چوڪيدار جي ڳالهه
ان طرح سان هر هڪ آدميءَ وٽ به دمن جو خزانو آهي. هر هڪ دم ڪتاب جي ورق وانگر آهي. هر هڪ آدمي وٽ دمن جو مڪمل ڪتاب آهي.ان جي پڙهڻ لاءِ خداوند ڪريم قرآن ڪريم ۾ فرمايو آهي ته:
اِقْرَاْ كِتٰبَكَؕ-كَفٰى بِنَفْسِكَ الْیَوْمَ عَلَیْكَ حَسِیْبًاؕ(۱۴)
يعني پڙهه پنهنجو ڪتاب گهڻو پنهنجي دم سان جو اڄ ( قيامت جي ڏينهن توتي حساب ٿيندو اهڙي طرح دمن کي سجايو ڪرڻ لاءِ تاڪيد ڪيل آهي.
تنهنجو نفس هر وقت تاڙ ۾ آهي ته جيئن ننڊ اچيس ته سمورو گهر ٻهاري وڃانس. مطلب ته جيڪڏهن پيٽ ڀري سمهندو ته ننڊ اچي ويندس ۽ نفس چور کي وارو لڳي ويندو ۽ دمن وارو شاهي خزانو چورائي برباد ڪندس. مگر جاڳندڙ جو سامان ڪير کڻندو. اهڙي طرح ننڊ ستل جا جيڪي دم اجايا ويا سي مُوٽي ڪين ايندا.
هڪڙي صوفيءَ جي ڳالهه
حضرت رسول الله ﷺ جن کانپوءِ جيڪي شهر اسلام کان رهيل هئا انهن تي ترڪ حمله ڪري پيا فتح ڪندا هئا. هڪڙي صوفيءَ جو رستي تي مڪان هو. لشڪر ان وٽان لنگهندا هئا ۽ وٽس ٿڪ پٽن لاءِ ڪجهه ترسندا به هئا. هڪ دفعي ان صوفيءَ مجاهدن کي چيو ته مان به جيڪڏهن توهان سان هلان ۽ مان ڪو هڪڙو ڪافر ماري ثواب ۽ جهاد ۾ شامل ٿيا. ترڪن چيس ته تنهنجو جنگ ۾ تجربو نه آهي ٿو عمر مڪان ۾ گذاري آهي توکي جنهگ ۾ پاڻ بچائڻ جي خبر نه آهي. تون هن ڪم مان نه ڄاڻين. توکي ڪافر ٻڌي آڻي ٿا ڏيون تون ان کي قتل ڪجانءِ ته توکي ثواب ملندو.
آخر غازي ترڪ ويا ۽ ٻن ٽن ڏينهن کانپوءِ موٽيا ۽ پان سان هڪ ڪافر ٻڌي اُٺ تي کڻي آيا. هن کي ٻڌل ڪافر اچي ڏنائونس پر ان کي مڪان پويان ٻڌي ڦٽو ڪري آيا. صوفيءَ کي هڪ جوهردار ترار هٿ ۾ ڏيئي چيائونس ته وڃ ٻڌل ڪافر کي ماري ثواب جو درجو حاصل ڪر. هي ترار کڻي ويو ۽ گهڻي دير تائين ڪونه موٽيو. ترڪ جو اٿي ڏسن ته اهو ٻڌل ڪافر صوفيءَ کي نڙيءَ ۾ چڪ هنيون دسيون ويٺو آهي صوفيءَ کان پيشاب ۽ پائخانو ڪانچ ۾ وهي ويو آهي ۽ ترار پري پيئي هيس.
ترڪن جو اهو ڏٺو ته ترار کڻي ڪافر کي ماري وڌائون ۽ صوفي کي هٿن تي کڻي مڪان ۾ ڦٽو ڪيائونس.کيس پاڻي وغيره پياري هوش ۾ آندائونس. هوش ۾ اچڻ کانپوءِ پڇيائونس ته توکي ٻڌل ڪافر ڪيئن دسيو. چيائين ته مان اڃان ترار اولاري مانس ته ڪافر جو مون ڏانهن ڏٺو ته منهنجي دل ۾ ڏڪڻي پئجي ويئي ڏڪي ڏڪي ڪري پيس پوءِ خبر ڪانهي ته ڇا ٿيو. اوهان مون کي جيئندان ڏنو آهي.
اهو ڏسي ترڪن کيس مڪان مان لوڌي ڪڍيو. ته تون صوفين ۽ صوفيائپ جي ڏانوَ جو نه آهين. تون وڃي ٽڪاڻي جي ڀر وٺي وڃي ديڳين کي ڪاٺيون سور ۽ ڌامان کاءُ.
حاصل مطلب ته غازي ترڪ حضرت رسول الله ﷺ ۽ پير مولا علي عليه السلام آهن. جيڪي نفس ڪافر سان جنگ ڪندا آهن. نفس جا شهر مسلمان ڪندا آهن. ٻيا فقير عارف به انهن جي ڏسيل فرمان موجب نفس سان جنگ ڪندا آهن. حضور پر نور ﷺ فرمايو آهي ته رَجَعنا مِنَ الجِهَاد الاَ صغَراليٰ جِهادِ الاکبر. يعني اسين ننڍي جهاد موٽيا آهيون وڏي جهاد ڏانهن ملڪي جنگ ننڍو جهاد آهي مگر نفس سان جنگ ڪرڻ وڏو جهاد آهي. ٻيو به جيڪو طالب انهن جي ريس تي صوفي بنجي ذڪر پڇي سنڌن جي پويان ڊوڙي. ننڊان ڪري ۽ مزا وٺي. مرشد عازيءَ ترڪ جيڪا هن کي اسم اعظم جي جوهردار ترار هٿ ۾ ڏني ۽ڪافر نفس به وجود ۾ ٻڌل ڏسيائينس ۽ پوءِ به ذڪر جي ترار نه وهايائين. ته ان ٻڌل ڪافر جو چڪ سندس نڙيءَ ۾ هوندو. پوءِ اهڙو صوفي وحدت جي مئخانه جي لائق ڪونهي. اهو وڃي هندن جي ٽڪاڻن ۾ رهي. جنهن کي ڪافر نفس ٻڌل دسيون ويٺو هو.
بيت
اصغر ڏي آهين گهڻا. تون اڪبر ڏي آءٌ
متان لوڙيو لاهئين. هن مجوسيءَ مٿاءُ
حيدر جي هٿاءُ وڙهه ته ويري مارئين.
بيت مثنويِ
چون ز مرشد برگرفتي تيغ تيز، پيکر اين نفس کافر ريز ريز،
جڏهن مرشد کان تکي ترار ورتئه ان سان هن ڪافر نفس جو وجود پرواز ڪر.
گرتو غالب ميثوي برشوم تن، خاص باشي درحضور ذوالمنن.
جيڪڏهن هن ظالم جسم تي غالب ٿئين ته پروردگار جي بارگاهه ۾ خاص سڏبين
گرتو مغلوب شدي خجل وخوار، کشته کافر وحالت زرزار.
جيڪڏهن هار کاڌيءِ ته خوار ۽ لڄي ٿيندين. ڪافر جو ڪٺل ۽ حالت بري ٿيندءِ
تيغ ذکر اسم اعظم رابزن، کافر مغلوب راهين قتل کن
اسم اعظم جي ترار وهاءِ دسيل ڪافر کي هڻي قتل ڪر.
رستم جوئي برو خنجر بيار، ورنه خودراهمچون آن صوفي شمار
رستم پهلوان آهين. خنجر کڻ .نه ته پاڻ کي اهو صوفي سمجهه
رستم جوئي بزن تيغ آبدار، ورنه همچون مخنثان کون راسپار
رستم آهين ته جوهر دار ترار وهاءِ نه ته کدڙن وانگر ڳُئي ٻين جي حوالي ڪر.