مختلف موضوع

ڳالھيون ڪتابن سنديون

رئوف نظاماڻي جو ڪتاب ”ڳالھيون ڪتابن سنديون“، سنڌيءَ ۾ پنھنجي نوعيت جو منفرد ڪتاب آھي، جيڪو سندس مطالعي ھيٺ آيل ڪتابن تي تبصرن تي مشتمل آھي. ڪتاب ۾ ڪل 92 مضمون آھن، جن ۾ 80 کن ڪتابن تي تبصرا آھن. جن ليکڪن جي ڪتابن تي تبصرا ڪيا ويا آھن سي بہ ادب، صحافت ۽ سياست سميت مختلف ميدانن جا تمام وڏا نالا آھن. انھن ۾ جارج آرويل، آرٿر ڪوئسلر، سولزي نٽسن، ارونڌتي راءِ، نجيب محفوظ، طحهٰ حسين، ايلف شفق، ازبل آلندي، رابرٽ فسڪ، ايم ايڇ پنھور، محمد حنيف ۽ طاھر بن جلون شامل آھن. انھيءَ کانسواءِ ھن ڪتاب ۾ اردو ۽ سنڌيءَ جي ڪافي ڪتابن تي تبصرو آھي، جن جي ليکڪن ۾ نور ظھير، فھميدہ رياض، انتظار حسين، جميلہ ھاشمي، جمال نقوي، خالد طور، رسول بخش پليجي، شاھ محمد پيرزادي، انور ابڙي، چندر ڪيسواڻي، رسول ميمڻ، قاسم ميرجت، شبير شر ۽ منور سراج سوڌو ٻيا ليکڪ شامل آھن.

Title Cover of book ڳالھيون ڪتابن سنديون

نڪسل سان ڪجھ ڏينهن

ارون دتي رائي ڪجھ سال اڳ نڪسل باڙي اڳواڻن کي ملڻ لاء درخواست ڏني هئي. سندس ان درخواست جي جواب ۾ کيس ڪجھ نشانين سان ڊنٽيواڊا چتيش ڳڙه جي ما ڊنٽيشوري مندر ۾ ملڻ ۽ پوء اتان انهن جي جھنگل ۾ مختلف ٺڪاڻن تي وٺي وڃڻ شامل هو. سندس ڪتاب Walking with the Comrades ان سفر ۽ تجربي کي بيان ڪري ٿو.
ڀارت جي اڳوڻي وزيراعظم من موهن سنگھ نڪسل باڙي تحريڪ کي ڀارت جي سلامتي لاء وڏي ۾ وڏو اندروني خطرو قرار ڏنو هو. 1967 ۾ ڪميونسٽ پارٽي آف انڊيا سان هٿيار بند جدوجهد جي معاملي تي اختلاف رکندي هڪ ڌڙو ڌار ٿيو هو جنهن پاڻ کي ڪميونسٽ پارٽي مارڪسٽ ليننسٽ سڏايو. اهو ڌڙو مائو جي فلاسافي جو پوئلڳ ۽ هٿيار بند جدوجهد جو حامي هو. شروع ۾ اهواولھه بنگال جي ڪجھ علائقن تائين محدود پر وقت سان گڏوگڏ سوائي اولهندي ڀارت جي سڄي ملڪ ۾ ان جا اثر محسوس ٿيڻ لڳا آهن. ملڪ جي ڏهن کان وڌيڪ رياستن ۽ سو کان مٿي ضلعن ۾ ان جو اثر رسوخ آهي. انهن جو اصل مرڪز ملڪ جي ٻهراڙي ۽ جھنگل آهن. هڪ اندازي موجب ڀارت جا اٽۡڪل ويھه سيڪڙو جھنگل انهن جي قبضي ۾ آهن. ارون دتي رائي جي چوڻ موجب حڪومت جيتوڻيڪ انهن جھنگلن ۾ سڙڪون وغيره ٺاهيون آهن پر اهي گوريلن لاء رڳو هڪ کان ٻئي پاسي وڃڻ ۽ فوج ۽ پوليس تي راتاها هڻڻ جو ڪم ڏين ٿيون. انهن جو ڪم گھڻو ڪري ڳوٺن ۽ جھنگلن ۽ پوئتي پيل ڏتڙيل قبائلي ۽ آديواسي ماڻهن ۾ آهي. ان جو هڪ وڏو ڪارڻ اهو به آهي ته حڪومت پاران قبائلي ماڻهن جي خودمختياري کي ختم ڪيو ويو آهي ۽ انهن کي جهنگ ۽ پيداوار تي جيڪي حق حاصل هئا انهن کان محروم ڪيو ويو آهي. ساڳي وقت ڀارت جي سرڪار علائقي جي معدني وسيلن ۽ اسٽيل وغيره جي ڪارخانن وغيره لڳائڻ جي حوالي سان ڏيهي ۽ پرڏيهي سرمايادارن سان جيڪي ٺاه ڪيا آهن ان به انهن ماڻهن جي زندگي ۽ معاش لاء مسئلا پيدا ڪري ڇڏيا آهن. مذهبي لحاظ کان اهي ماڻهو عام هندن کان مختلف آهن ۽ هندووتا جي موجوده دور ۾ انهن کي پنڊتن ۽ پروهتن پاران زوري هندو مذهب ۾ آڻڻ جي ڪوشش ڪئي وڃي ٿي جنهن کي اهي قبولڻ لاء تيار ناهن. اهو عام طور چيو ويندو آهي ته نڪسل اوهان کي شهرن ۾ نظر نه ايندا جڏهين ته جهنگ ۽ ٻهراڙي انهن سان ڀريل هوندي.
اولھه بنگال جي هڪ ڳوٺ نڪسل باڙي، جتي هارين وڏن زميندارن خلاف جدوجهد شروع ڪئي هئي، جو نالو هاڻي پوري ملڪ ۾ جدوجهد جو استعارو بڻجي ويو آهي. ايستائين ته حڪومت پنهنجي ڪنهن شهري لبرل مخالف کي به نندي ٿي ته ان کي شهري نڪسل جو نالو ڏئي ٿي. حڪومت پاران جيتوڻيڪ انهن کي دهشت گرد جو نالو ڏنو وڃي ٿو پر ٽائمز آف انڊيا جي هڪ سروي موجب آندرا پرديش جا اٺونجاه سيڪڙو ماڻهو نڪسل جي حمايت ڪن ٿا جڏهين ته ٽيويه سيڪڙو ان جا مخالف آهن.
ارون دتي رائي کي جنهن علائقي ۾ پهچايو وڃي ٿو اهو نڪسل جي ضابطي ۾ هجي ٿو ۽ سرڪاري ڪارندا ان کي نفرت وچان پاڪستان جو نالو ڏين ٿا. هتان سندس موٽر سائيڪل جو سفر ختم ٿئي ٿو ۽ هو گوريلن سان لاڳيتو جھنگ ۾ پنڌ هلي ٿي. اهي بس رات گذارڻ لاء ڪٿي ٺڪاڻو ڪن ٿا ۽ پوء اڳتي روانا ٿي وڃن ٿا ۽ پوئتي ڪو نشان نه ٿا ڇڏين. جيتوڻيڪ انهن جي ضابطي ۾ هڪ وسيع علائقو هجي ٿو ۽ اتي اهي پنهنجو سياسي ۽ معاشي ڊانچو به قائم ڪن ٿا پر اهي فوج ۽ پوليس ۽ حڪومتي سهڪار سان ٺاهيل وڏن زميندارن جي هٿيار بند جٿن سان لاڳيتو ويڙه ۾ رهن ٿا. ڳوٺن کي باهيون ڏيڻ، ماڻهن کي مارڻ عورتن جي عزت لٽڻ ۽ ڦرمار ڪرڻ وغيره فوج ۽ پوليس جو معمول آهي. پارٽي جهڙوڪر انهن ماڻهن لاء هڪ ڀرجھلو آهي. ڳوٺ ۾ پارٽي جي ٺاهيل مليشيا فوج ۽ پوليس کي پنهنجي وت آهر منهن ڏيندي آهي. ٻئي پاسي پارٽي انهن ماڻهن کي منظم جدوجهد ۽ ان جي فائدن کان به عملي طور آگاه ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. خاص طور تي ٻيڙي جي پن ۽ ڪاغذ وغيره جي هارين کي منظم ڪري کين ٺيڪيدارن ۽ ڪارخيندارن کان بهتر اگھ وٺڻ جي سلسلي ۾ به ڪامياب جدوجهد ڪئي ويئي آهي.
پارٽي ۽ ويڙهاڪن ۾ اٽڪل پنجيتاليھه سيڪڙو عورتن جو تعداد آهي. پارٽي پاران عورتن جي هڪ تنظيم ٺاهي ويئي آهي جنهن جي ميمبرن جو ڪل تعداد نوي هزار کان وڌيڪ آهي.عورتن جي ايڏي وڏي تعداد ۾ شامل ٿيڻ جو هڪ ڪارڻ ته فوج ۽ پوليس ۽ وڏن زميندارن جو ڳوٺن ۽ ٻهراڙين تي دٻاء آهي جڏهين ته ٻيو اهم ڪارڻ جنسي اڻ برابري ۽ عورتن سان ٿيندڙ امتيازي ورتاء آهي. پارٽي پاران ان کي ختم ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي آهي پر ان کي مڪمل طور ان ۾ ڪاميابي نه ٿي سگھي آهي. ليکڪا ان جو مثال ڏيندي ٻڌائي ٿي ته عورتن کي ٻج پوکڻ جي اجازت ناهي هوندي. پارٽي فيصلو ڪيو ته هاڻي عورتون به ائين ڪري سگھنديون. مڙد ميمبرن پاران ان کي اتي ته مڃيو ويو پر ان تي عمل نه ڪيو ويو ۽ عورتن کي اهو ڪم ڪرڻ نه ڏنو ويو. نتيجي ۾ پارٽي کي عورتن کي پارٽي جي ضابطي واري زمين ۾ اهو ڪم ڪرڻ لاء چيو ويو. اهڙي ريت پارٽي جي اعليٰ ادارن ۾ به عورتن جي نمائندگي نه هئڻ برابر آهي. پوليٽ بيورو ۽ مرڪزي ڪاميٽي ۾ اها نمائندگي نالي ماتر آهي.
جھنگ جي انهن ماڻهن ۾ زمين کيڙڻ جو ڪو تصور ئي نه هو. پارٽي پاران ان سلسلي ۾ انهن جي تربيت ڪئي ويئي آهي ۽ انهن اهو ڪم شروع ڪيو آهي. پر اهو ڪم اڃا ابتدائي مرحلن ۾ آهي ۽ پارٽي جي اڳواڻن جو چوڻ آهي ته کين ان سلسلي ۾ جديد زرعي ٽيڪنالوجي ۽ اهڙن زرعي ماهرن جي ضرورت آهي جيڪي سندن ماڻهن کي ان جي استعمال وغيره جي حوالي سان تربيت ڏيئي سگھن. پارٽي سان مختلف شعبن جا پيشي ور پڙهيل ڳڙهيل ماڻهو به آهن جيڪي ان جي مدد ڪن ٿا. اهڙي ئي هڪ ڊاڪٽر ليکڪا کي ٻڌايو ته هتي جي ماڻهن ۾ مليريا ۽ ٻيون بيماريون آهن جن جي علاج لاء هڪ ته دوائون ناهن ۽ بيو ته علاج جون سهولتون به نه هئڻ برابر آهن. هتان شهر ويندڙ ۽ اتي خريداري ڪندڙ ماڻهن تي خاص نظر رکي وڃي ٿي ۽ وڌيڪ خريداري ڪندڙ ماڻهن کان پڇا ڳاڇا ڪئي وڃي ٿي.
ليکڪا ڀمکيل جي سو ساله تقريب جو ذڪر ڪيو آهي. ڀمکيل جو مطلب زلزلو يا زمين جو ڌڏڻ آهي. اها تقريب 1910 ۾ ڪويا قبيلي جي ماڻهن جي انگريزن خلاف مزاحمت جي ياد ۾ ملهائي وڃي ٿي جنهن ۾ پري پري کان ماڻهو اچي شريڪ ٿين ٿا. مختلف گروپ ڊانس ۽ ٻيا آئٽم پيش ڪن ٿا. هن تقريب جي خاص ڳالھہ اها هجي ٿي ته ان ۾ گھڻن اهڙن مائٽن ۽ دوستن کي هڪٻئي سان ملڻ جو موقعو ملي ٿو جيڪي هڪٻئي سان عرصي کان نه ٿا مليا هجن.
پر پارٽي جي لاء سڀڪجھ چڱو ناهي. ان کي گھڻن سماجي ۽ قبائلي دشمني وغيره جي مسئلن کي به منهن ڏيڻو پئي ٿو ۽ ان ڳالھہ تي نظر رکڻي پئي ٿي ته انقلاب جي نالي ۾ قبائلي ويڙه پارٽي جي اصل ڪم کي نقصان نه پهچائي. ساڳي ريت پارٽي مائو جي فلاسافي ۽ حڪمت عملي کي پنهنجي لاء رهنما اصول قرار ڏئيي ٿي. ان ڳالھہ جي باوجود ته هن وقت چين پنهنجي واٽ تبديل ڪري هڪ سرمايه دارانه واٽ اختيار ڪئي آهي پر پارٽي پنهنجي ساڳي مائو جي فلسفي تي قائم آهي. ساڳي وقت اهو سوال به آهي ته ڇا عوامي فوج اقتدار سنڀالڻ يا اختيار ملڻ جي صورت ۾ ماڻهن خلاف اها ساڳي پاليسي اختيار ڪري سگھي ٿي جيڪا چين ۾ پيپلز آرمي ماڻهن خلاف ڪئي آهي.
پنجاه سالن کان وڌيڪ عرصي کان هلندڙ ان جدوجهد پنهنجا اثر ته ڇڏيا آهن پر ان جو دائرو گھڻو ڪري ڳوٺن ۽ جھنگلن تائين محدود آهي. ڪجھ ٺوس سياسي نتيجن حاصل ڪرڻ لاء ان جو شهري علائقن ۾ هڪ تحرڪ پيدا ڪرڻ ضروري آهي.