مختلف موضوع

ڳالھيون ڪتابن سنديون

رئوف نظاماڻي جو ڪتاب ”ڳالھيون ڪتابن سنديون“، سنڌيءَ ۾ پنھنجي نوعيت جو منفرد ڪتاب آھي، جيڪو سندس مطالعي ھيٺ آيل ڪتابن تي تبصرن تي مشتمل آھي. ڪتاب ۾ ڪل 92 مضمون آھن، جن ۾ 80 کن ڪتابن تي تبصرا آھن. جن ليکڪن جي ڪتابن تي تبصرا ڪيا ويا آھن سي بہ ادب، صحافت ۽ سياست سميت مختلف ميدانن جا تمام وڏا نالا آھن. انھن ۾ جارج آرويل، آرٿر ڪوئسلر، سولزي نٽسن، ارونڌتي راءِ، نجيب محفوظ، طحهٰ حسين، ايلف شفق، ازبل آلندي، رابرٽ فسڪ، ايم ايڇ پنھور، محمد حنيف ۽ طاھر بن جلون شامل آھن. انھيءَ کانسواءِ ھن ڪتاب ۾ اردو ۽ سنڌيءَ جي ڪافي ڪتابن تي تبصرو آھي، جن جي ليکڪن ۾ نور ظھير، فھميدہ رياض، انتظار حسين، جميلہ ھاشمي، جمال نقوي، خالد طور، رسول بخش پليجي، شاھ محمد پيرزادي، انور ابڙي، چندر ڪيسواڻي، رسول ميمڻ، قاسم ميرجت، شبير شر ۽ منور سراج سوڌو ٻيا ليکڪ شامل آھن.

Title Cover of book ڳالھيون ڪتابن سنديون

ڀارت: اڻ برابري ۽ خود مختياري جون تحريڪون

ڀارت گھڻين قوميتن، مذهبن، ثقافتن ۽ ٻولين جو ملڪ آهي. انهن مان گھڻا لاڳيتو پنهنجن قومي حقن لاء جدوجهد ڪندا رهيا آهن. آزادي کانپوء نون صوبن يا رياستن ٺاهڻ ۽ مختلف ٻولين کي قومي ٻولين کي آئيني حيثيت ڏيئي ان مسئلي کي حل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي هئي. پر اهو مسئلو مڪمل طور حل نه ٿي سگھيو جنهن جي ڪري پوء به اهڙا قدم کنيا ويا پر اهو معاملو اڃا به حل طلب آهي ۽ مختلف علائقن جا ماڻهو پنهنجين گھرن لاء مختلف طريقن سان احتجاج ڪري رهيا آهن. هتي معاملو رڳو ڪشمير جو ناهي جنهن جي سڄي دنيا کي خبر آهي پر جھنگلن ۾ رهندڙ آدي واسين، دلتن ۽ ٻين ٿوراين جا معاملا به ساڳي ريت اهم آهن. ملڪ ۾ ڏيهي ۽ پرڏيهي سرمائي جي ڦهلاء انهن ماڻهن جي زندگي کي اڃا ڏکيو ۽ تضادن کي اڃا تيز ڪري ڇڏيو آهي. ڊيمن جي تعمير ۽ تيل گيس ۽ ٻين قدرتي وسيلن جي ڳولها هڪ پاسي انهن ماڻهن کان پنهنجا روزگار جا ذريعا کسيا آهن ۽ ٻئي پاسي انهن کي پنهنجن اجھن کان محروم ڪري ڏيه ۽ پرڏيھه ۾ ڌڪن کائڻ تي مجبور ڪيو آهي. معاشي ترقي جو اصطلاح هڪ پوتر ڳئون جيان آهي جنهن جي نالي ۾ انهن ماڻهن کي رياستي تشدد جو نشانو بڻايو وڃي ٿو ۽ احتجاج ڪندڙ هزارين ماڻهن کي قيد ۽ ٽارچر جو عذاب سهڻو پئي ٿو. ڪارپوريٽ ميڊيا جيڪو انهن مفادن جو حصو ۽ انهن جو محافظ آهي انهن شين کي سامهون نه ٿو آڻي ۽ جيڪڏهين آڻي به ٿو ته ان جو انداز بلڪل مختلف ۽ پنهنجن مالڪن جي موقف جيان هجي ٿو. ارون دتي رائي ۽ ٻيا ڪجھ ليکڪ جيڪڏهين اهڙن مسئلن کي کڻن ٿا ته انهن جو آواز نقار خاني ۾ طوطي جو آواز ثابت ٿئي ٿو ۽ مٿن غداري جا ۽ ٻيا الزام ڌار هوندا آهن.
ان حوالي سان تازو مون ڪرن ڊيسائي جو ناول Inheritance of Loss پڙهيو. اهو ناول دارجلنگ ۽ ان سان لاڳاپيل علائقن ۾ رهندڙ گورکن جي حوالي سان آهي جن آزادي کان اڳ برطانيا ۽ پوء هندي فوج ۾ خدمتون انجام ڏنيون ۽ اڃا به ٻنهي فوجن ۾ خدمتون انجام ڏيئي رهيا آهن. اهو علائقو نيپال جي سرحد سان لڳ آهي جنهن کي ڀارت هڪ ٺاه تحت نيپال کان حاصل ڪيو هو ۽ اهو تصور ڪرڻ ڏکيو ناهي ته هڪ طقتورملڪ ڪهڙي ريت پنهنجي ننڍي ۽ ڪمزور پاڙيسري، جنهن جو گھڻو دارومدار مٿس هجي، سان ٺاه ڪندو آهي. هن وقت اهو علائقو اولھه بنگال ۾ شامل آهي.
نيپال سان واسطو رکندڙ انهن گورکن جي ٻولي ۽ ثقافت وغيره بنگالين کان بلڪل مختلف آهي. ساڳي ريت معاشي ۽ سماجي طرح کين پوئتي رکيو ويو آهي. ان ڪري سندن گھر پنهنجي لاء ڀارت اندر ئي گورکا لينڊ جي نالي سان ڌار خودمختيار علائقي جي آهي جنهن ۾ هو پنهنجي مرضي سان رهي سگھن ۽ پنهنجن ماڻهن جي معاشي آسودگي ۽ ثقافت ۽ ٻولي جي ترقي لاء ڪم ڪري سگھن. ناول جو مرڪزجبلن جي وچ ۾ دارجلنگ سان لڳ هڪ ننڍو علائقوڪالم پونگ آهي جنهن ۾ گھڻائي گورکن جي آهي جيڪي شهر جي پسگردائي ۽ جبلن ۾ رهن ٿا. جڏهين ته اتي ٻين ٻولين، ثقافتن ۽ علائقن سان واسطو رکندڙ ماڻهو پڻ رهن ٿا. معاشي لحاظ کان گورکن جي گھڻائي بدحالي ۽ پس ماندگي جو شڪار آهي. تعليم جي حوالي سان اهي پوئتي پيل آهن جڏهين ته ڪنهن نوجوان جيڪڏهين سڀني ڏکيائين ۽ رڪاوٽن جي باوجود تعليم حاصل به ڪئي ته ان کي روزگار ميسر ناهي. ٻئي پاسي واپار ۽ ڪاروبار وغيره ٻين علائقن جي ماڻهن وٽ آهي. هتي پرڏيه ۽ ملڪ جي ٻين علائقن جي شاهوڪار ماڻهن جي هڪ ٿورائي اهڙي آهي جنهن هتان جي خوبصورتي ۽ پرسڪون ماحول جي ڪري هتي رهڻ جي چونڊ ڪئي آهي. هڪ ته انهن کي هر شي آساني سان ملي وڃي ٿي ۽ ٻيو انهن جي ضرورت جون گھڻيون شيون ملڪ جي ٻين علائقن ۽ پرڏيه مان اچن ٿيون. هر سال ٻئي اهي پرڏيھه وڃن ٿا جتي سندن اولاد ۽ مائٽ هڪ آرام واري زندگي گذاري رهيا آهن.
اهي معاشي ۽ سماجي تضاد خاص طور تي علائقي جي نوجوانن ۾ هڪ بيچيني کي جنم ڏين ٿا جنهن جي نتيجي ۾ احتجاج شروع ٿين ٿا جيڪي پوء هڪ پر تشدد صورت اختيار ڪن ٿا ۽ علائقي جي زندگي ڊگھين هڙتالن جي ڪري ڄڻ بلڪل معطل ٿي وڃي ٿي. شاهوڪار ماڻهن کان ڦرمار ۽ انهن جي ملڪيتن تي قبضا هڪ عام ڳالھہ ٿي وڃي ٿي. هونئن ته ناول ۾ گھڻا ڪردار آهن پر ناول نگار ان سڄي صورتحال کي ٻن مک ڪردارن وسيلي چٽڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. مشنيري اسڪولن ۾ تعليم حاصل ڪيل ساهي جنهن جا ماء پي روس ۾ ٽريفڪ جي هڪ حادثي ۾ فوت ٿي ويا آهن ۽ هو هاڻي پنهنجي ناني وٽ هتي رهڻ آئي آهي جيڪو هڪ رٽائرڊ آئي سي ايس جج ۽ خشڪ مزاج ماڻهو آهي جنهن پنهنجي زال کي معمولي ڳالھہ تان گھر مان ڪڍي ڇڏيو هو ۽ جنهن جا پنهنجي خاندان سان ڪي واسطا نه رهيا آهن. راجستان سان واسطو رکندڙ اهو جج رٽائرمنٽ کانپوءِ هتي رهڻ جو فيصلو ڪري ٿو. ٻئي پاسي ان علائقي سان ئي واسطو رکندڙ هڪ گورکا نوجوان گيان آهي جنهن کي تعليم حاصل ڪرڻ کان پوء به نوڪري نه ٿي ملي ۽ جنهن کي ساهي کي الجبرا ۽ ٻين مضمونن جي ٽيوشن پڙهائڻ لاء رکيو وڃي ٿو. ٽيوشن پڙهائيندي انهن ٻنهي ۾ هڪ نينهن جو ناتو جڙي وڃي ٿو.
علائقي ۾ بيچيني ته موجود هجي ٿي پر تازو اهي خبرون اچن ٿيون ته جبلن ۾ گڙبڙ شروع ٿي ويئي آهي ۽ گورکن جي مختلف تنظيمن هٿيار بند جدوجهد جي واٽ اختيار ڪئي آهي. حڪومت اهو موقف اختيار ڪري ٿي ته انهن کي اهي هٿيار نيپال، چين يا پاڪستان کان ملي رهيا آهن پر اتي ماڻهو چون ٿا ته ڇا هتي هٿيارن جي گھٽتائي آهي جو ڪو ٻاهريون ملڪ هٿيار فراهم ڪندو. اهم ڳالھہ اها هجي ٿي ته ان جدوجهد ۾ رٽائرڊ گورکا فوجي شامل هجن ٿا جيڪي نوجوانن کي هٿيارن استعمال ڪرڻ جي تربيت ڏين ٿا. آهستي آهستي اهو احتجاج سڄي علائقي کي پنهنجي گھيري ۾ وٺي ڇڏي ٿو ۽ سڄي معاشي ۽ سماجي سرگرمي معطل ٿي وڃي ٿي. غير گورکا ۽ خاص طور تي بنگالي هڪ عدم تحفظ جو شڪار ٿي وڃن ٿا. امير ماڻهن جي گھرن تي ڌاڙا ۽ انهن تي قبضو هڪ عام ڳالھہ بڻجي وڃي ٿي. ساڳي وقت ان سڄي ڇڪتاڻ جا اثر هن نوجوان تي به پون ٿا ۽ هو احتجاج ڪندڙن سان شامل ٿي وڃي ٿو. ساهي جي گھر مان ڦر ٿيل هٿيارن جي مخبري گيان ئي ڪري ٿو. هو ساهي سان پيار کي هڪ ڏوه ۽ پنهنجن ماڻهن سان غداري تصور ڪري ٿو. هو ساهي کي گھٽ وڌ ڳالھہائي ساڻس تعلق ختم ڪري ٿو پر ٻنهي جي اندر ۾ هڪ ويڙه هجي ٿي ۽ سندن وچ ۾ پيار ۽ نفرت جو ناتو ساڳي وقت هلندو رهي ٿو. پوليس ۽ علائقي جي ماڻهن ۾ چڪريون لڳن ٿيون پر پوليس ان کي منهن نه ٿي ڏيئي سگھي ۽ نيٺ فوج کي مداخلت ڪرڻي پئي ٿي.
معاملو طاقت جي زور تي في الحال ته دٻجي وڃي ٿو پر ان جا ڪارڻ باقي رهن ٿا جيڪي ڪنهن به وقت ان کي وري اڀرڻ ۾ مدد ڏيئي سگھن ٿا.