آن خليل کربلا، اندرين رهه عشق جان کرده فدا
پر ڪربلا جي خليل امام حسين، ان عشق جي راهه ۾ جان قربان ڪئي
باهمه جمله صحابان باعيان گشت قربان به پيش ذوالجلال
سڀني دوستن ۽ عيال سميت، ذوالجلال جي خدمت ۾ قرباني پيش ڪيائين
بين فرينٰه بذبح عظيم ، ترکتم الآ خرين امر حکيم
ڏس ته ان کي وڏيءَ قرباني چيو ويو آهي. خدا جو حڪم پوين لاءِ ڇڏيوسون القرآن
سيد عاليجناب شه حسين آن محمد مصطفيٰ رانو عين
سيد سردار بادشاهه امام حسين اهو سرڪار محمد مصطفيٰ جي اکين جو نور هو.
کردا اندر کربلا ذبح عظيم شه حسين ابن الکريم اب الکريم
ڪربلا ۾ عظيم قرباني ڪيائين شاهه حسين سخي ابن السخي جو ٻچڙو هو
جمله فرزندان واعوان وتبار جملگان قربان راه حق نثار
سڀني پٽن يارن ڀائرن سميت، حق جي راهه ۾ قربان ڪيائن
آن نواسئه سيد عالم همم کرد قربان راه حق جان وجسم
ان ٻنهي جهانن جي سردار جي نواسه خدا جي راه ۾ جان ۽ جسم به قربان ڪيو.
کربلا دربين خليل الله را، اين خليل کشته مقتل گاه را
ڪربلا ۾ خليل الله کي ڏس. ههڙي خدا جي دوست کي مقتل گاهه ۾ ڏس
چون حسين آن خليل راپدر، نيست در عالم به بين کشانظر
اکيون کولي ڏس ته امام حسين ۽ سندس پيءُ جهڙو ڪائنات ۾ ڪو نه ڏسبو
نيست مادر، مراوار همچون حسين نيست مادر مادر چون قرت العين
حسين جي ماءُ جهڙي ڪنهنجي ماءٌ نه آهي نه وري ڪنهنجي ماءُ رسول جي اکين جو ٺار آهي.
نه بودش جدي چون ختم الانبياءِ نئي برادر همچون حسن المجتبيٰ
خاتم الانبياءَ جهڙو ڪنهنجو به نانو ڪونه آهي نه سندس ڀاءُ حسن المجتبيٰ جهڙو ڪنهنجو ڀاءُ آهي.
همچون اسد الله حيدر راپسري ، درهمه دنيا ۾ ڪنهنجي به پٽ کي اهڙو جگر نه ٿيندو.
اين مسلمان است زنده از حسين، ايستاد مسلمان ايستاد دين
هيءَ مسلماني امام حسين جي ڪري زنده آهي، مسلمان به قائم آهن ۽ دين به قائم آهي.
اين عمارت دين را معماراو ، کنبهءِ اسلام را سالاراو
دين جي عمارت جو اڏيندڙ به اهو آهي ۽ اسلام جي ڪنبي جو اڳواڻ به اهو آهي.
مافقيري از حسين آموختيم ، زان سبب ماجمله درها دوختيم
اسان فقيري به امام حسين کان سکي آهي. ان ڪري اسان ٻيا سڀ دروازا بند ڪري ڇڏيا آهن.
رهبر راه حسين ابن علي راه وحدت ميکنداو منجلي
عشق جي راه جو رهبر حسين ابن علي آهي. وحدت جي راه ۾ قبوليت به ان جي هٿ ۾ آهي.
عارفان وعاشقان اور اغلام، جملگان رابردرش ادب وسلام
عارفن ۽ عاشقن ان جا غلام آهن. سڀني کي ان جي دروازي جو احترام آهي
آن سير حرم وي آن تشنگي خنجرو شمشير جملگي
انهن اهل حرم جي قيد ۾ اڃ انهن سڀني جوقتل ۽ تير تلوارون ڏسو